Onze Taal. Jaargang 72

[p. 260]

Taalergernissen
‘Genootschap, doe er wat aan!’

Belastingtaal
Margriet Heim - Amsterdam

Onlangs ontving ik van de Belastingdienst het formulier ‘Voorlopige teruggaaf heffingskortingen’. De invulling dient te geschieden aan de hand van een stroomschema waarmee je erachter kunt komen of je voor een bepaalde korting in aanmerking komt. Bij de ‘Alleenstaande-ouderkorting’ luidt de tweede vraag: ‘Gedurende deze 6 maanden heeft u geen fiscale partner.’ Aangezien ik geen partner heb, wil ik hier ‘nee’ invullen. Dan loop ik echter de korting mis, waar ik volgens mij wel recht op heb. Kennelijk is het de bedoeling dat ik antwoord met ‘ja’. Ik vind dit een typisch voorbeeld van een uiterst verwarrend geformuleerde vraag, waarbij de verwarring ontstaat door de ontkenning ‘geen’. Op deze manier maakt de Belastingdienst het niet makkelijker.

‘Stayokay’ in het Amsterdamse Vondelpark.
Foto: Onze Taal

Stayokay
Will G. Bruins-Simons - Apeldoorn

Al jarenlang erger ik mij - en velen met mij - aan de teloorgang van het Nederlands en de schijnbaar onstuitbare opkomst van het Engels. Meestal blijft het bij een ‘stille’ ergernis, maar begin dit jaar las ik iets waarop ik moet reageren: het idiote woord stayokay, waarmee de Nederlandse Jeugdherberg Centrale (NJHC) de term jeugdherberg heeft vervangen. Wie bedenkt zoiets?!

Volgens de NJHC dekt jeugdherberg de lading niet meer omdat de doelgroep tegenwoordig vooral uit twintig- à dertigjarigen bestaat. Maar waarom niet gewoon basishotel of herberg als het niet meer alleen om jeugd gaat? Uit dat laatste woord spreekt toch iets veiligs en een vorm van gastvrijheid?

In 's hemelsnaam
Gerrit C. Dingemans - Middelburg

Waar is in 's hemelsnaam in 's hemelsnaam gebleven? Alom, zowel in boeken, tijdschriften en kranten als via radio en tv wordt de uitdrukking in hemelsnaam gebezigd. In 's hemelsnaam hoor je, vergeleken bij zo'n twintig jaar geleden, nog hoogst zelden. Vergelijkbaar is in godsnaam, maar daar is iets als des helemaal niet nodig. Het betekent in de naam van God, en God heeft hier geen lidwoord. Hemel wél. Het is in de naam van de hemel, oftewel in des hemels naam of kortweg in 's hemelsnaam.

Blijkbaar is die gedachtegang zelfs te moeilijk voor journalisten van grote faam als Paul Witteman. Wat is er mis met het Nederlands? Wat is er mis met onze onderwijsinstellingen?

Kloneren
P. Vreugdenhil - Rotterdam

Toen de Raëlian-sekte eind 2002 beweerde de eerste mens te hebben gekloond, laaide de discussie over klonen weer eens op. Aan iedereen die daar ooit nog aan mee wil doen, heb ik een niet zozeer vriendelijk als wel dringend verzoek. Spreek noch schrijf van ‘kloneren’ als u ‘klonen’ bedoelt.

Meer dan twee lettergrepen heeft het woord klonen niet nodig, dus gebruik er geen drie. De quasi-wetenschappelijke pretentie van zo'n te lange uitgang op -eren is ronduit bespottelijk. In het Engels is het trouwens ook gewoon to clone en cloned, en niet to clonate en clonated. En vergeet de afgeleiden niet: een gekloond iets heet gewoon een ‘kloon’ en geen ‘klonering’ of ‘klonatie’.

