Onze Taal. Jaargang 73

[p. 341]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Zo( )veel

?Vorige maand kwam in deze rubriek de schrijfwijze van te( )veel ter sprake. Hoe zit het met zo( )veel, zo( )veel mogelijk en dergelijke?

!Zo eenvoudig als de regels voor te( )veel zijn, zo lastig zijn die voor zo( )veel. Bij gebrek aan een officiële regel proberen verschillende spellinggidsen, woordenboeken en taaladviesboeken er richtlijnen voor te geven, maar daaruit komt geen duidelijke voorkeur naar voren. De Taaladviesdienst heeft voor zichzelf de knoop als volgt doorgehakt: we schrijven zo veel in principe los, behalve in enkele vaste constructies, met name als zo( )veel geen al te letterlijk aandoende betekenis meer heeft. Het heeft dan vaak maar één duidelijke klemtoon. De meest voorkomende gevallen zijn:

-	Het kost drie euro zoveel.
-	Dat wil zoveel zeggen als...
-	Hij zei het met zoveel woorden.
-	Zoveel hoofden, zoveel zinnen.

Zo veel (twee woorden) is meestal te vervangen door zo weinig. We schrijven bijvoorbeeld zo veel mogelijk in losse woorden, evenals constructies van het type drie keer zo veel als en niet zo veel om iets geven. Hoewel deze richtlijn geen officiële achtergrond heeft, geeft hij in de praktijk de minste problemen.

Gaan in de toekomst

?In een krantenartikel over wegwerkzaamheden stond laatst de zin ‘Die stoep gaat heel mooi worden’, uitgesproken door een voorbijganger die zijn mening gaf. Ik vind het storend dat gaan voor de toekomende tijd wordt gebruikt; daarvoor hebben we toch zullen?

!Er zijn volgens de grammaticaboeken drie gangbare manieren om een toekomstige handeling uit te drukken: met zullen, met gaan en met de werkwoordsvormen van de tegenwoordige tijd. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) wijdt meerdere pagina's aan de mogelijkheden en beperkingen van de nuances van elk van die manieren. Zo kan de tegenwoordige tijd goed gebruikt worden als de zin een tijdsbepaling bevat (‘Ik kom morgen even langs’); uit die bepaling blijkt immers dat het gezegde zich in de toekomst afspeelt. Zullen is vooral mogelijk als de zin op een belofte, afspraak of (logische) verwachting doelt (‘Het parlement zal in maart beslissen’). En gaan is onder meer geschikt om bij werkwoorden die een ‘verandering van toestand’ aanduiden, zoals verhuizen en trouwen, een zekere stelligheid uit te drukken.

Met de uitspraak ‘Die stoep gaat heel mooi worden’ drukt de voorbijganger uit dat hij verwacht dat de stoep (uiteindelijk) heel mooi wordt; het is een stellige bewering over iets toekomstigs. Die nuance ontbreekt in de varianten ‘Die stoep zal heel mooi worden’ (dat klinkt als een belofte, bijvoorbeeld van degene die de stoep vernieuwt) en ‘Die stoep wordt heel mooi’ (dat klinkt minder stellig).

Aldus zij/hen

?Welke vorm van het persoonlijk voornaamwoord gebruik je na aldus? ‘“Dat is niet zo”, aldus zij’, of: ‘“Dat is niet zo”, aldus hen’?

!Aldus zij zou de beste keus zijn. De vorm hen wordt (onder meer) gebruikt na een voorzetsel: bij hen, volgens hen, etc. Aldus is echter geen voorzetsel maar een bijwoord; de constructie aldus X is een verkorting van aldus sprak X, aldus schrijft X of iets dergelijks (aldus betekent dan ‘zo’). In zulke formuleringen wordt de onderwerpsvorm zij gebruikt (aldus spraken zij, aldus schrijven zij); daarom ligt het voor de hand ook aldus zij te schrijven.

De combinatie van aldus en een persoonlijk voornaamwoord is echter erg ongewoon en soms zelfs onmogelijk (denk aan aldus men); ze kan beter vermeden worden. Een alternatief is bijvoorbeeld vonden zij, zeiden zij of was hun oordeel.

De druiven zijn zuur

?Waar komt de uitdrukking ‘De druiven zijn zuur’ vandaan? En wat betekent ze precies?

!Deze uitdrukking is ontleend aan een fabel van Aesopus. Daarin zag een vos een tros druiven hangen, maar hij kon er niet bij, omdat ze te hoog hingen. ‘Toen zei hij maar dat ze te “groen” waren’, aldus het Idioomwoordenboek (1999) van Van Dale. ‘Het woord zuur is pas later op de proppen gekomen. De aanduiding groen is nog wel te beluisteren in de Spaanse versie: las uvas están verdes. Alleen de Duitse variant herinnert aan de werkelijke “feiten”: die Träube hängen zu hoch.’

De vos en de druiven.
Illustratie: Thomas Bewick (1753-1828). Uit: The Fables of Aesop and Others (1818).

De betekenis is enigszins verschoven, zo schrijft het Idioomwoordenboek. Oorspronkelijk gaf de uitdrukking aan dat je doet alsof iets je koud laat, omdat je het toch niet krijgen kunt. Tegenwoordig wordt ze veelal gebruikt om aan te duiden dat een nederlaag zwaar valt, of dat iets een onverwachte teleurstelling is. Hóé de betekenis precies verschoven is, wordt niet vermeld; mogelijk komt het door een (te) letterlijke interpretatie van ‘De druiven zijn zuur’, wat immers een teleurstelling is.

Vergetelheid

?Waarom schrijf je vergetelheid met een I? Is vergetenheid niet logischer?

IVergetelheid is niet rechtstreeks van het werkwoord vergeten afgeleid, maar van het bijvoeglijk naamwoord vergetel (‘vergeetachtig, vergeten hebbend, vergeting brengend’). Dit verouderde woord is wél afgeleid van vergeten. Het achtervoegsel -el komt niet vaak voor, maar het is nog te herkennen in woorden als kreupel (afgeleid van kruipen), schamel (afgeleid van schamen; eigenlijk: ‘waarvoor je je schaamt’) en wankel (verwant aan wenken en zwenken in de betekenis ‘(heen en weer) bewegen’). Regionaal komen ook woorden voor als krikkel (‘breekbaar’) en kroezel (‘gekruld’).

Vergetel komt in de negentiende eeuw nog voor, onder anderen bij Bilderdijk: ‘(...) ben ik als een achteloos en vergetel kind geworden’ (1822).