Onze Taal. Jaargang 73

Lang leve het laisser faire
Marc van Oostendorp-Leiden

Gaan taalkundigen inderdaad voorbij aan wat goed en fout is? Een van de auteurs van Verandering en verloedering reageert op de beschouwing van Jan Renkema.

We leven in intolerante tijden, ook in taalzaken. ‘Fout is fout’, schreef de columnist Henk Spaan vorige maand onverzoenlijk in Onze Taal, om vervolgens uit te roepen dat mensen die Limburgs willen spreken ‘dat maar in Duitsland (moeten) doen’. Jan Renkema lijkt hem nu gelijk te geven: als taalgebruikers graag willen horen wat ‘goed’ is en wat ‘fout’, moeten taalwetenschappers daarover niet al te genuanceerd doen, maar die taalgebruikers geven waar ze om vragen.

Ik zou nu de argumenten kunnen herhalen die Hans Bennis, Leonie Cornips en ik geven in ons boek Verandering en verloedering - en die Renkema onbesproken laat: dat er geen rationele basis is om bij twijfel een van de twee vormen tot de ‘goede’ te rekenen en een tot de ‘foute’; dat mensen zich volgens allerlei onderzoek alleen ergeren aan het taalgebruik van anderen als ze die anderen toch al niet aardig vinden; dat taalvariatie slechts zelden tot onoverkomelijke communicatieproblemen leidt; en dat respect voor taalgebruikers die anders praten dan jijzelf óók een waarde is die in een debat over taalnormen moet worden meegewogen.

Kennelijk is taal echter de bron van zo veel emoties dat menigeen naar dit soort argumenten niet eens wenst te luisteren; dat lijkt me de belangrijkste les uit de manier waarop men in Onze Taal op ons boek reageert. Maar als er zo veel behoefte is aan meningen wil ik - op persoonlijke titel - de mijne ook best geven: ik vind dat je mensen niet moet uitsluiten om hun vermeende taalfouten. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan Jack.

Zenuwachtig

Ik heb Jack ontmoet tijdens een dialectonderzoek, van oudsher het ambacht van het Meertens Instituut. Jack werkt zijn hele leven op de markt, waar hij in het plat-Rotterdams allerhande waren aan de man brengt. Ik ken weinig mensen die zo taalvaardig zijn als Jack. Hij beheerst evenveel variëteiten van het Rotterdams als er mensen op de markt komen: als hij een Surinaams meisje van vijftien een paar kniekousen wil verkopen, spreekt hij heel anders dan wanneer een knorrige oude heer om pijptabak komt.

Een brief durft Jack echter niet te schrijven, omdat hij verlamd raakt door het idee dat hij te veel fouten maakt, en dat mensen hem belachelijk zullen vinden als ze zien dat hij niet precies spelt zoals het hoort. ‘Ik heb dat allemaal niet geleerd, joh’, zegt hij. Zelfs e-mails schrijft hij liever niet. Zoiets is voor hem ook niet een kwestie van even naar de Taaladviesdienst bellen, want hoewel Jack op de markt iedere taaladviseur moeiteloos een enorme berg nutteloze voorwerpen in de maag splitst, zou hij heel zenuwachtig worden als hij over de telefoon met geleerde mensen over taal moet praten. Ook zal hij de Schrijfwijzer van Jan Renkema niet inkijken, want die is hem veel te moeilijk en te deftig.

Jack zal, kortom, nooit aan de hoge taalnormen van Spaan en Renkema voldoen. Er zullen altijd mensen zijn die zich ergeren als hij ‘groter als’ zegt of ‘hun hebben’. Fout is fout. Hij kan daarom niet volwaardig deelnemen aan het maatschappelijk debat: wat mensen op de markt nog wel accepteren, zullen ze niet aanvaardbaar vinden als Jack op de televisie zijn mening geeft over de stand van de economie. Hetzelfde geldt overigens voor Jacks klandizie, die grotendeels bestaat uit allochtone vrouwen die nooit het niveau van de moedertaalspreker zullen kunnen bereiken.

Zonder aanstoot

Elke oproep tot tolerantie en nuance wordt de laatste tijd afgedaan als een teken dat je niet durft te zeggen waar het op staat: ‘Er is sprake van “laisser faire”’, smaalt Henk Spaan als hij constateert dat we niet stevig tekeergaan tegen mensen die anders spreken dan wijzelf.

Taal wordt vaak gebruikt als een instrument om de mensheid te verdelen in ‘wij’ (die weten hoe het hoort) en ‘zij’ (die zulks niet weten). Veel mensen willen graag leren hoe ze aan de standaardtaalnormen moeten voldoen en in ons boek geven wij hun daarin geen ongelijk. Op de factoren die hierbij een rol spelen, gaan we ook in, al zegt Renkema nog zo vaak dat wij die negeren. Het gaat echter te ver om van de taalwetenschap te vragen om bepaalde groepen voor te trekken, en aan de kant van de ‘wij’ te gaan staan die vinden dat iedereen nou maar eerst eens fatsoenlijk Nederlands moet leren. Die mensen vormen hun zinnen misschien helemaal ‘correct’ en zonder aanstoot te geven. Maar daarom spreken ze nog niet de waarheid.

Zie het aanbod op bladzijde 133.