Onze Taal. Jaargang 73

[p. 342]

Taalergernissen
‘Genootschap, doe er wat aan!’

Slachtoffer
A.L. Elshout - Breda

Al jaren vraag ik me af of er geen synoniem te vinden valt voor het woord slachtoffer. In de bijbel ‘slacht’ Abraham een schaap als ‘offer’ voor Jahweh. Echter, bij een verkeersongeval, een vechtpartij of epidemie zie ik geen slachting of offer in de vroegere betekenis.

Over nacht
Henk Blankenstein - Rijswijk (ZH)

Graag (liever gezegd: met tegenzin) wil ik u wijzen op een mijns inziens nieuw woord in het journalistenjargon. 11 augustus vorig jaar ging het in de actualiteitenrubriek Netwerk over het schrappen van de WW-vervolguitkering. Volgens de presentator had de regering deze maatregel ‘over nacht’ genomen. Het is duidelijk dat het hier gaat om een rechtstreekse vertaling van het Duitse über Nacht (volgens het gezaghebbende woordenboek Duden ‘ganz plötzlich und unerwartet’) of het Engelse overnight (Oxford Dictionary: ‘very quickly, suddenly’).

Sinds de gewraakte uitzending heb ik over nacht (gelukkig) niet meer gehoord. Hopelijk was het een modieus incident.

‘Zzzeventig’
Nels Schmidt - Oosterbeek

Als vaak thuiszittende oudere luister ik veel naar de radio. Het valt me op dat er steeds meer omroepers en verslaggevers zestig, zeventig, etc. met een echte z uitspreken, en niet met een s, zoals het hoort. Vooral radiopresentator Klaas Drupsteen heeft er een handje van. Een tijdje terug moest hij een sms-nummer doorgeven. De ene keer zei hij [zeventig zeventig] en de andere keer [zeventig seventig].

Waarschijnlijk zei hij het goed als hij er niet aan dacht om ‘netjes’ te praten. Ik denk dat we dit veel meer zullen gaan horen, want je kunt van onze nieuwe Nederlanders niet verwachten dat ze wijs worden uit al die uitspraakverschillen.

Morgen, dan...
P.C. van Kerkum - Voorburg

De presentatoren van het weeroverzicht op de tv zeggen veelvuldig dingen als ‘In het noorden van het land, daar regent het’ en ‘Maar morgen, dan schijnt de zon.’ In een lange zin kunnen woorden als daar en dan de zinsstructuur verduidelijken, maar het lijkt erop dat men zelfs de eenvoudigste zinnetjes niet kan zeggen zonder onnodige daar's en dan's. Het doet mij denken aan kindertaal: ‘Morgen, dan komt Sinterklaas!’

Herprioriteren
Trudy Smit - Benningbroek

Minister Peijs van Verkeer en Waterstaat vertelde vorig jaar september in het tv-programma Hart van Nederland dat een aantal dringend aan te pakken zaken op de lange baan werden geschoven, en dat daarvoor in de plaats dringende maar vooral minder kostbare projecten zouden worden uitgevoerd. Op grond van bezuinigingen was ze genoodzaakt de zaken te ‘herprioriteren’.

Herprioriteren? Is dat een woord? Ik krijg de laatste tijd sterk de indruk dat, sinds toenmalig minister Margreeth de Boer naam heeft gemaakt met haar onthaasten, al die politici de meest idiote termen ontwerpen om op te vallen.

Bestaan uit
Dr. A.A. de Boer - Bergen (NH)

Een driedelig pak bestaat úít een jasje, een vest en een broek, maar de kleding van de minister bestaat ín (en niet ‘uit’) een driedelig pak, zoals zijn taak bestaat ín het uitvoeren van een Kamermotie.

