Onze Taal. Jaargang 73

[p. 13]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Hoofdletters bij sterrenbeelden

?Krijgen namen van sterrenbeelden een hoofdletter of niet? Met het Groene Boekje kom ik er niet uit.

!Het Groene Boekje doet hier inderdaad geen uitspraak over. De meeste hedendaagse woordenboeken doen dat wel, evenals de Spellingwijzer Onze Taal (2002) en De nieuwe spellinggids (1997): alle adviseren ze hoofdletters te gebruiken bij de namen van sterrenbeelden, inclusief die van de twaalf tekens van de dierenriem, en óók in de betekenis ‘persoon die onder het betreffende teken van de dierenriem geboren is’. Overigens wordt dit laatste in de Spellingwijzer Onze Taal niet expliciet vermeld, maar het is wel af te leiden uit het feit dat bij de namen van de twaalf tekens van de dierenriem een meervoudsvorm wordt vermeld, en die kan alleen betrekking hebben op de personen. Juist is dus bijvoorbeeld: ‘Prinses Amalia is een Boogschutter’ en ‘We zijn bij ons thuis met drie Rammen en één Kreeft.’

Dit advies lijkt enigszins in strijd met de gangbare gewoonte om eigennamen die niet meer als zodanig fungeren met een kleine letter te schrijven (bijvoorbeeld bordeaux als wijnsoort en diesel als brandstof). Waarschijnlijk wordt bij sterrenbeelden een hoofdletter geadviseerd omdat dit wat duidelijker is: een kleine letter zou bij bijvoorbeeld Boogschutter en Maagd voor verwarring kunnen zorgen.

Onder( )handen( )werk

?In de installatiebranche, waar ik werk, maar ook in de bouw en de administratieve sector zijn formuleringen als onderhanden werk, onderhanden projecten en onderhanden aanvragen volledig ingeburgerde begrippen voor werkzaamheden, projecten en aanvragen die in behandeling zijn. Kun je onderhanden wel zo gebruiken, en zo ja: is deze schrijfwijze correct?

!Onderhanden komt in geen enkel spellingnaslagwerk of woordenboek voor. Dat is eigenaardig, omdat je het op internet duizenden keren kunt aantreffen; bovendien blijkt het in allerlei sectoren volledig ingeburgerd te zijn. Op grond daarvan zouden we het gebruik ervan - in elk geval als jargonwoord - niet afkeuren.

We zouden onderhanden dan bij voorkeur aaneenschrijven, en los van het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort; het lijkt namelijk als een bijvoeglijk naamwoord te fungeren. Het woord is ongetwijfeld ontstaan uit de woordgroep onder handen, die voornamelijk voorkomt in de uitdrukking iets onder handen hebben (‘ergens mee bezig zijn’) en in zinsneden als een opdracht die onder handen is. In zulke zinsneden heeft onder handen al eigenschappen van een bijvoeglijk naamwoord: vergelijk een opdracht die nieuw is (naast een nieuwe opdracht). En met name in combinatie met een zelfstandig naamwoord wordt onderhanden als bijvoeglijk naamwoord opgevat: bij onderhanden werk ligt de klemtoon volgens ons op werk, en niet op handen. Dat laatste zou het geval zijn geweest als we onderhandenwerk zouden beschouwen als een samenstelling van de woordgroep onder handen en het zelfstandig naamwoord werk.

Het is goed mogelijk dat woordenboeken in de toekomst het bijvoeglijk naamwoord onderhanden (eventueel als jargonwoord) opnemen.

Het wassende water

?In enkele kranten werd onlangs naar aanleiding van overstromingen in Frankrijk gesproken van ‘het wassende water’. Wat betekent wassende hier nu eigenlijk?

!Het werkwoord wassen betekent hier ‘stijgen’; wassend water wordt in Van Dale (1999) omschreven als ‘opkomende vloed’. Het Nederlands kent van oudsher twee werkwoorden wassen: het ene heeft als hoofdbetekenis ‘schoonmaken’, het andere ‘groeien’, en vandaar ook ‘stijgen’. Dit tweede wassen komt vrijwel niet meer voor, maar het is nog herkenbaar in de woorden wasdom (‘groei, ontwikkeling’), gewas (‘iets wat groeit’) en volwassen (‘volgroeid’), in de combinatie wassende maan (gezegd als het verlichte gedeelte van de maan groter wordt) en in de uitdrukking (flink) uit de kluiten gewassen (‘groot, stevig van postuur’).

Overlast van wassend water: het Limburgse Borgharen in januari 1995.
Foto: ANP

In de oude spelling (van voor de Tweede Wereldoorlog) werd onderscheid gemaakt tussen de schrijfwijze van deze twee werkwoorden: in de betekenis ‘schoonmaken’ moest men toen wasschen schrijven, maar in de andere betekenis wassen. Dit verschil had te maken met de etymologie van deze woorden. In het Duits bestaat zo'n verschil nog steeds, ook in de uitspraak: waschen betekent ‘wassen, schoonmaken’ en wachsen ‘groeien’.

(Na) aan het hart gaan

?Is de volgende zin juist: ‘Het gaat Caroline na aan het hart dat Michiel moet verhuizen’?

!De zin is alleen juist als bedoeld is dat Caroline belang heeft bij Michiels verhuizing. Maar als bedoeld is dat het Caroline verdriet doet dat Michiel moet verhuizen - en dat ligt veel meer voor de hand - moet het woordje na weg: ‘Het gaat Caroline aan het hart dat Michiel moet verhuizen.’ Er is dus een substantieel betekenisverschil tussen de sterk op elkaar lijkende uitdrukkingen aan het hart gaan en na aan het hart gaan.

Van de laatstgenoemde uitdrukking bestaat ook een variant met het werkwoord liggen: na aan het hart liggen, met als - nog niet algemeen geaccepteerde - variant nauw aan het hart liggen.

Twijfel over uw tekst?

De Taaladviesdienst beantwoordt niet alleen taalvragen, maar corrigeert en herschrijft ook teksten. De taaladviseurs zorgen ervoor dat uw teksten foutloos en prettig leesbaar zijn. Kijk voor meer informatie op www.onzetaal.nl/advies of vraag de folder aan via 070 - 356 12 20.