Onze Taal. Jaargang 74

[p. 33]

Inzicht
Raymond Noë

‘InZicht’ licht u in over nieuwe boeken, congressen en lezingen in taalkundig Nederland en België. Vermelding in deze rubriek betekent niet dat de redactie ze aanbeveelt. Voor een zo volledig mogelijk beeld hebben wij ook uw hulp nodig. Weet u iets waarvan u denkt dat het in deze rubriek thuishoort, laat het ons dan weten.
Verschijningsdata en prijzen onder voorbehoud.

Vertaalwoordenboek Portugees

Bij uitgeverij Het Spectrum is onlangs een groot vertaalwoordenboek Portugees verschenen. Het boek, dat is samengesteld aan de Universiteit Utrecht, richt zich in de eerste plaats op studenten, docenten en vertalers. Het deel Nederlands-Portugees bevat circa 43.000 trefwoorden, het deel Portugees-Nederlands 35.000. De lemma's geven behalve de vertalingen ook grammaticale informatie (geslacht, meervoud, vervoeging, et cetera), en bovendien vermelden ze vaste combinaties, idiomatische uitdrukkingen en voorbeeldzinnen. Ook het Braziliaans-Portugees komt aan bod, zij het in de Europese spelling.

Prisma groot woordenboek Portugees-Nederlands/Nederlands-Portugees van M. Celeste Augusto en Karolien van Eck verscheen bij Het Spectrum en kost € 49,50 per deel (gebonden, 1062/994 blz.). ISBN 90 274 8856 8 (P-N)/90 274 8857 6 (N-P)

Limburgse scheldwoorden

Als Limburgers gaan schimpen en schelden, kunnen ze putten uit een flink arsenaal aan invectieven, zo blijkt uit een onlangs verschenen scheldwoordenboekje van Leonie Robroek. Ze bracht meer dan 5400 scheldwoorden en persoonsbenamingen (zoals hegkewief voor ‘ongehuwde moeder’) uit heel Limburg bij elkaar en voorzag die van een Nederlandstalige betekenisomschrijving. Als woorden zijn geleend - aarslaok, gesjpens, leguum - wordt dat aangegeven, en ook regionale varianten en enkele lokale scheldwoorden worden vermeld.

Tru Ruezel en Betje Sravel. Meer don 5400 Limburgse scheldwoorden en persoonstyperingen is een uitgave van de Stichting dialect- en cultuuronderwijs Limburg en kost € 15,- (ingenaaid, 246 blz.).
ISBN 90 76920 06 0

Puzzelboeken

Puzzeldeskundige dr. Verschuyl publiceerde eind vorig jaar twee boeken. Het eerste is een zeer ingrijpend gewijzigde editie van zijn uit 1988 stammende Cryptogrammatica. In dit boek, dat in 1994 voor het laatst is herdrukt, analyseert Verschuyl de taalkundige regels en mechanismen achter de woordomschrijvingen in cryptogrammen en kennispuzzels. In begrijpelijke taal maakt hij duidelijk wat er in het hoofd van de cryptogrammenoplosser gebeurt (of zou moeten gebeuren).

Het tweede boek is het Omgekeerd puzzelwoordenboek. Dit is een zogenoemd retrograde woordenboek (dat wil zeggen dat de trefwoorden ‘omgekeerd’ zijn gealfabetiseerd, in volgorde vanaf de eindletters), waarin de woorden (in totaal ruim 100.000) per eindletter ook nog eens naar hun lengte (vanaf drie letters) zijn onderverdeeld. Behalve gewone woorden-boekwoorden zijn ook geografische en persoonsnamen in de lijsten opgenomen.

