Onze Taal. Jaargang 73

[p. 191]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Het best(e)

?Wat is juist: ‘Justine kan het best tennissen’ of ‘Justine kan het beste tennissen’?

!Beide mogelijkheden zijn juist, maar in geschreven taal gaat de voorkeur in dit soort zinnen uit naar de onverbogen vorm: het best. In de spreektaal komt meestal de verbogen vorm het beste voor.

Dat geldt niet alleen voor best(e), maar ook voor andere overtreffende trappen die niet voor een zelfstandig naamwoord staan - bijvoorbeeld als ze bijwoordelijk gebruikt zijn of deel uitmaken van een naamwoordelijk gezegde. Enkele voorbeelden:

-	Maaike is het mooist als ze slaapt. (naamwoordelijk gezegde)
-	Dit kind is het jongst (van allen). (naamwoordelijk gezegde)
-	Op deze manier gaat het het snelst. (bijwoordelijk gebruik)
-	Het liefst was ik meteen weggegaan. (bijwoordelijk gebruik)

Zolang/zo lang

?Wanneer schrijf je zolang en wanneer zo lang?

!Volgens de meeste taaladviesboeken wordt zolang aaneengeschreven als het een voegwoord is, een woord dat twee zinnen met elkaar verbindt: ‘Zolang het regent, ga ik niet naar huis’; ‘Ik hou van je zolang ik leef.’ Het betekent dan ongeveer hetzelfde als terwijl. Ook is het één woord in zinnen als ‘Ga jij zolang maar in de hoek staan’, waarin het ‘voorlopig, eventjes’ betekent.

In andere gevallen is zo lang juist, bijvoorbeeld: ‘Moest je nou echt zo lang bellen?’ en ‘Hij versnelde net zo lang tot de anderen opgaven.’ In dergelijke zinnen is zo lang een bepaling van tijd (in de laatste zin is tot het voegwoord).

Lastig zijn zinnen als ‘Ik hou van je zo lang als ik leef’: hierin wordt zo lang los geschreven, omdat als het voegwoord is. Maar in ‘Ik hou van je zolang ik leef’ is zolang het voegwoord. In de zin met zo lang als ligt wat meer nadruk op de (lange) tijdsduur die bedoeld is; de zin met zolang is iets neutraler, maar het verschil is erg klein en kan nauwelijks verwarring veroorzaken.

Beziel(en)de leiding

?‘Onder de bezielde leiding van de voorzitter werd het congres een groot succes.’ Moet het niet bezielende leiding zijn?

!Bezielde en bezielende zijn beide te verdedigen, maar de meest voor de hand liggende keuze is bezielende. Het verschil tussen bezielde leiding en bezielende leiding komt overeen met dat tussen bijvoorbeeld geïnspireerde leiding en inspirerende leiding.

Het werkwoord bezielen betekent onder meer ‘inspireren, enthousiast maken’; iemands bezielende leiding inspireert dus degenen die onder leiding van die persoon staan. Bezield betekent ‘geïnspireerd, enthousiast’, en de leiding (de manier waarop iemand leidinggeeft) kan zeker geïnspireerd of enthousiast zijn. Alleen wordt bij bezielde leiding niet aangegeven door wie of wat die leiding wordt bezield.

De nadruk ligt gewoonlijk op het effect van de manier van leiden, en dat komt in bezielende leiding het best tot uitdrukking. Op internet komt bezielende leiding tientallen malen vaker voor dan bezielde leiding.

Hou/houd

?Is het ‘Ik hou niet van al die sportevenementen’ of ‘Ik houd niet van al die sportevenementen’?

!In formele uitingen is het gebruikelijk om de d van bijvoorbeeld houd wel te schrijven; de meeste mensen vinden ‘Houd uw stad schoon’ wat netter dan ‘Hou uw stad schoon.’ In teksten met een informele toon gaat de voorkeur uit naar hou, net als in de spreektaal.

Het weglaten van de d is mogelijk bij de werkwoorden glijden, houden, rijden, snijden en uitscheiden (‘ophouden’), of samenstellingen daarmee, zoals doorrijden, ophouden en uitglijden. Het verschijnsel doet zich voor bij de ik-vorm (‘Ik hou van jou’), bij de gebiedende wijs (‘Glij niet uit!’) en bij de jij-vorm als het onderwerp je/jij achter het werkwoord staat (‘Straks snij je je nog’, ‘Rij jij of rij ik?’). Het wél schrijven van de d (‘Ik houd van jou’, ‘Glijd niet uit!’, ‘Rijd jij of rijd ik?’) kan het lezen zelfs bemoeilijken.

Overigens komen de vormen zonder d al lang voor: in teksten van Hooft en Bredero is de spelling hou bijvoorbeeld al te vinden. En in 1912 schreef het Woordenboek der Nederlandsche Taal dat de gebiedende wijs van houden zowel houd als hou kan zijn.

Tot aan het gaatje

?Waar komt de uitdrukking ‘We gaan tot aan het gaatje’ vandaan?

!Tot aan het gaatje gaan of kortweg tot het gaatje gaan betekent ‘tot het uiterste gaan’. Volgens het Woordenboek van populaire uitdrukkingen, clichés, kreten en slogans (2002) van Marc De Coster is deze uitdrukking een toespeling op het lied ‘Doorgaan’ van André van Duin uit 1975. Dat lied is een parodie op het toentertijd populaire ‘We zullen doorgaan’ van Ramses Shaffy, waarvan elk couplet eindigt met ‘We zullen doorgaan, tot we samen zijn’. In Van Duins versie volgen na het steeds terugkerende ‘We zullen doorgaan’ afwisselend de afsluitingen ‘tot het een hit zal zijn’, ‘tot we in Toppop zijn’ en ‘tot we aan het gaatje zijn’. De Coster schrijft: ‘De uitdrukking is blijkbaar geïnspireerd op het afspelen van een grammofoonplaat, die immers net zo lang doordraait tot de naald “bij het gaatje” is.’

Ook andere werkwoorden kunnen in de uitdrukking voorkomen, zoals rijden, trainen en werken; de betekenis is dan ‘(rijden/trainen/werken) tot je erbij neervalt’.

André van Duin: ‘We zullen doorgaan / tot we aan het gaatje zijn.’
Foto: TROS