Managers
W.A. Mouwen - Bergen op Zoom

Opwaarderen vinden we leuk; we maken zaken graag gewichtiger. Maar soms worden er aan functies en beroepen namen gegeven die ronduit belachelijk, verwarrend en op zijn minst onduidelijk zijn. Zo hoorde ik onlangs dat de eerste verkoopster in een schoenenwinkel was aangesteld als ‘manager’. Als deze manager afwezig is, wordt ze vervangen door de daarop belangrijkste verkoopster, de ‘assistant manager shoeshop’. Doe gauw weer gewoon!

Familie
Jo Daan - Barchem

Het valt me de laatste tijd op dat het woord familie verwarrend gebruikt wordt, namelijk ook in de betekenis ‘gezin’. In het Engels vallen de betekenissen ‘familie’ en ‘gezin’ samen in het woord family, maar het Nederlands heeft er twee woorden voor. Het is praktisch dat te handhaven en niet het Engels na te doen.

‘Jeme’ en ‘Bin Lade’
Pia ten Hagen - Bussum

Dat de letter n er in de uitspraak nogal eens bekaaid van afkomt, gaf Anna Franken in het februari/maartnummer aan in haar door mij gedeelde ergernis over de niet-uitgesproken n in Balkenende [Balke-ende]. Verwaarlozing van de n valt mij eveneens op in Arabische namen als Jemen en (Bin) Laden. Die worden door radioen tv-presentatoren meestal uitgesproken zoals onze (werk)woorden, bijvoorbeeld [lope] en [spele] - en dat terwijl die n in die Arabische woorden niet weglaatbaar is.

Hoessein of Hussein?
M.G. Herz - Eindhoven

Vaak worden buitenlandse namen waarin een [oe]-klank voorkomt met een u geschreven. Soerabaja wordt bijvoorbeeld ook wel gespeld als Surabaja, en Hoessein wel als Hussein, en zo zijn er veel voorbeelden te geven. Erg consequent wordt, met name in kranten, vaak geen van beide spellingen gevolgd. Ze worden zelfs naast elkaar gebruikt. Wat de reden geweest is om onze Nederlandse [oe] weer te geven met de u, is mij niet duidelijk. Het lijkt mij in ieder geval niet bevorderlijk voor kinderen en buitenlanders die Nederlands leren. Hoe weten die nu dat Utrecht met een [uu] wordt uitgesproken en niet met een [oe], en dat het omgekeerde geldt voor bijvoorbeeld Hussein?

Zou het niet mogelijk zijn om terug

[p. 261]

te gaan naar ons eigen Nederlands en altijd oe te schrijven waar (je) die ook hoort?

Troep
H. Meijer-Bruijnzeels - Druten

Uit ondervinding weet ik dat een mens een enorme troep kan maken. Maar als ik het goed heb begrepen, ís een mens tegenwoordig ook een troep. Journalisten beweerden tijdens de Golfoorlog keer op keer dat er 70.000 troepen in het Golfgebied waren, en later ook dat er 62.000 troepen waren in Turkije. Conclusie: 1 mens (militair) = 1 troep.

‘Stratezjie’
Paul van de Lande - Delft

In tijden van oorlog valt er gelukkig nog wel wat te genieten op taalgebied. Zo viel het mij tijdens de oorlog in Irak op dat defensiespecialist Rob de Wijk en presentator Jeroen Pauw in het programma Nova stelselmatig en hardnekkig spraken van [stratezjie], waar anderen dit woord gewoon met een g uitspreken. Zou deze uitspraak in oorlogsjargon gebruikelijk zijn?

‘Minutie’
L.R. van den Broek - Eindhoven

Toen de oorlogsvoorbereidingen tegen Irak in volle gang waren, viel het mij op hoe vaak het woord munitie wordt uitgesproken als [minutie]. De sergeant-instructeur uit mijn verre verleden wist ook al niet beter en het is dus echt niet iets van deze tijd, maar toen er een paar maanden terug munitietreinen door ons land reden, was het aantal verkeerde uitspraken op zijn hoogtepunt. Toen kon je het dagelijks horen op radio en tv.

