Onze Taal. Jaargang 74

[p. 208]

Het onderzoek
Taal leren met een gehoorprothese
Marc van Oostendorp

De wetenschap kan een mens naar exotische oorden drijven. ‘Jij in Nederland? Dat is als een pinguïn in de tropen’, had de man van Martine Coene voorspeld. De Vlaamse onderzoekster heeft sinds begin dit jaar zowel in Nederland als Vlaanderen een team om zich heen waarmee ze onderzoek gaat doen naar de invloed van gehoorprotheses, zogenoemde cochleaire implantaten, op de taalontwikkeling van kinderen. De komende jaren werkt ze de helft van de week in Antwerpen en de andere helft in Leiden.

In haar nieuwe werkomgeving doet ze onderzoek op een nog onbekend terrein. Cochleaire implantaten (CI's) zijn in het lichaam ingebouwde apparaatjes die geluid rechtstreeks omzetten in prikkels voor de gehoorzenuwen. Het oor wordt daarbij overgeslagen. Ze worden sinds enkele jaren bij veel doofgeboren kinderen ingebracht, en trouwens ook bij dove volwassenen. Het is inmiddels duidelijk dat het gehoor met deze implantaten verbeterd wordt, maar veel dingen zijn ook nog helemaal niet bekend. We weten bijvoorbeeld nog nauwelijks of kinderen met een CI ook makkelijker en beter gesproken taal leren dan kinderen met een krachtig hoortoestel. Het Vlaams-Nederlandse onderzoek van Coene moet hierover duidelijkheid verschaffen.

Onderzoekster Martine Coene: ‘Kinderen die vóór hun tiende maand een gehoorprothese krijgen, lijken het even goed te doen als horendgeborenen.’
Foto: Photology

Opnamen

In haar team zitten niet alleen taalkundigen, maar ook onder anderen een keel-neus-en-oorarts, een audioloog (gehoordeskundige) en een logopediste. De afgelopen jaren zijn er voorafgaand aan het project al grote hoeveelheden gegevens verzameld. Onder andere heeft men een groep kinderen met een CI vanaf de geboorte gevolgd. Iedere maand kwam er iemand aan huis om een uur lang gesprekken tussen ouders en kind op te nemen; sommige deelnemende kinderen zijn inmiddels al vier. In Coenes onderzoeksproject zullen deze opnamen (bij elkaar honderden uren) nauwkeurig onder de loep genomen worden.

De onderzoekers bekijken onder meer het tempo waarin lidwoorden als een, de en het worden geleerd. Coene: ‘In het begin zeggen alle kinderen bijvoorbeeld “Bal!” Dat is ook logisch, ze maken zinnen van precies één woord. Op een bepaald moment leren ze “een bal” zeggen, en verschil maken tussen een bal en de bal, en ontdekken ze dat je zulk speelgoed niet kunt aanduiden als het bal.’ De vraag is nu of kinderen met een CI die subtiliteiten even snel oppikken als andere kinderen. Hoewel het nog veel te vroeg is om definitieve conclusies te trekken, meent Coene dat zo'n effect wel degelijk te zien is: ‘Kinderen die vóór hun tiende maand een implantaat krijgen, lijken het vooralsnog even goed te doen als horendgeborenen. Kinderen die later geopereerd worden, doen het een stuk slechter.’

Internationale samenwerking

Om zulke voorlopige conclusies hard te kunnen maken, is internationale samenwerking nodig. In België krijgen sinds enkele jaren heel veel kinderen al in hun eerste levensjaar een implantaat, maar in Nederland verhindert strengere wetgeving zo'n vroege behandeling. Als er alleen in Vlaanderen onderzocht zou worden, zou er dus nauwelijks vergelijkingsmateriaal zijn tussen kinderen mét en kinderen zónder CI. Coene wijst er ook op dat kinderen met een CI nog steeds niet net zo zijn als horende kinderen, en dat sommigen van hen ook deelnemen aan de eigen dovencultuur, en gebarentaal leren.

Ook van de samenwerking met niet-taalkundigen trekt Coene profijt. ‘De arts in ons team is heel goed in het bedenken van proefexperimenten om razendsnel te kunnen achterhalen waar we waardevolle gegevens kunnen vinden. In de taalwetenschap zijn we daar toch wat trager in; we beginnen met een onderwerp te onderzoeken, en zien dan wel waar we na enkele jaren uitkomen.’ Daar staan volgens haar wel andere verschillen tegenover: ‘In de natuurwetenschappen is men geneigd alleen te publiceren bij een positief resultaat. Maar in dit geval is het ook nuttig om te weten als er niets uit ons onderzoek komt. Als blijkt dat kinderen met een CI het helemaal niet beter doen dan kinderen met een gewoon gehoorapparaat, is dat ook belangrijke informatie.’

Welomschreven nut

Coene heeft zelf taalwetenschap gestudeerd. In haar proefschrift van enkele jaren geleden bestudeerde ze tot in detail de grammaticale structuur van enkele Romaanse talen. Er zijn weinig mensen die meer weten van het Roemeense lidwoord dan zij. Hoewel ze dergelijk studeerkamerwerk nog steeds af en toe doet, raakte ze steeds meer gefascineerd door de vraag hoe kinderen taal leren. ‘Als je wilt weten hoe menselijke taal in elkaar zit, kun je nergens beter terecht dan bij kleine kinderen’, zegt ze beslist.

Het onderzoek naar kinderen met een cochleair implantaat voegt daar nog een nieuwe dimensie aan toe: het heeft een welomschreven nut. ‘Vroeger vond ik het altijd moeilijk om uit te leggen waar mijn onderzoek over ging, of waar het toe diende. Ik zei dan maar het liefst dat ik lesgaf. Als ik nu vertel waar ik mee bezig ben, begrijpt iedereen waarom dat gedaan moet worden.’

Had haar man nu gelijk? Coene moet inderdaad weleens wennen aan de Nederlandse onderzoekscul-

[p. 209]

tuur. Aan de taalverschillen bijvoorbeeld. ‘Net als veel Vlamingen’, zegt ze, ‘heb ik geleerd dat ik me sterk moet aanpassen. Als ik dat niet doe, beginnen Nederlanders Engels tegen me te spreken.’ Ze weet dan ook inmiddels dat ze in een café geen ‘croque-monsieur’ moet bestellen, maar een ‘tosti’. En ze doet voor hoe het Nederlands van Nederlanders klinkt: ‘Chewaun Flaams mit 'n Ingels accent.’ Iedere Vlaming past zich aan, zegt ze. ‘Als mijn man de telefoon opneemt, kunnen we thuis onmiddellijk horen of er aan de andere kant van de lijn een Vlaming of een Nederlander aan het woord is.’