- Cryptogrammatica is een uitgave van Kosmos-Z&K Uitgevers en kost € 12,95 (gelijmd, 112 blz.). ISBN 90 215 4149 1
- Omgekeerd puzzelwoordenboek is een uitgave van Kosmos-Z&K Uitgevers en kost € 24,95 (gelijmd in harde kaft, 516 blz.). ISBN 90 215 4197 1

Stoelgangwoorden

De stoelgang is door de eeuwen heen (en nu nog, waarschijnlijk) een rijke inspiratiebron geweest voor allerlei verbloemende dan wel onverbloemde synoniemen, omschrijvingen, uitdrukkingen en verwensingen. Zo'n vijfduizend daarvan zijn te vinden in Ton Spruyts Woordenboek van de stoelgang (waarbij stoelgang zowel naar de grote als naar de kleine boodschap verwijst). Het boek is ingedeeld in thematische hoofdstukken (‘luchtdrukwerkwoorden’, ‘wateroverlast’, et cetera), waarvan sommige een alfabetische onderverdeling hebben. Woorden en uitdrukkingen die al lang niet meer gebruikt worden, krijgen indien nodig een korte toelichting. Door het ontbreken van een register meer een blader- dan een opzoekboek.

Woordenboek van de stoelgang is een uitgave van L.J. Veen en kost € 12,50 (gelijmd, 221 blz.). ISBN 90 204 0520 9

NT2 op kantoor

Professioneel Nederlands voor anderstaligen is een schrijfgids voor wat hoger opgeleide anderstaligen die in een kantooromgeving werken. Het boek biedt een handreiking bij het schrijven van correspondentie en rapportages. Het NT2-aspect komt tot uiting door de aandacht voor elementaire zaken als spellen, woordgeslacht en woord- en zinsdeelvolgorde. Bevat veel tips en checklists.

Professioneel Nederlands voor anderstaligen. Een praktische handleiding van Arend Okken (redactie) is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 22,50 (ingenaaid, 175 blz.). ISBN 9012 10559 5

Correct taalgebruik

In 1962 verscheen in België het ABN-woordenboek van H. Heidbuchel. Dit succesvolle boek (19 herdrukken) werd in 1987 grondig herzien en veranderde toen ook van titel. In 1994 gebeurde dit nogmaals: het boek heet sindsdien Woordenboek voor correct taalgebruik, en daarvan is nu de derde, wederom sterk herziene druk verschenen. Het is vooral bedoeld voor Vlamingen die Standaardnederlands willen spreken en schrijven. Het geeft informatie over de betekenis van woorden, maar met het accent op de correctheid ervan, en bij veel nietstandaardtalige trefwoorden worden dan ook wenselijker alternatieven aangedragen. Bij het woordenboek is nu voor het eerst een oefenboek verschenen.

- Woordenboek voor correct taalgebruik van S. Theissen en P. Debrabandere is een uitgave van Wolters Plantyn en kost € 17,- (ingenaaid, 334 blz.). ISBN 90 301 8318 7
- Woordenboek voor correct taalgebruik. Oefenboek kost € 9,- (ingenaaid, 109 blz.). ISBN 90 301 8328 4

Psychiatertaal

Hoogleraar psychologie Michiel W. Hengeveld schreef gedurende enkele jaren een column over ‘psychiatertaal’ in het vakblad De psychiater. In die columns ging hij

[p. 34]

vaak in op allerlei psychiatrische termen die niet altijd eenduidig zijn, of die verkeerd gebruikt worden. Daarnaast waren er ook meer taalkundige columns, over bijvoorbeeld psychiatrische eponiemen, modieuze psychiatrische taalgewoonten en ‘fraaie woorden’. De columns zijn nu gebundeld in een boekje, dat niet alleen voor psychiaters interessant is, maar ook voor ‘iedereen met belangstelling voor taal’. Het bevat verder een lijst van termen uit de psychiatrie met hun betekenis.

Psychiatertaal is een uitgave van Benecke N.I. en kost € 9,75 (gelijmd, 112 blz.). Het boekje kan ook besteld worden bij de uitgever: telefoon 020 - 696 63 49, e-mail [e-mail].
ISBN 90 73637 63 5

Jongerentaal

Pblicaties over jongerentaal plaatsen niet zelden de door jongeren gebruikte woorden op de voorgrond. Zo niet ‘Lekker belangrijk!’ van Maaike Oppier, verslaggever bij de Haagsche Courant. Oppier laat jongeren in niet al te lange interviews uitleggen wat hun taal voor hen betekent en waarom ze praten zoals ze praten - maar ze vraagt hun ook naar hun kijk op het leven en de wereld. En om het beeld een beetje rond te krijgen laat ze ook trendwatchers en trendsetters (Ali B, Jörgen Raymann) aan het woord. Ieder interview wordt afgesloten met een verklarende lijst van woorden die ter sprake zijn gekomen.