Letterlijk
Daan Mulder - Harderwijk

Het lijkt erop dat het woord letterlijk steeds vaker als versterkend bijwoord wordt gebruikt. In de Volkskrant stond enige tijd geleden dat de ene voetbalclub ‘letterlijk door de knieën ging’ voor de andere. Charles Groenhuijsen meldde dat een politicus ‘letterlijk tot over zijn oren in een seksschandaal verwikkeld was’ en vertelde over een politieke ruzie dat ‘de vlammen letterlijk uit het dak sloegen’. In alle gevallen gaat het toch echt om ‘figuurlijk’.

Onleesbare letters
G. Jansen-Haarlem

Behalve aan verkeerd taalgebruik erger ik me ook mateloos aan vormgevers die tekst zetten door, vaak fraaie, illustraties. De illustratie wordt altijd verpest en heel vaak wordt de tekst onleesbaar.

De letter in negatieve vorm afdrukken (ik bedoel witte letters op een donkere achtergrond) is ook een zonde, omdat de letter door de ontwerper bijna altijd gemaakt is om positief toe te passen.

Opbergers
Marjolijn Veldkamp - Almere

Al een aantal jaren krijg ik bij het bladeren door de catalogus van IKEA de kriebels. IKEA verkoopt namelijk geen kasten of kastjes, maar ‘opbergers’. En ik maar denken dat dat personen zijn die opbergen, maar nee, het gaat om de statische attributen waar een en ander in opgeborgen kan worden. Tot mijn grote schrik las ik laatst in de reclamefolder van de Gamma opeens ook over opbergers in plaats van kastjes. Het lijkt een akelig, besmettelijk virus.

‘Knikbek’
A.L.H. Emmerik - Heemskerk

De Duitse chocoladefabrikant Ritter Sport verpakt zijn producten in een soort folie die openknapt zodra je de chocolade breekt, ook wel iets als [knikbek] genoemd. Dat versta ik tenminste als ik weer eens word overvallen door een reclamespotje van Ritter Sport. Op de website van het bedrijf blijkt echter dat het om het woord knick-pack moet gaan. Knick-pack, verschrikkelijk! Ik ben geen taalpurist, maar ik vind dat dit woord echt niet kan. Ik denk dat de reclamemaker het interessant vond om van het Duitse Knick-Pack (van knicken ‘breken’) een Engelsklinkend woord te maken, misschien met knick-knack (‘hapje’, snuisterij') of iets dergelijks in het achterhoofd. Ik kan knick-pack echt niet in mijn Engelse woordenboek vinden, en ook niet op het Engelstalige gedeelte van de Ritter Sport-website; daar heet de ‘knick-pack’ een ‘snap-pack’.

Ben ik de enige die zich ergert aan deze onzin? Waarom wordt het in Nederland niet omschreven als ‘een verpakking die gemakkelijk deelbaar is’?

‘Knick-pack’
Foto: Ritter Sport

Nou ja... [1]
J.F.L. Lumaije Schuld - Eindhoven

Paul Rosenmöller is nagenoeg van het politieke toneel verdwenen en toch word ik nog bijna dagelijks aan hem herinnerd. Iedere zichzelf respecterende geïnterviewde op radio of tv begint in Rosenmöllers voetsporen zijn antwoord namelijk opmerkelijk vaak met de opening Nou ja, kijk,.... zelfs als hij van een heel andere politieke kleur is. Gaat zoiets weer over?

Nou ja... [2]
C.M. Braams - Utrecht

Sinds wanneer begint elk antwoord op een vraag - nou ja, bijna elk antwoord - met Nou ja? Het viel me een paar jaar geleden het eerst op bij Frits Bolkestein, die toen al in Brussel zat, en het leek me toen geïnspireerd op het eh bien dat daar lange tijd niet van de lucht was. Het ergste is dat ik het nu mezelf om de haverklap hoor zeggen. Komt dit doordat ik erop ga letten, of is er een meetbare verandering in de frequentie van het gebruik?