Oproep: de joden in het Nederlands
Ewoud Sanders
Het Nederlands telt een paar honderd woorden en uitdrukkingen die betrekking hebben op joden. Een brillenjood is ‘iemand die een bril draagt’, een jodenstreek is een ‘bedrieglijke streek’ en ‘Het lijkt hier wel een jodenkerk’ betekent dat veel mensen door elkaar praten. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn veel van deze woorden en uitdrukkingen in onbruik geraakt. Niet ten onrechte vinden veel mensen ze beledigend en bevooroordeeld. Daarmee dreigt echter ook de kennis over deze woorden en uitdrukkingen verloren te gaan. Dat is jammer, want ze kunnen ons veel leren over de (geschiedenis van de) relatie tussen joden en niet-joden. Het is mijn bedoeling een boek te schrijven over het beeld van de joden in de Nederlandse taal.
Op welke opvattingen, associaties en vooroordelen gaan taaluitingen over joden terug? Wellicht hebt u aan een of meer joodse woorden een duidelijke herinnering, positief of negatief. En leidde een grotere aanwezigheid van joden in een bepaalde regio tot meer van dit soort woorden en uitdrukkingen in het plaatselijke dialect, of zei men net zo goed ‘Twee joden weten wat een bril kost’ in een dorp of regio waar helemaal geen joden woonden? Er bestaan enkele kleine publicaties over dit onderwerp uit het begin van de twintigste eeuw, maar het is niet eerder systematisch in kaart gebracht. Ik wil dat nu gaan doen en ik hoop van harte dat de lezers van Onze Taal me daarbij willen helpen.
Voor de duidelijkheid: dat boek in wording gaat níét over de invloed van de joden op het Nederlands. Zoals bekend zijn er via het Jiddisch en het Hebreeuws honderden woorden en uitdrukkingen in het Bargoens en het Standaardnederlands terechtgekomen. Dat is ook een interessant onderwerp, maar daar bestaat al relatief veel literatuur over. Zoals gezegd is dat niet het geval voor de woorden en uitdrukkingen die rechtstreeks naar joden verwijzen, zoals jodenkoffie, jodenkoek, jodenbrood, jodenbuurt, jodendoorn, jodenfooi, jodenhars, jodenkaas, jodenkers en jodenketting, maar ook: smousbaard, smousenkerk, smousenwinst en smoushond.
Ik heb een vragenlijst opgesteld over taaluitingen die betrekking hebben op joden. Daarin staan vragen over concrete woorden en uitdrukkingen. De lijst staat op de website van Onze Taal (www.onzetaal.nl/2005/2/sanders.php) en kan u ook per post worden toegestuurd (bel daarvoor met het secretariaat op 070 - 356 12 20). U doet me een groot plezier als u de vragen zou willen beantwoorden. Als u slechts één vraag wilt of kunt beantwoorden is dat ook goed: vermeld in correspondentie s.v.p. waar en wanneer u een uitdrukking hebt leren kennen. De gegevens zal ik anoniem verwerken.
Ik hoop in de toekomst over de uitkomsten te berichten in dit blad.
Auteursrechtelijk beschermd