‘Lekker belangrijk!’ Jongerentaal in Nederland is een uitgave van BZZTôH en kost € 10,- (gelijmd, 160 blz.).
ISBN 90 453 0057 5

Oudste Friese teksten

Tot de late Middeleeuwen was het Latijn in Friesland de belangrijkste schrijftaal, maar in de dertiende eeuw begon men er steeds vaker in de eigen taal te schrijven. Helaas is veel van wat er geschreven is niet bewaard gebleven. In het mooi verzorgde Hir is eskriven inventariseert hoogleraar Friese taal- en letterkunde Rolf H. Bremmer de bronnen die wél zijn overgeleverd en onderzoekt hij welke invloed het Fries als schrijftaal in die tijd op de Friese cultuur en identiteit heeft gehad. Bevat een uitgebreide bibliografie.

Hir is eskriven. Lezen en schrijven in de Friese landen rond 1300 verscheen bij Uitgeverij Verloren en kost € 17,- (gebonden, 165 blz.). ISBN 90 6550 817 1

Culinair vertaalwoordenboek

Bij het lezen van Engelse recepten en gastronomica ervoer gediplomeerd kok Liesbeth Spreeuwenberg veel problemen met het achterhalen van de juiste vertalingen van daarin genoemde ingrediënten en culinaire terminologie. Het deed haar besluiten zelf een culinair vertaalwoordenboek Engels-Nederlands samen te stellen. In dit boek zijn zo'n achtduizend termen (ingrediënten, dranken, bereidingswijzen) verzameld, die van een vertaling en vaak ook van een toelichting zijn voorzien. Het keukengerei (nog eens negenhonderd lemma's) is in een aparte afdeling ondergebracht, en het boek bevat verder conversietabellen voor Britse en Amerikaanse eenheden (gewicht, inhoud en temperatuur).

Culinair woordenboek Engels-Nederlands is een uitgave van Atlas en kost € 24,90 (gelijmd, 383 blz.). ISBN 90 450 0949 8

Wijnlexicon

In 1993 publiceerde Karel Meesters zijn Prisma van de wijn. Onlangs verscheen de vierde, geheel herziene en geactualiseerde druk van dit boek, onder de titel Wijnlexicon. Het boek bevat zo'n 4200 trefwoorden die betrekking hebben op de druiventeelt, de wijnbereiding, wijngebieden en -soorten, en de ‘dégustation’ (het proeven en genieten). De lemma's geven vaak zeer uitvoerige informatie.

Wijnlexicon. Ruim 4200 begrippen van A tot Z verklaard is een uitgave van Het Spectrum en kost € 13,95 (gelijmd, 272 blz.). ISBN 90 274 9718 4

Oostzaans

Het lintdorp Oostzaan ligt net ten noorden van het IJ, naast Zaandam. Het dialect dat van oudsher in het dorp gesproken werd, is nu vastgelegd in een mooi verzorgde publicatie, waarin ook de wat recentere historie van Oostzaan aan bod komt. Het boek bevat een woordenlijst, een hoofdstuk over uitdrukkingen en gezegden, en diverse met foto's geïllustreerde bijdragen over allerlei aspecten van het leven in het dorp in de eerste helft van de twintigste eeuw.

Wat ons nag te binne skoot. Het geïllustreerd Oostzaans woordenboek van De Oostzaanse streektaalgroep is een uitgave van de Stichting Oudheidkamer Oostzaan en Uitgeverij Impuls 151 en kost € 14,95 (gebonden, 96 blz.). Het boek kan ook per e-mail besteld worden: [e-mail] ISBN 90 808060 21

Rapporten schrijven

Wie een rapport moet schrijven en daar moeite mee heeft, kan terecht in Doeltreffend rapporteren. In dit boek gaat communicatieadviseur Astrid van Winden in op structuur, toegankelijkheid en taalgebruik in rapporten, en wat je allemaal kunt doen om die te verbeteren.

