Onze Taal. Jaargang 73

[p. 283]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Filistijnen

?Wie of wat zijn filistijnen in de uitdrukking naar de filistijnen (‘kapot’)?

!Volgens het Idioomwoordenboek (1999) van Van Dale is naar de filistijnen (gaan/helpen/zijn) ‘een zinspeling op de langdurige strijd tussen de Israëlieten en de Filistijnen’, die in verschillende bijbelboeken wordt beschreven.

De Filistijnen waren een niet-Semitisch volk dat zich zo'n duizend jaar voor Christus langs de kust van Palestina had gevestigd (in de buurt van Gaza) en vaak strijd leverde met het buurvolk, de Israëlieten. Mede vanwege de beschrijvingen in de bijbel hebben de Filistijnen een slechte naam gekregen. Filistijnen heeft zich daardoor langzaam maar zeker ontwikkeld tot een soort scheldwoord met de betekenis ‘belagers’, ‘niet-gelovigen’ of ‘verachtelijk volk’.

De naam Palestina (en Palestijnen) gaat overigens terug op de oude Latijnse naam Philistia voor ‘land der Filistijnen’.

Alle(n)

?Moet je alle of allen schrijven in de volgende zin: ‘De vier kamers beschikken alle(n) over een kledingkast’?

!Juist is alle: ‘De vier kamers beschikken alle over een kledingkast.’ De vorm allen kan alleen gebruikt worden als naar personen verwezen wordt: ‘De vier jongens hadden allen hun diploma gehaald.’ Bij zaken (zoals kamers) blijft de n altijd achterwege.

Hetzelfde onderscheid geldt voor beide en beiden: ‘De twee kamers beschikken beide over een kledingkast’ (zaken) versus ‘De twee jongens hadden beiden hun diploma gehaald’ (personen).

Straks

?Voor mij verwijst straks naar iets in de toekomst. Veel mensen gebruiken het echter om naar het verleden te verwijzen. Kan het allebei?

!Al in 1948 schreef de redactie van Onze Taal: ‘De gewone betekenis [van straks] is: over korten tijd, op een naderend ogenblik; maar wij bezigen de uitdrukking toch ook wel om het begrip “zoeven, daareven, daarnet” uit te drukken. “Daarstraks” zeggen wij dan bij voorkeur; daarstraks ben ik hem nog tegengekomen.’

Voor veel taalgebruikers kan straks alleen naar de toekomst verwijzen, maar volgens alle woordenboeken kan het ook slaan op een tijdstip in het verleden. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal neemt citaten uit de zestiende en zeventiende eeuw op waarin dit straks voorkomt.

Als straks naar het verleden verwijst, wordt het vaak uitgebreid tot daarstraks of zostraks, en in gesproken taal ook wel tot toe(n)straks. Maar soms blijkt het al uit het zinsverband: ‘Hij was straks nog hier’ kan niet naar de toekomst verwijzen. Er zijn zinnen denkbaar waarin het niet duidelijk is, zoals ‘Ik had het je straks willen vertellen’; meestal blijkt dan uit de context wel wat er bedoeld is.

Triatlon: driekamp, bestaande uitzwemmen, fietsen en de marathon.

Triatlon/triathlon

?Wordt het woord triat(h)Ion met of zonder h geschreven?

!De officiële spelling is triatlon, zonder h. Vergelijkbare woorden zijn biatlon, triatleet, atleet en atletiek.

Etymologisch gezien ligt de spelling met th meer voor de hand. Het woorddeel -atlon gaat namelijk terug op het Griekse woord athlon (‘wedstrijd’), dat in die taal met de letter thèta wordt geschreven. En de thèta, die een andere klank weergeeft dan de t, wordt in het Latijnse alfabet traditioneel weergegeven als th; vergelijk thema en theater.

Bij de spellingherziening van 1947 is echter besloten de combinatie th in leenwoorden niette handhaven als ze aan het eind van een woord staat (labyrint, chrysant), als ze gevolgd wordt door een medeklinker (antraciet, etnoloog, atleet), of als er een f of ch aan voorafgaat (difterie, allochtoon). Het woord triatlon staat overigens pas sinds 1995 in het Groene Boekje.

De Nederlandse Triathlon Bond heeft lange tijd de spelling triathlon gepropageerd, omdat die beter aansluit bij de internationale spelling en bij de oorsprong van het woord (zie de rubriek ‘Tamtam’ in Onze Taal van oktober 1997). De bond liet ons desgevraagd echter weten dat enige tijd geleden is besloten de h achterwege te laten, behalve in de eigen naam.

De reden waarom

?Is de reden waarom correct Nederlands, of is het een contaminatie van de reden dat en waarom? Bijvoorbeeld: ‘Dit is de reden waarom ik het niet doe.’ Ik zou zeggen: ‘Dit is de reden dat ik het niet doe’ of ‘Dit is waarom ik het niet doe.’

!Voor veel mensen klinkt de reden waarom dubbelop: waarom betekent immers ‘om welke reden’ (‘Waarom heb je dat gedaan?’), dus reden en waarom hebben een gemeenschappelijk betekeniselement. Waarom is echter niet alleen een vraagwoord, maar ook een zogeheten voornaamwoordelijk bijwoord, vergelijkbaar met bijvoorbeeld waaraan en waarin; denk aan constructies als ‘de reden waaraan ik twijfel’ en ‘de reden waarin ik geloof’. In ouder Nederlands zei men wel ‘de reden aan welke ik twijfel’, ‘de reden in welke ik geloof’. ‘Dit is de reden waarom [= om welke] ik het niet doe’, met waarom als voornaamwoordelijk bijwoord, sluit hier naadloos bij aan. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal wordt de reden waarom al honderden jaren gebruikt.

Alleen als de reden waarom zonder verdere toevoeging voorkomt, kan er bezwaar zijn: ‘Ik heb zo mijn twijfels over de reden waarom’ (gevolgd door een punt) is een onvolledige zin. In andere gevallen is er met de reden waarom niets mis.