Happy few
De herkomst van een gevleugeld citaat
Jaap Engelsman
Dat veel gevleugelde woorden oorspronkelijk citaten zijn, is vaak nog wel bekend. Maar wat de herkomst nu precies is, is meestal duister. Jaap Engelsman verdiepte zich erin, en verzamelde zijn bevindingen in een boek dat binnenkort verschijnt. Daaruit alvast het lemma happy few.
Met happy few wordt in het Nederlands een kleine groep uitverkorenen aangeduid, meestal een maatschappelijke, vooral welgestelde elite. Vaak is daarbij sprake van een terugblik: bepaalde luxegoederen, -diensten en -sporten waren vroeger slechts voor enkele bevoorrechten weggelegd, nu voor ‘iedereen’.
A.A.M. Stols (1900-1973): uitgever van de literaire reeks ‘To the happy few’.
Portret: Jan Franken Pzn.
Hoewel happy few door de taalgemeenschap niet als een citaat wordt ervaren, gaat deze verbinding uiteindelijk terug op een passage in het toneelstuk The life of Henry the Fifth (1599) van de beroemde Engelse schrijver William Shakespeare (1564-1616). Een hoogtepunt in dit historische toneelstuk over de Engelse koning Hendrik V (1387-1422) is de veldslag tussen het Engelse leger en een grote Franse overmacht bij het Noord-Franse Azincourt op 25 oktober 1415. De avond voor de slag constateert Shakespeares koning Hendrik met genoegen dat de Engelsen maar met weinigen zijn, wat de eer van een overwinning - die zij inderdaad zouden behalen - des te groter zou maken. Hendrik zegt daarom tot zijn edelen:
We few, we happy few, we band
For he to-day that sheds his
(Wij paar, wij paar gelukkigen,
Want wie vandaag met mij zijn
Gelukkig wordt hier gebruikt in de betekenis ‘fortuinlijk’, want het happy van Shakespeare op deze plaats komt in betekenis overeen met het huidige lucky.
Deze voor een veldheer wat eigenaardige redenering - ‘fijn dat we in de minderheid zijn!’ - gaat terug op een anekdote uit de klassieke Oudheid, die tijdens de Renaissance onder geletterden algemeen bekend was. In de ‘Uitspraken van Spartanen’, die zouden zijn bijeengebracht door de Griekse schrijver Plutarchus (ca. 47-ca. 125), vinden we, in de vertaling van Hein L. van Dolen:
Dit is de reactie van Paidaretos toen hem werd gezegd dat er zoveel vijanden waren: ‘Ha fijn! Dan behalen we meer roem omdat we meer slachtoffers maken.’
Deze anekdote ligt ook ten grondslag aan een internationaal verbreid spreekwoord, met als - in vergetelheid geraakte - Nederlandse varianten hoe groter vijand, hoe groter victorie en hoe meer vijanden, hoe meer eer. Dit laatste is bij Shakespeare in dezelfde passage te vinden in de vorm ‘The fewer men, the greater share of honour’.
In het Engels is happy few in de loop van de eeuwen sporadisch in gebruik gebleven, ongeveer in de moderne betekenis ‘groepje uitverkorenen’. Voor de Engelsen heeft dit stuk van Shakespeare altijd een sterk patriottisch-chauvinistisch karakter gehad; in dat licht moet een vrij bekende verfilming uit 1944 worden gezien, met Laurence Olivier als regisseur en hoofdrolspeler. Daarna is het nog herhaaldelijk verfilmd en voor televisie bewerkt, en het is sinds 1964 enkele malen door Engelse toneelgezelschappen in Nederland opgevoerd, maar dit alles lijkt niet voldoende als verklaring voor de huidige bekendheid van de uitdrukking alhier, die dateert van halverwege de jaren twintig van de twintigste eeuw.
Auteursrechtelijk beschermd