Onze Taal. Jaargang 73

[p. 230]

Merken worden woorden
Zeeuws meisje
Ton den Boon - hoofdredacteur grote Van Dale

Brintageneratie, bountyeiland, barbiefiguur: er zijn merken die zo'n grote invloed hebben gekregen dat ze in het dagelijks taalgebruik zijn terechtgekomen. Sommige staan zelfs op het punt een plaatsje in het woordenboek te bemachtigen.

Eind 1894 werd er een nieuwe margarine geïntroduceerd onder de merknaam Zeeuws meisje. De kunstboter werd op de verpakking aangeprezen door een blozend meisje met een gulle lach, beter gezegd: een in klederdracht uitgedoste Zeeuwse boerendeerne. Een handige marketingtruc was dat, want als zelfs een van nature met echte boter geassocieerd boerinnetje enthousiast kon worden over deze margarine, dan moest het met de kwaliteit wel goed zitten. Later, in het radio- en televisietijdperk, werd niet zozeer de kwaliteit als wel de gunstige prijsstelling van Zeeuws meisje geaccentueerd. Dat gebeurde in het begin van de jaren zeventig aanvankelijk met het dialectische ‘Ons (Zeeuwen) bin zunig’ en later, vanaf 1974, met de slogan ‘Geen cent te veel hoor’. Beide zinnetjes gingen al snel een eigen leven leiden in de omgangstaal.

Illustratie: Hein de Kort

Kantje boord

Het boerinnetje zou het merk Zeeuws meisje ruim een eeuw lang belichamen. In feite doet ze dat nog steeds, al was het kantje boord: in 2000 doken er namelijk geruchten op dat de fabrikant een einde wilde maken aan het merk. Het publiek reageerde echter emotioneel, zodat Zeeuws meisje anno 2004 nog steeds te koop is.

Ook al wordt er weinig reclame meer voor het merk gemaakt, de slogans komen nog steeds voor in onze taal, in diverse toepassingen en varianten. Zo schrijft dichteres Marjolein Kool: ‘Ja, ik krijg alimentatie, maar geen cent te veel hoor.’ En de clubgenoten van een zekere voetballer met de naam Jan schrijven op internet: ‘Voetbalt als een Zeeuws Meisje: Geen meter te veel hoor!’

‘Ons bin zunig’ is nóg gevleugelder geworden als uitdrukking. Er zijn in kranten en tijdschriften en op internet zo tien, vijftien varianten te vinden, van ‘ons is zunig’ tot ‘ons bin zunnig’, en van ‘uns bin zunig’ tot ‘ons Zeeuwen bin zuunig’. Het moet de Zeeuwen inmiddels de strot uit hangen, zo vaak staat (quasi)-dialectisch in de krant dat de Zeeuwen ‘zunig bin’, ‘zunig ben’ of ‘zunig bun’. Want die zunigheid mag dan een deugd zijn, ze wordt ook geassocieerd met kleingeestigheid en bekrompenheid, en zo wil je als bevolkingsgroep natuurlijk niet getypeerd worden. Deugd of ondeugd, ‘Ons bin zunig’ is in het Algemeen Nederlands inmiddels wel de meest aangehaalde dialectische uitspraak. Dankzij de pay-off van Zeeuws meisje is Zeeuws in combinatie met zuinigheid zelfs een epitheton geworden, oftewel een vaste combinatie van een zelf-standig naamwoord en een bijvoeglijk naamwoord. Het past zo in het rijtje Brabantse gezelligheid, Friese koppigheid en Duitse degelijkheid. En het heeft zich losgezongen van het oorspronkelijke margarinemerk, want steeds vaker wordt het gepresenteerd zonder verwijzing daarnaar, als was het een oeroude uitdrukking. De laatste jaren overigens vooral in verband met de huidige premier van Nederland, in zinsneden als ‘de Zeeuwse zuinigheid van Jan Peter’.

Zeeuws-meisje-festival

Ten slotte is ook de merknaam zelf, Zeeuws meisje, een eigen leven gaan leiden in onze taal. Regelmatig figureert het margarinemeisje in samenstellingen als Zeeuws-meisje-strategie (‘bezuinigingsstrategie’), Zeeuws-meisje-variant (een economische variant die gekenmerkt wordt door het wegvallen van vraag, waardoor een bedrijf moet bezuinigen), Zeeuws-meisje-effect (‘bezuinigingseffect’) en Zeeuws-meisje-type (‘zuinige vrouw’). Toespelingen op de met Zeeuws meisje geassocieerde zuinigheid zijn er te over en ze hebben niet eens alleen betrekking op mensen. Zo werd het festival Dance Valley in 2003 op internet door een criticus getypeerd als ‘een Zeeuws meisje-festival’, omdat er ‘geen cent te veel’ is uitgegeven door de organisatie.

Behalve in samenstellingen waart Zeeuws meisje ook als associatiebron rond in onze taal als de ‘verpersoonlijkte zuinigheid’. Dat blijkt uit contexten als ‘de geest van Zeeuws meisje waait over het internet’ en ‘GroenLinks heeft in het diepst van haar ziel iets aartsconservatiefs en kneuterigs, vergelijkbaar met de geest van het Zeeuws meisje’ (een uitspraak die te lezen is op de site van D66 Haarlemmermeer). De conclusie ligt dan ook voor de hand: als cultureel begrip leeft het merk dankzij de reclame die er in het verleden voor gemaakt is onverminderd voort.