Doeltreffend rapporteren. Een praktische handleiding is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 18,- (ingenaaid, 122 blz.). ISBN 90 12 10549 8

Interpunctiegids

In 2003 verscheen Eats, shoots and leaves van de Britse Lynne Truss, een boek over interpunctieregels dat in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten een onverwacht groot succes bleek. Truss bespreekt in het boek op laconiek-humoristische toon de desastreuze resultaten van foutief apostrof- en kommagebruik, en vertelt natuurlijk ook hoe het wél moet. Taalkundige Wim Daniëls heeft Truss' boek in het Nederlands vertaald, en omdat onze interpunctieregels verschillen van de Angelsaksische, heeft hij bepaalde delen ook grondig herschreven, zij het wel ‘in de geest van Lynne Truss’. Uiteraard behandelen Truss en Daniëls niet alleen apostroffen en komma's, maar gaan ze ook in op de andere leestekens.

Eten, vuren en beuken. Keiharde regels voor interpunctie is een uitgave van Prometheus en kost € 12,50 (gelijmd in harde kaft, 212 blz.). ISBN 90 446 0437 6

Peutertaal

Journalist Peter Henk Steenhuis deed in een populaire column in Trouw regelmatig verslag van het talige wel en wee van zijn peuterzoontje. Die columns vormden de basis voor het onlangs verschenen Kleine baas, waarin in bijna tachtig miniaturen geschetst wordt hoe een kind de taal maar vooral ook de wereld ont-

[p. 35]

dekt. Steenhuis observeert taal en gedrag van zijn zoontje, en zijn eigen beleving daarvan; de wetenschappelijkere kanten van de taalontwikkeling laat hij goeddeels buiten beschouwing.

Kleine baas is een uitgave van Van Gennep en kost € 12,50 (gelijmd, 166 blz.).
ISBN 90 5515 546 2

Latijn

De Zweedse hoogleraar Tore Janson schreef een boek over het Latijn dat in zijn land onmiddellijk een bestseller werd, waarschijnlijk omdat het boek behalve informatief ook onderhoudend is. Janson gaat in zijn boek in op de grammatica en de uitspraak van het Latijn, maar belangrijker is zijn beschrijving van de oorsprong en de ontwikkeling van die taal, en de invloed die het Latijn gehad heeft op de Europese cultuur en op de Europese talen. En al doende schetst hij ook een onzachtzinnig beeld van de Romeinen en hun samenleving. Het boek wordt afgesloten met een lijst van Latijnse woorden, uitdrukkingen en gezegden.

Latijn. Cultuur, geschiedenis en taal werd vertaald door Akke en Harm Pinkster. Het is een uitgave van Amsterdam University Press en kost € 34,50 (ingenaaid, 256 blz.). ISBN 90 5356 711 9

Internetidioom

Het internet heeft het Nederlands verrijkt met zeer veel nieuwe, vooral Engelse woorden, zoals blog, content, spam en spyware. In Internetbullshit worden veel van die woorden verklaard. Het boek is ingedeeld in thematische hoofdstukken, over bijvoorbeeld informatie zoeken, seks, e-commerce, virussen en weblogs, die steeds bestaan uit een korte beschouwing over het onderwerp en een woordenlijst. Een register vergemakkelijkt het terugzoeken van de woorden.

Internetbullshit. Alles over digitale taalvervuiling van Willem Hendrikx en Erik van der Spek is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 10,- (ingenaaid, 107 blz.).
ISBN 90 12 10603 6

Namen voor korstmossen

De meeste mensen zal het ontgaan zijn, maar in Nederland en België komen zo'n 750 soorten korstmossen voor, terwijl er ook nog regelmatig nieuwe soorten gevonden worden. Tot voor kort hadden ze allemaal een wetenschappelijke, Latijnse naam, maar lang niet allemaal een Nederlandse. In die situatie is verandering gekomen nu Vlaamse en Nederlandse korstmosdeskundigen ook de ‘anonieme’ soorten een Nederlandse naam hebben gegeven. Ze zijn terug te vinden in Nederlandse namen van korstmossen. Deze gids geeft van alle Latijnse namen het Nederlandse equivalent (en andersom), met daaronder prachtige namen als waterschotstippelkorst, groot boerenkoolmos en graftulbandje.

Nederlandse namen van korstmossen van D. Van den Broeck e.a. is een uitgave van de Bryologische en lichenologische werkgroep van de KNNV en kost € 5,- (gelijmd, 48 blz.). Het is te bestellen via de website van de werkgroep: www.blwg.nl.

