Onze Taal. Jaargang 73

[p. 304]

‘Surinamers beseffen dat Nederlands hun taal is’
Suriname in de Taalunie
Arjen van Veelen

Vorig jaar december ondertekende Suriname een associatieovereenkomst met de Nederlandse Taalunie. Wat houdt dat in? Wat zijn de reacties in Suriname? En hoe staat het er nu mee? ‘We moeten niet te hard van stapel lopen.’

Oktober 2002. Maryse Bolhuis, senior projectleider van de Nederlandse Taalunie, is in Paramaribo op werkbezoek. ‘Ik liep door de stad en zag een podium met jonge, trendy rappers die een spelletje deden waarbij je je hoofd in het water moest steken. Een van die rappers zei: “Pas op, als je te lang onder water blijft, dan is Leiden in last.” Ik vond het heel frappant dat hij die uitdrukking gebruikte. Het Nederlands leeft daar.’

Bolhuis bezocht Suriname als kwartiermaker voor de Taalunie. Ze sprak met onder anderen de Surinaamse onderwijsminister over hoe Suriname te betrekken bij het uit 1980 daterende Taalunieverdrag tussen Nederland en België. Met een concept-tekst voor de toekomstige samenwerking in haar laptop vloog ze naar Nederland terug. Een jaar later, in december 2003, ondertekenden de onderwijsminister van Suriname en zijn Europese collega's de associatie-overeenkomst.

Die ondertekening in Brussel was een historisch moment. Wat ruim tien jaar was geprobeerd: Suriname betrekken bij de Taalunie, was uiteindelijk dus gelukt. Overigens moet de overeenkomst nog goedgekeurd worden door het Surinaamse parlement - formeel is Suriname dan ook nog geen onderdeel van de unie.

Logische partner

Suriname was een logische partner voor de Taalunie. Het is naast Nederland en België het enige land met Nederlands als officiële taal. Anders dan in Indonesië, waar het Nederlands een stille dood stierf, en anders dan op de Nederlandse Antillen, waar het ‘eigen’ Papiaments de boventoon voert, floreert het Nederlands in Suriname. Wie er carrière wil maken, moet het Nederlands beheersen. Kranten, politiek en scholen gebruiken de taal. Daarnaast wordt Nederlands ook thuis steeds meer gebruikt.

Die stevige positie van het Nederlands in Suriname komt deels door de verdringingspolitiek die de kolonisator voerde tegen het Sranantongo, het ‘Negerengels’ van de slaven. Al vanaf 1876 is Nederlands de officiële onderwijstaal. ‘Ga je mond maar spoelen’, werd jarenlang tegen Surinaamse kinderen gezegd als ze op school Sranan spraken.

Daarnaast profiteert het Nederlands van de etnische diversiteit in Suriname: als enige van de ongeveer twintig talen van Suriname wordt het niet geassocieerd met één bepaalde bevolkingsgroep. De andere lingua franca van Suriname, het populaire Sranan, heeft dat voordeel niet: het wordt gezien als taal van de creolen. Van de half miljoen Surinamers spreken ongeveer tweehonderdduizend Nederlands als moedertaal; voor nog eens tweehonderdduizend is het de tweede taal. Die aantallen lijken toe te nemen sinds de onafhankelijkheid in 1975.

Flirt

Ondanks de bloei van het Nederlands duurde het jaren voordat Suriname en de Taalunie elkaar in de armen sloten. De eerste flirt tussen die twee kwam van de kant van Suriname en was niet wederzijds. Al in 1991 klopte Lila Gobardhan-Rambocus, werkzaam bij de opleiding Nederlands van de lerarenopleiding, aan bij de toenmalige algemeen secretaris, maar die liet blijken dat de Taalunie niet bijzonder geïnteresseerd was in samenwerking.

De jaren daarop werden gekenmerkt door moeizame besprekingen tussen Suriname en de Taalunie. Kort na Gobardhans toenaderingspoging sprak toenmalig onderwijsminister Ritzen zich uit voor samenwerking met Suriname. De ambtelijke molen begon te draaien maar stokte steeds weer. ‘Telkens als het ernaar uitzag dat het zou lukken’, zei Koen Jaspaert, tot 1 november dit jaar algemeen secretaris, tegen Taalschrift, ‘gebeurde er weer iets waardoor de hele associatie weer een tijdje in de ijskast werd gezet.’ Een kink in de kabel waren wisselende onderwijsministers in Suriname en bekoelde politieke relaties met Nederland.

‘Het sleepte al een tijdje’, zegt Bolhuis. ‘In 2002 hebben we daarom besloten: nu moeten we er echt voor gaan. Als er in Suriname niet genoeg behoefte aan is, jammer, maar dan ketst het definitief af.’ Die behoefte was er wel degelijk: het werkbezoek in 2002 resulteerde uiteindelijk in de ondertekening van de overeenkomst december vorig jaar. Besloten werd dat Suriname geassocieerd lid werd van de Taalunie.

[p. 305]

Conferentie

In het kader van de overeenkomst werd beklonken dat er grofweg vijfhonderd Surinaams-Nederlandse woorden in het nieuwe Groene Boekje komen te staan, dat eind 2005 verschijnt (zie het kader hieronder). Ook is het de bedoeling dat Surinamers in de toekomst mee mogen dingen naar de Onderwijsprijs en de Prijs der Nederlandse Letteren. De Surinaamse minister van Onderwijs Sandriman kondigde aan dat Suriname ook de spelling van 1995 gaat invoeren. In januari 2005 houdt de Taalunie in Paramaribo een conferentie over het onderwijs Nederlands in Suriname. Het doel van de conferentie is om samen met in Suriname werkzame leraren en opleiders de basis te leggen voor een meerjarenwerkplan van de Taalunie in Suriname. Minister Van der Hoeven en een Vlaamse ambtgenoot zullen de conferentie bijwonen.