Als er een commissie wordt ingesteld, dan bestaat de taak van die commissie in (en niet uit) het bestuderen van bepaalde problemen. Ik heb een jaar lang tijdens de journaaluitzendingen gelet op de keuze van voorzetsels bij bestaan, en ik heb niet één keer de juiste vorm horen gebruiken in de berichtgeving over al die commissies die ons land rijk is.

Sponsoren
Gerard J. van de Pijpekamp - Soesterberg

Nu sportsponsoring wegens geldgebrek van allerlei sportorganisaties vaak in het nieuws is, valt het mij op dat mensen het meer en meer hebben over ‘sponsoren’ in plaats van ‘sponsors’, als ze de personen of instanties bedoelen die een bepaald project financieel ondersteunen. Deze merkwaardige meervoudsvorm is kennelijk zelfs zó ingeburgerd dat die in 1999 in de grote Van Dale is opgenomen. Toch kan ik er maar niet aan wennen.

Binnen
Theo Bakker - Nijmegen

Binnen betekent ongeveer hetzelfde als in; een verschil is dat binnen vaak bij tegenstellingen wordt gebruikt. Bijvoorbeeld: ‘Binnen de partij is de politica niet geliefd, maar buiten de partij wordt ze op handen gedragen.’

De laatste tijd valt mij op dat binnen gebruikt wordt in plaats van in zonder dat er van een tegenstelling sprake is. Het woord krijgt dan geen klemtoon, en is eigenlijk niet meer dan een bombastisch in. Zo schreef Nicoline van der Sijs in ‘De stem des volks’ in het januarinummer van Onze Taal: ‘Mensen die bezwaar hebben tegen het bestaan van keuzemogelijkheden, moeten zich realiseren dat die er binnen de taal altijd zijn geweest en altijd zullen blijven (...).’ Of er ook keuzemogelijkheden búíten de taal zijn, heb ik tot nu toe niet gelezen in Onze Taal.

‘Ook agterin’
Gerard Bloemberg - Herwen

Langs diverse autosnelwegen stonden begin 2004 borden met in kinderhandschrift: ‘Gordels om, ook agterin’. Ik vraag me af wat de overheid hiermee beoogt. Laten zien hoe belabberd de kwaliteit van het taalonderwijs op de basisschool is? Bewijzen dat ze automobilisten en motorrijders niet serieus neemt? Lollig doen over een onderwerp dat zich daar niet voor leent? Buitenlanders

[p. 343]

en asielzoekers buitenschools taalonderricht geven?

Ik vraag me af of ik een kans zou maken als ik voor een rechtbank zou eisen dat de overheid zich in normaal Nederlands tot mij richt.

ZuiderAmstel
M. Wiegmans - leraar Duits, Amsterdam

Ik woon in het Amsterdamse stadsdeel Zuideramstel, maar de leiding ervan heeft die naam ‘opgeleukt’ tot ZuiderAmstel. Die vorm komt op mij niet alleen over als taalvervuiling maar dwingt de lezer bovendien meer dan één klemtoon te lezen, waar in normaal Nederlands een enkele volstaat - vergelijk bijvoorbeeld het eveneens ridicuul gespelde Explosieven Opruimings Dienst.

Nu valt over de lelijkheid van spellingen als ZuiderAmstel en GroenLinks ongetwijfeld te twisten; namen zijn immers vrijgesteld van de spellingregels. En de vroede vaderen en ‘captains of industry’ die menen met dit soort namen hun organisatie hoog op te stoten in de vaart der volkeren, doen dit ongetwijfeld met de beste commerciële bijbedoelingen. Mij echter zou het een pak van het hart zijn als de samenstellers van de spellingregels een passage zouden opnemen zoals in het Duitse naslagwerk Die deutsche Rechtschreibung van Duden: ‘In bepaalde contexten gebruikelijk, maar niet correct zijn hoofdletters binnen een woord.’

