Onze Taal. Jaargang 74

[p. 62]

Neutraal is onduidelijk
Over vrouwelijke functiebenamingen
Lau Kanen - Veldhoven

De vrouwenemancipatie lijkt voorbij te zijn gegaan aan de beroeps- en functieaanduidingen. Een vrouwelijke chauffeur wordt zelden ‘chauffeuse’ genoemd, en een vrouwelijke chef zelden ‘cheffin’. En daar kunnen vraagtekens bij worden geplaatst.

Sinds een jaar of dertig zijn we in Nederland bijna allemaal voor openheid en emancipatie. Als gevolg daarvan hoeven vrouwen niet langer onder te doen voor mannen, en kunnen ze onbezwaard hun vrouwelijke identiteit tonen. Merkwaardig genoeg is er één gebied waar dit niet het geval is: de beroeps- en functieaanduidingen. Daar is er een tendens om het vrouw-zijn van de betrokkene verborgen te houden. Dit heeft soms vreemde gevolgen. De vrouw die in oktober 2003 in Amsterdam bij een filiaal van Dirk van den Broek werd doodgeslagen, werd door het RTL-nieuws aangeduid als ‘winkeldief’. Dat woord was in tweeërlei opzicht ondeugdelijk: niet alleen bleek de vrouw niets gestolen te hebben, ze was ook geen man. Door het gebruik van winkeldief werden de kijkers misleid.

Potsierlijk

In Onze Taal van april 2002 schreef Harry Cohen over de problematiek van vrouwelijke functieaanduidingen. De strekking van dit artikel was dat er twee mogelijkheden zijn om de gelijke behandeling van vrouwen en mannen te waarborgen als het om functieaanduidingen gaat: door een neutrale term toe te passen voor zowel mannen als vrouwen (‘neutralisering’) of door twee gelijkwaardige aanduidingen te gebruiken, een voor vrouwen en een voor mannen (‘differentiëring’). In de praktijk blijken beide mogelijkheden benut te worden. Regels zijn er niet, en daarom mag iedereen zelf kiezen. Die keuze wordt soms beïnvloed door taalkundige problemen: omdat sommige beroepsnamen zich maar moeilijk laten vervrouwelijken (arts, raadsheer, timmerman), kan de neiging ontstaan om de mannelijke beroepsnaam tot sekseneutrale aanduiding te promoveren.

Ik zal de laatste zijn om die taalkundige problemen te bagatelliseren, en ik ben ook niet zo fanatiek dat er naar mijn mening in alle gevallen, desnoods met kunst- en vliegwerk, aparte vrouwelijke benamingen gecreëerd moeten worden. Wel ben ik ervoor om vrouwelijke varianten van functiebenamingen te gebruiken wanneer die dezelfde inhoudelijke lading hebben als de mannelijke variant. De stelselmatige vermijding van geslachtsherkenbaarheid is in mijn ogen een tamelijk potsierlijke ontwikkeling.

Minderwaardigheid

Dit is niet zomaar een kwestie van subjectiviteit en smaak. Ik heb daar een aantal argumenten voor. Allereerst is het vermijden van vrouwelijke functiebenamingen een motie van wantrouwen jegens de toehoorder: de spreker neemt aan dat wie ‘cheffin’ hoort in plaats van ‘chef’, de daarmee bedoelde persoon bij voorbaat niet erg serieus zal nemen. Natuurlijk kan dat zo zijn, maar dat valt dan de toehoorder te verwijten - en diens vooroordelen verdwijnen niet door ze te omzeilen. Dat die vooroordelen bestaan, blijkt overigens soms ook wanneer een doorgaans sekseneutrale aanduiding opeens vervrouwelijkt wordt. Zo viel in het Eindhovens Dagblad van 20 april 2004 te lezen: ‘Het Stiphoutse bedrijf Hoffmann Groep werkt inmiddels 25 jaar onder leiding van onderneemster Winnie Hoffmann aan verbeteringen van hei- en damwanden.’ Als een vrouw een typisch mannenberoep uitoefent, en dus haar mannetje staat in een mannenwereld, wordt opeens - en bij het woord ondernemer zeer onverwacht - de vrouwelijke naamwoorduitgang gebruikt. Kennelijk is die in zo'n geval ongevaarlijk.

Illustratie: Matthijs Sluiter

Verder bevestigen vrouwen en mannen die voor vrouwen uitsluitend een mannelijke functienaam gebruiken juist dat wat ze willen bestrijden: het bestaan van een vrouwelijk minderwaardigheidsgevoel. Alleen een vrouw die denkt in die functie niet voor vol aangezien te worden, laat zich ‘directeur’ noemen in plaats van ‘directrice’. Iemand die zeker is van zichzelf - en zo nodig strijdbaar - zal een identiteitverhullende functieaanduiding verafschuwen. In zulke gevallen is de ‘neutralisering’ van be-

[p. 63]

roepsnamen dus geen uiting van emancipatie, maar juist van het gebrek daaraan.

Er is ook een bezwaar van pragmatische aard: het neutraliseren van functienamen veroorzaakt ongemak. Want met het verdonkeremanen van het geslacht van de functiedraagster wordt de lezer of toehoorder informatie onthouden die hij of zij misschien nodig heeft. Woorden zijn bedoeld om kennis over te dragen, en liefst op een zo efficiënt mogelijke manier. Kortom, chauffeuse is beter dan chauffeur, omdat het meer informatie geeft, en het is ook beter dan vrouwelijke chauffeur, omdat het een grotere informatiedichtheid heeft.

Kunst

Tot mijn genoegen bestaat er nog steeds één wereld waarop het taalkundig masculinisme of uniseksisme niet zo veel vat lijkt te hebben: de wereld van de muziek en de beeldende kunst. In de muziekwereld onderscheidt men nog altijd een zanger van een zangeres, een violist van een violiste en een pianist van een pianiste. En op een schilderijententoonstelling las ik vorig jaar bij sommige werken zomaar de vermelding ‘eigendom van de kunstenares’. Heerlijk, helder, eenvoudig. Toevallig is de wereld van de kunst er ook een waarin de gelijkstelling van de geslachten zeer ver voortgeschreden is en al minstens een halve eeuw vanzelfsprekend wordt gevonden. Of misschien is dit geen toeval maar het natuurlijke gevolg van een houding die voor het scheppen van kunst onmisbaar is maar die elders vaak vermeden wordt: authenticiteit.