Het succes van de operatie verraste het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken: besprekingen tussen Nederland en Suriname lopen doorgaans niet zo soepel. Bolhuis: ‘Ze waren verbaasd dat we zo ver zijn gekomen.’

Ismene Krishnadath, Surinaams schrijfster en lid van de Surinaamse Vereniging van Neerlandici, was een van de mensen met wie de Taalunie gesprekken voerde: ‘De toetreding is nu wel gelukt omdat een aantal mensen, onder wie mevrouw Gobardhan, het vlammetje steeds heeft aangehouden.’

Voor Gobardhan komt met de toetreding een wens uit. ‘Als winst zie ik de rol van de Taalunie bij de zorg voor het onderwijs Nederlands. De ondersteuning bij de ontwikkeling van lesmethoden lijkt me heel belangrijk.’ De hoge schooluitval in Suriname heeft deels te maken met de slechte beheersing van de onderwijstaal.

Weinig tegenstanders

Niet alle Surinamers reageerden even enthousiast, zegt Bolhuis: ‘Sommigen denken dat wij het Nederlands willen verkondigen. Maar die kritiek houdt meestal op als we uitleggen wat onze doelstelling is: de gebruiker van de Nederlandse taal wereldwijd ondersteunen. Dan zou het raar zijn als we Suriname oversloegen.’

Gobardhan verwacht niet dat de Taalunie als pleitbezorger van het Nederlands veel weerstand zal ondervinden. De groep die voor invoering van het Engels pleit (om zo het taalisolement in de Caribische regio op te heffen) is volgens haar klein. ‘Nakomelingen van slaven en immigranten hebben zich veel moeite getroost het Nederlands te leren en ze laten zich dat niet afnemen door een toevallige regering of beleidsmaker.’

Ook Adiel Kallan, directeur Onderwijs van het Surinaamse Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling, ziet weinig tegenstanders van het Nederlands. ‘Surinamers beseffen steeds meer dat het Nederlands, het Surinaams Nederlands, hun taal is.’

Geassocieerd lid

Dat Suriname geassocieerd lid is en blijft - in plaats van volwaardig lid - stak sommige Surinamers. Maar het heeft een praktische reden. Een volwaardig lidmaatschap zou een te grote financiële en logistieke druk op Suriname leggen. Bolhuis: ‘Suriname hoeft nu niet mee te betalen aan dingen die voor hen niet interessant zijn. We kunnen het Suriname financieel en logistiek niet aandoen om ze volwaardig lid te maken. Dat willen ze zelf ook niet.’ Afgesproken is dat Suriname jaarlijks vijftigduizend euro bijdraagt. Deels in natura: Suriname regelt kantoorruimte en het salaris van de lokale medewerker.

Maryse Bolhuis: ‘Het zou raar zijn als we Suriname oversloegen.’
Foto: Ilse van Bladel, Nederlandse Taalunie

Over de goedkeuring van de associatieovereenkomst door het Surinaamse parlement heeft Bolhuis nog geen bericht ontvangen. Ze hoopt dat het in november zover is, als zij in Suriname is voor een werkbezoek. ‘Maar het ligt niet in onze handen.’ Overigens dringt de tijd: in het voorjaar van 2005 zijn er weer verkiezingen in Suriname. Een nieuwe politieke situatie zou het prille proces kunnen frustreren.

Zolang het Surinaamse parlement nog niet gesproken heeft, kan de formele kant van de overeenkomst ook niet worden uitgevoerd. Dat betekent dat het stoeltje van Suriname in het Comité van Ministers, dat het beleid van de Taalunie bepaalt, nog even leeg blijft. En ook het aanstellen van een Taalunie-medewerker in Paramaribo is niet eenvoudig voordat alles echt bekrachtigd is.

Een jaar na de ondertekening van de associatieovereenkomst is de Taalunie realistisch over wat op korte termijn kan worden bereikt. Bolhuis: ‘We hebben besloten dat we ons voorlopig concentreren op de conferentie van begin 2005 en op het Surinaams Nederlands in het Groene Boekje. Het is voor ons heel belangrijk om daar een medewerker te hebben. E-mail is een handig medium, maar je moet de mensen met wie je zaken doet ook in de ogen kunnen kijken. Eerst moeten we draagvlak creëren, niet zomaar projecten uit de grond stampen. We moeten niet te hard van stapel lopen.’

Surinaams Nederlands in het Groene Boekje

De Taalunie besteedt de productie van het Groene Boekje uit aan het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL). Jeannine Beeken van het INL is verantwoordelijk voor de selectie van de Surinaamse woorden voor het Groene Boekje. Qua spelling voorziet ze vooral problemen met leenwoorden uit het Engels of Sranan in het Surinaams Nederlands. Surinamers nemen bijvoorbeeld een ‘plane’ in plaats van een vliegtuig. ‘Ik kwam verschillende spellingwijzen tegen; pleen was er een van.’ Grappig: een verouderd woord als zwamp ‘kreek, moeras’, dat het in de nieuwe editie niet zou redden, maakt nu waarschijnlijk toch een kans. In Suriname is het woord wél courant.