Onze Taal. Jaargang 73

[p. 82]

Vervlakt de intonatie? [2]
Marokkaanse ‘snelbrabbel’ de oorzaak?
Redactie Onze Taal

Taalkundige Vincent J. van Heuven concludeerde in het januarinummer van Onze Taal dat de Nederlandse zinsmelodie steeds vlakker wordt. Hoe zou dat komen?, vroeg journalist en columnist H.J.A. Hofland zich vervolgens af in NRC Handelsblad.

Vincent J. van Heuven van het Leidse Fonetisch Laboratorium vroeg zich in zijn artikel dat het januarinummer van Onze Taal opende af of het Nederlands inderdaad vervlakt, zoals vooral ouderen menen. Hij gaf ook het antwoord: uit twee onderzoeken valt op te maken dat jonge Nederlanders (mannen én vrouwen) vlakker spreken dan ouderen. En daaruit trok Van Heuven - met nog wel een kleine wetenschappelijke slag om de arm - de conclusie dat de Nederlandse zinsmelodie inderdaad aan het vervlakken is.

H.J.A. Hofland besprak de kwestie in NRC Handelsblad van 16 januari. Hij had wel een idee wat de oorzaken zijn van die vervlakking (hij spreekt van ‘snelbrabbel’). In zijn ‘eigen Laboratorium’, de Amsterdamse tramlijn 3, hoort hij vijf keer per week naar school gaande pubers. Wat ze zeggen verstaat hij nauwelijks: ‘Het gaat me te snel en het is te vlak.’ Hoe dat komt?

Spreken Nederlanders van Marokkaanse afkomst, zoals in de recente Nederlandse komedie Shouf shouf habibi!, sneller?
www.shoufshoufhabibi.nl

Veel van mijn reisgenoten zijn van Marokkaanse afkomst. In Marokko wordt sneller gesproken dan hier. Ze brengen de snelheid van de moedertaal van hun vader en moeder over in hun gesproken Nederlands. En nu, na jaren van luisteren in deze schooltrams, begin ik te vermoeden dat het Marokkaanse tempo voor kinderen van Nederlandse afkomst een zeker prestige heeft. Onmiskenbare kaaskopjes hoor ik op dezelfde manier raffelen, waarbij ze ook de dieper uitgesproken Marokkaanse g kopiëren.

Daarnaast was het Hofland al eerder opgevallen dat radio-dj's een nieuw soort Nederlands bezigen: ‘een soort totaal versimpelde basistaal die je half balkend, half brakend moet uitspreken. Balken en braken gaan sowieso al niet samen met scherpe articulatie. Maar dj's hebben wel prestige.’

‘Voeg de invloed van de dj's bij de Marokkaanse snelheid, en misschien heb je dan de oorzaken van het verschijnsel dat in dit nummer van Onze Taal wordt beschreven’, aldus Hofland.

Naschrift Vincent J. van Heuven

Ik wilde vooral illustreren hoe taalkundigen proberen taalverandering te voorspellen door op één moment jongeren te vergelijken met ouderen. Maar ook al blijken daarbij taalverschillen - zoals in mijn onderzoek - je kunt toch pas echt spreken van verandering als de jongeren op latere leeftijd blijven praten zoals ze nu doen. Als ze straks net zo rustig en melodieus spreken als de ouderen nu, is er dus niets veranderd. En dat is meer dan een verplicht wetenschappelijk slagje om de arm.

Anders dan Hofland vind ik het wat voorbarig om me te wagen aan verklaringen, maar ik heb wel een paar algemene overwegingen. Bij taalverandering spelen (vaak tegelijkertijd) allerlei factoren een rol. Een ervan is het streven naar groter gemak, hetzij voor de spreker, hetzij voor de luisteraar (liefst voor beiden, maar dat is in de praktijk meestal onmogelijk). In onze moderne samenleving staat het individu voorop, er wordt minder rekening gehouden met de medemens. Dan prevaleert het belang van de spreker. Snel, slordig en vlak spreken kost de spreker minder tijd en inspanning; dat de luisteraar daardoor op zijn tenen moet staan, zal de spreker worst wezen.

Een andere factor heeft te maken met de status die sprekers ontlenen aan hun manier van praten. Taal is in dat opzicht net kleding. En dan kan het waar zijn dat snelle, vlakke spraak - zoals ik in mijn artikel ook al zei - onder jongeren geldt als ‘cool’ en daarom geïmiteerd wordt door andere jongeren, maar deze behoefte om stoer gevonden te worden kan op latere leeftijd best overgaan, en dan is er dus helemaal geen taalverandering.

Komt de snelle, vlakke spraak uit Marokko? Er zijn geen wetenschappelijke aanwijzingen dat het Berbers (Arabisch-sprekende Marokkanen zijn er maar weinig in Nederland) sneller gesproken wordt dan het Nederlands. Het is sowieso een onuitgemaakte zaak of talen verschillen in spreeksnelheid. Wél weten we dat een vreemde taal sneller klínkt dan je moedertaal. Als Marokkaanse jongeren in het Nederlands snel spreken, doen ze dat misschien om elkaar te imponeren.

De imitatie van snelle Marokkaanse jongeren in de tram kan hooguit een gedeeltelijke verklaring bieden voor wat Hofland ‘snelbrabbel’ noemt. Mijn eerste vergelijking van jong en oud is gebaseerd op bandopnames die twintig tot dertig jaar geleden zijn gemaakt in Amsterdam en in Nijmegen. Er was toen nog geen tweede generatie Marokkanen die in de Amsterdamse tram kon zitten. Als er sprake is van een taalverandering, dan is die dus in ieder geval begonnen vóórdat Hoflands verklaring aan de orde kon zijn.

Ik denk al met al dat Hofland een heel andere, recentere ontwikkeling bij de kop heeft, namelijk het ‘Murks’: Nederlands dat door de schooljeugd - min of meer voor de grap - is overgoten met een sausje van half Turks, half Marokkaans nepaccent (zie hiervoor het boek Murks en straattaal van Jacomine Nortier, uit 2001, en haar artikel in Onze Taal van mei 2002).