‘Zweer’ bij het ‘niels’
Loes Meeuwissen - Arnhem

Over het Poldernederlands en de Gooise r kom je voortdurend artikelen tegen, maar over een paar andere uitspraakverschijnselen hoor je veel minder, terwijl ze toch ook veel voorkomen. Zo zijn er nogal wat nieuwslezers en presentatoren van radio- en tv-programma's die het woord nieuws niet kunnen (of willen) uitspreken; ze verbasteren het tot [niels]. En sinds een paar maanden hoor ik ook steeds vaker het woord sfeer (erg geliefd in televisieland) uitgesproken worden als [zweer].

Ik vraag me af of dit luiheid is. Het vergt namelijk meer inspanning om ‘nieuws’ en ‘sfeer’ te zeggen dan de minder geprononceerde woorden ‘niels’ en ‘zweer’.

Heel ‘naar’
Lilian Spoelstra - Den Haag

Uit een proefschrift dat vorig jaar verscheen, blijkt dat het Nederlands ongeveer 400 voorzetsels heeft (zie ook Onze Taal oktober 2003). Maar we lijken er steeds minder te gebruiken. Een greep uit het taalgebruik op radio en tv (het eerste gedeelte van de zin is steeds zoals het ‘vroeger’ was):

-	Het gevoel overbrengen aan anderen → naar anderen toe.
-	Werkverhouding in relatie tot andere afdelingen → in relatie naar andere afdelingen.
-	Men is vriendelijk tegen de klant → naar de klant toe.
-	Een troost zijn voor anderen → troost brengen naar mensen toe.
-	Dat is niet aardig tegenover de buren → naar de buren.
-	Zich harder opstellen ten opzichte van elkaar → naar elkaar toe.
-	Zij zal dat anders doen in de toekomst → naar de toekomst toe.
-	Dat komt niet goed over op anderen → naar anderen toe.
-	Ik las mooie recensies over jouw boek → mooie recensies naar jou toe.

Zijn aan het vallen
Ubel Cremer - Annen

Weerkundigen op de televisie gebruiken steeds vaker de constructie zijn aan het... en zitten... aan te... Enkele voorbeelden die ik in iets meer dan een maand noteerde:

-	De bladeren zijn aan het vallen.
-	Er zitten buien aan te komen.
-	Er zit sterke wind/regen aan te komen.
-	De buien zijn er nog niet, maar zijn aan het aankomen.
-	Buien zijn al over Brabant aan het trekken.
-	Deze bewolking is aan het voorbijschuiven.
-	Ze [de buien - UC] zijn steeds minder aan het worden.

Illustratie: Matthijs Sluiter

Dermatologisch getest
Julia van den Berg - Heemstede

Op cosmetische producten staan vaak nietszeggende aanbevelingen. Op de tandpasta Sensodyne bijvoorbeeld: ‘Het meest geadviseerd door tandartsen.’ Ja nogal logisch, ik denk dat bakkers of brandweerlieden niet erg vaak adviezen zullen geven met betrekking tot tandpasta.

En wat te denken van de aanbeveling ‘dermatologisch getest’? Zolang er niet bij staat wat de uitslag van de test was (zou ook ‘zeer irriterend voor de huid’ kunnen zijn) zegt mij dat niet veel over de eigenschappen van het product.

Onnodige anglicismen
Paul Werneri - Amsterdam

Aan uitdrukkingen die klakkeloos uit het Engels zijn overgenomen, heb ik een hekel: ‘We gaan ervoor’ (‘we streven ernaar’), of ‘Ze hebben de verantwoordelijkheid opgeëist’ (‘ze hebben laten weten dat zij erachter zitten’). Vooral de kapstokuitdrukking ‘dat staat voor’ kent - al naar gelang de zin - veel Nederlandse gelijkwaardigheden: ‘is de afkorting van’, ‘zijn de beginletters van’, ‘betekent (zoveel als)’, ‘wil zeggen’, ‘houdt in’, ‘vertegenwoordigt’, ‘representeert’, ‘geeft weer’ en ‘symboliseert’.