Uitspraakgids

De Belgische omroep VRT stelt hoge eisen aan de uitspraak van zijn medewerkers die op radio en tv te horen zijn. Omdat de opleidingsdiensten van de VRT behoefte voelden aan een uitspraakcursus voor nieuwe medewerkers, vroeg men Bernadette Timmermans, docent stem- en spreekvaardigheid aan de Erasmus Hogeschool Brussel, die samen te stellen. Het resultaat daarvan is nu in boekvorm verschenen onder de titel Klink klaar. Het boek bevat hoofdstukken over onder meer stemgebruik, correcte uitspraak en intonatie, en bevat daarnaast vooral veel oefeningen, die via een bijgeleverde cd ook beluisterd kunnen worden. Voor iedereen die zijn verstaanbaarheid wil vergroten.

Klink klaar. Uitspraak- en intonatiegids voor het Nederlands is een uitgave van het Davidsfonds en kost € 22,50 (ingenaaid, 126 blz.). ISBN 90 6306 499 3

Noord-Hollands

Het negentiende deel in de reeks ‘Taal in stad en land’ gaat over de dialecten die worden gesproken ten noorden van het IJ: het Kennemerlands, het Zaans, het Waterlands en het West-Fries. De auteurs, Jan Berns en Sanne Steusel, behandelen in dit boek de geschiedenis van het Noord-Hollands en de belangrijkste kenmerkende eigenschappen van de uitspraak, woordvorming en zinsbouw. Een apart hoofdstuk is gewijd aan de status van het West-Fries. Als extra zijn een woordenlijst en een aantal voorbeeldteksten opgenomen.

Noord-Hollands is een uitgave van Sdu Uitgevers en kost € 12,50 (ingenaaid, 108 blz.). ISBN 90 12 09716 9

Schrijfvaardigheid basisschoolleerlingen

Sinds 1987 doet de Citogroep in het project ‘Periodieke Peiling van het Onderwijsniveau’ (PPON) onderzoek naar de leeropbrengsten in het basisonderwijs. De jongste rapportage behelst de schrijfvaardigheid in de groepen 5 en 8. De samenvatting van dit rapport is te raadplegen op de website van de Citogroep (www.citogroep.nl). Het is de bedoeling dat ook het complete rapport hier beschikbaar komt.

Dialectendag

Op 12 maart vindt in Ede de achtste editie van de tweejaarlijkse Nederlandse Dialectendaq plaats. Het thema van deze dag is ‘Proeven van dialect. Regionale ingrediënten in de taalkeuken van het Nederlands’ - oftewel: dialectbenamingen (en de variatie daarin) voor alledaagse etenswaren en instrumenten uit de keuken. Zoals gewoonlijk is er 's ochtends een plenair gedeelte, dit keer met lezingen van Jan Stroop, Joep Kruijsen en Derk-Jan Eppink. 's Middags kunnen er workshops gevolgd worden, en kan men terecht in het café-chantant en op de boekenmarkt.

Deelname aan de dialectendag is gratis. Meer informatie en inschrijfformulieren zijn op te vragen via [e-mail] of [e-mail], of telefonisch bij het secretariaat van de Stichting Nederlandse Dialecten (Ton van de Wijngaard: 024 - 361 59 98) en bij het Vlaams Centrum voor Volkscultuur (00 32 2 243 17 30).

Taal en schrift van de bijbel

In het Scryption, het museum voor schriftelijke communicatie in Tilburg, is tot 17 april de tentoonstelling ‘De Schrift & Het Schrift. Taal en schrift van de bijbel’ te zien. Deze tentoonstelling gaat in op het ontstaan, de inhoud en de samenstelling van de bijbel en de manier waarop er in de bijbeltijd in het Midden-Oosten werd geschreven (onder meer in hiërogliefen- en spijkerschrift). Daarnaast wordt getoond - aan de hand van fraaie oude handschriften en bijzondere drukken - hoe de bijbel in de daaropvolgende eeuwen werd overgeschreven, vertaald en gedrukt. Adres: Spoorlaan 434a, Tilburg. Meer informatie: telefoon 013 - 580 08 21, e-mail [e-mail], website www.scryption.nl.