Onze Taal. Jaargang 73

[p. 306]

Vriendschap, goede wijnen en wat n'en
Hoe de spelling van 1995 beklonken werd
Peter Hoefnagels - emeritus hoogleraar Erasmus Universiteit Rotterdam en oud-lid Eerste Kamer

Het is voorjaar 1995. Peter Hoefnagels is lid van de Interparlementaire Commissie, die toeziet op de Nederlandse Taalunie. Hij wordt naar Brussel geroepen voor de slotvergadering over de spellingherziening en neemt zich voor de aanwezigen eens flink de waarheid te zeggen.

Toen ik in de Eerste Kamer kwam, opteerde ik uit het scala van commissies onmiddellijk voor de Interparlementaire Commissie van de Nederlandse Taalunie. Het ging over taal, en dat leek me leuker dan landbouw. Als lid van de commissie toog ik in het voorjaar van 1995 voor een vergadering naar Brussel.

8 december 1995: presentatie van het nieuwe Groene Boekje
Foto: Fotobureau Thuring BV

Op de agenda stond de spellingherziening. Ik kende de voorgeschiedenis, worstelde me door kippeëieren en kippenhokken heen en maakte tal van notities. Ik corrigeerde de voorstellen van de taalgeleerden, meestal wegens inconsequenties. Mijn vertwijfelde vraag voor de vergadering bleef: waar heb dat nou voor nodig? Waarom moesten Nederlandse en Belgische parlementen hun onderdanen verplichten om dezelfde schrijfwijzen te hanteren en dezelfde ‘kippeëieren’ uit dezelfde ‘kippenhokken’ te eten?

Vierkante cirkel

Toen de trein langs Dordrecht reed en ik de stukken van de vergadering las, was het nog alsof ik naar een leuke taalles ging, bij Wuustwezel voelde ik me verantwoordelijk, bij Antwerpen werd ik fanatiek en vóór Brussel had ik vlammende betogen over de vrije taal van de vrije Vlaming die de vrije taal van de vrije Nederlander kon bevruchten. Nee, Vlaams en Nederlands verdragen geen gemeenschappelijke spelling of grammatica. Eenheid van taal in Vlaanderen en Nederland zou een vergissing zijn, een bij wet besloten vierkante cirkel.

Een ingebakken vooroordeel dat ik nog vóór Brussel moest overwinnen, was dat ik het welletjes vond, al die spellingveranderingen. Ik kwam op de lagere school toen ik nog door het ‘bosch’ liep, maar een jaar later kwam ik via de spelling-Marchant het ‘bos’ weer uit. Daarna leerde ik nog enkele spellingveranderingen, waarna ik bij het eerste Groene Boekje mijn secretaresse gevraagd heb zo mogelijk daaraan mee te doen. Nu echter was ik tot interparlementaire verantwoordelijkheden geroepen, dus mocht ik mijn persoonlijke geschiedenis niet meer laten gelden. Omwille van de objectiviteit en het algemeen belang diende ik iedere persoonlijke variant in mezelf te vernietigen.

Daar kwam in 1995 bij dat het oude Groene Boekje nog allerlei alternatieve spellingwijzen toeliet, en ik houd er wel van als niet iedereen in het uniform van monsieur Colbert loopt. Maar in Den Haag en Brussel komen zulke recepties niet voor; het burgerlijk uniform heeft voorrang.

Anarchistisch

's Morgens was de voorvergadering, 's middags zouden de bewindslieden komen (Aad Nuis en zijn Vlaamse collega). In de voorvergadering gaf ik mij op als spreker, de eenentwintigste, meen ik me te herinneren. De Vlaamse parlementariërs waren dolgelukkig dat vandaag besloten zou worden tot de spellingherziening. Zij spraken lyrisch over deze dag van glorie en waren verrukt over de eenheid die zou ontstaan. Tot mijn verbazing waren ook de Nederlanders unaniem gelukkig dat het karwei waaraan jaren was gewerkt, vandaag geklaard zou worden en ik begon enkele retouches aan te brengen in de aantekeningen voor mijn speech ‘Waar heb dat nou voor nodig?’ Het werd me trouwens duidelijk dat ik in dit gezelschap geen enkel doel zou dienen als ik in Barend Servet-varianten mijn boodschap op tafel zou leggen. De rijkdom van variatie zou hier pas over enkele eeuwen, en dan nog in de theorie van een gezaghebbend persoon verpakt, kunnen worden uitgestald. De taal is niet gans een volksvertegenwoordiging.

[p. 307]

Bij de zeventiende spreker had ik mijn vrije Vlamingen al uit mijn speech geschrapt en het zalig anarchistisch perspectief van de taal die gans een volk is voor mezelf voorbehouden. De voorzitter had iedere spreker gemaand het kort te houden; bij de tiende spreker wees hij op de ‘lunch’, bij de vijftiende spreker op ‘het feestelijk banket’ dat op ons wachtte.

Vlamingen zijn enorme taalstrijders, maar voordat de revolutie bloed kan veroorzaken, moet er goed gegeten worden. Iedere spreker had, geheel in de traditie van het onderwerp, geneuzeld over een n meer en een n minder. Ik besloot mijn anarchistisch perspectief niet in het hongerig verlangen naar een banket te laten verdwijnen en geen gekke Henkie te spelen. Ik hield mijn kruit droog voor de middagvergadering. Voorzichtig heb ik iets gezegd over het openhouden van meer alternatieven, hetgeen me boze blikken bezorgde.

Eenheid

Het was een banket waarvan een vorst kan dromen - de kwaliteit zou ik geheel kunnen beschrijven aan de hand van de wijnen. Zo werden de desserts besprenkeld met Hautes Sauternes, een afronding die ik niet meer met koffie heb bedorven. Ik moet bekennen dat ik geen moment meer aan de revolutie heb gedacht.

Het werd in de middag een wat plechtige vergadering. Enkele leden zaten te knikkebollen. Bewindsman Nuis was blij dat hij weer onder vrienden was, zei hij. Hij nam een voorschot op de eenheid door ook de Vlaamse minister te vertegenwoordigen. De voorzitter was eveneens blij dat we onder vrienden waren en zei dat er serieus gewerkt was. Het oudste Nederlandse lid zei ook aardige dingen jegens de Vlaamse vrienden. Er werden nog een paar n'en vastgesteld, ik geloof die van de ochtendvergadering, maar misschien waren er ook nieuwe. Mijn n minder was er ook bij. Daarna werd er gestemd. Iedereen was vóór de spellingherziening.

Ik weet wel dat ik dacht: het kan toch niet goed gaan met de spelling, al die inconsequenties, iedereen gaat toch doen wat hij wil, enfin, ik suste mijn parlementaire geweten in slaap. Vriendschap is ook een gewetenszaak. Na afloop hoorde ik van enkele Nederlandse leden dat ze het eigenlijk ‘idioot’ vonden om zo'n spelling bij wet vast te stellen.

Ik werd gerustgesteld toen Van Dale op zijn eigen manier ging spellen en een Vlaamse minister nog eens zijn eigen voorkeuren aanbracht. Niemand, behalve een enkele taalleraar, die nog weet hoe het echt moet.