Hom of kuit
Zeg niet altijd wat je denkt
Frank Jansen
Er zijn taalkwesties waarover heel verschillend kan worden gedacht. Taalkundige Frank Jansen behandelt maandelijks zo'n kwestie. Hij steekt daarbij zijn eigen mening niet onder stoelen of banken, en eindigt telkens met een stelling, waarop u kunt reageren.
Toen ik met deze rubriek begon, stuurde ik de redactie een lijstje van mogelijke onderwerpen, waaronder ‘“Zeg wat je denkt” is een slecht advies.’ Op dat moment, begin 2002, bedoelde ik het halfernstig, maar dat is nu wel veranderd. Het advies is alleen maar schadelijker geworden.
Pim Fortuyn: ‘Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg.’
‘Ik zeg wat ik denk’ was (met de toevoeging ‘en ik doe wat ik zeg’) een verkiezingsleus van Pim Fortuyn, die daarmee reageerde op het verzwijgen en eufemiseren dat aan het einde van de vorige eeuw in kringen van politiek en bestuur in zwang was. Eerlijk gezegd vond ik het toen wel verfrissend dat een politicus de mensen niet naar de mond praatte en bijvoorbeeld tegen een om een hogere beurs bedelende student zei: ‘Dan neem je toch een bijbaantje?’
Maar er zijn vier grote bezwaren tegen zeggen wat je denkt. Het eerste vloeit voort uit een fundamenteel taalkundig gegeven: de meeste van onze taaluitingen zijn indirect. Onze gesprekken staan bol van de hints en andere strategieën om onze gesprekspartners in hun waarde te laten. Alleen op deze voet kunnen we blijkbaar samenleven. Mijn tweede bezwaar spitst zich toe op de politiek. Daarin is zeggen watje denkt uitstekend geschikt voor het mobiliseren van medestanders, maar fnuikend voor het nog veel belangrijkere smeden van compromissen met andere partijen.
Naast deze bezwaren, die van alle tijden zijn, heb ik er twee die specifiek voor de onze zijn. De televisie geeft alles veel onmiddellijker weer. Vroeger werd een politicus gevraagd om een interview, en als hij daarin had toegestemd, beantwoordde hij de vragen, die hij toegestuurd had gekregen, in alle rust zorgvuldig, las de uitwerking van de journalist door en onderhandelde met hem over eventuele problemen. Nu komt een politicus een zaaltje binnen en alles wat hij zegt en doet, wordt gefilmd en meteen uitgezonden. Zijn meest sensationele - dus vaak: ondoordachte - uitingen worden eindeloos herhaald, ook via het internet.
Het schadelijkste gevolg van zeggen wat je denkt is wel dat nieuwsmedia die met elkaar om het interessantste, heftigste nieuws concurreren, voortdurend op jacht zijn naar zegslieden die hen daarin bedienen. Dan komen de media vaak terecht bij sprekers die niet beseffen welke gevolgen hun standpunten en bewoordingen zullen hebben - of zich daar niet druk om maken. Dat bewijst onze samenleving geen dienst.
Daarom is de stelling deze keer:
Zeg alleen wat je denkt als je vooruitgedacht en nagedacht hebt.
Bent u het eens of oneens met deze stelling? Breng voor 7 februari uw stem uit op onze website: www.onzetaal.nl/homofkuit. U kunt ook per post reageren; stuur een briefkaart met ‘Zeg altijd wat je denkt’ of ‘Zeg niet altijd wat je denkt’ naar de redactie van Onze Taal, Raamweg 1a, 2596 HL Den Haag. In de volgende aflevering de uitslag van de stemming.
Auteursrechtelijk beschermd