Onze Taal. Jaargang 72

[p. 164]

Door naar de volgende ronde
Het redigeren van quizvragen

Marian van Eupen - eindredacteur Een tegen 100, Miljoenenjacht en Heartbeat, en zelfstandig tekstschrijver

De populariteit van tv-quizzen is de laatste jaren weer flink gestegen, en ook de geldbedragen die ermee te winnen zijn, groeien gestaag. Dat stelt eens te meer eisen aan de redactie: alles moet kloppen, tot op de komma. Welke rol speelt taal daarbij?

In een televisiequiz had een vraag kunnen luiden: ‘Waar staat het Pantheon?’ Hij zou bedacht kunnen zijn door een enthousiaste quizredacteur die net terug was van vakantie en zijn ervaringen in de Eeuwige Stad met de kijkers wilde delen. Hij ging er dan van uit dat maar één antwoord correct is: ‘in Rome’. Maar dat is niet juist. Door dat tamelijk onbestemde waar zijn ook mogelijk: ‘in Italië’, ‘tussen de Tiber en het Capitool’, ‘in Europa’, ‘in een stad’, ‘in Lazio’, ‘op de grond’, ‘op het voormalige Campus Martius’, ‘in het universum’, ‘onder een koepel’, ‘op het noordelijk halfrond’, en zo zijn er misschien nog wel meer te verzinnen. Om dit te voorkomen had het woordje waar simpelweg vervangen kunnen worden door in welke stad.

Uit Lotto Weekend Miljonairs van 3 mei jl.

Bij een multiple-choicevraag kan zo'n vage formulering minder kwaad, althans zolang de foute antwoorden ook echt fout zijn. En daar hebben we meteen het volgende probleem, want ook in Parijs bevindt zich een Panthéon, weliswaar met een accent aigu, maar verder met dezelfde naam. Als Parijs niet bij de antwoorden staat, hoeft zo'n vraag geen problemen op te leveren, maar het is toch beter om iets toe te voegen waardoor alleen ‘Rome’ als juist antwoord mogelijk is. Bijvoorbeeld: ‘Waar staat het oorspronkelijk door Agrippa rond 25 v.Chr. gebouwde Pantheon?’

Dichttimmeren

Het is duidelijk: een quizredacteur moet een gedegen algemene ontwikkeling hebben, en de weg weten in de encyclopedie. Maar daarnaast is ook een goed ontwikkeld taalgevoel vereist - en een zekere vertrouwdheid met de woordenboeken. De meeste leken zullen bij de vraag ‘Bij welke sport is er weleens sprake van een scrum?’ direct aan rugby denken, maar een blik in de grote Van Dale leert dat er ook bij voetbal weleens gesproken wordt van een scrum, al is het dan iets anders dan bij rugby: ‘groep van spelers die proberen de bal te bemachtigen’. En hoe zit het eigenlijk met American football?

Om de vraag zó dicht te timmeren dat alleen het antwoord ‘rugby’ mogelijk is, kan alleen de rugbybetekenis van scrum in de vraag verwerkt worden. Ook kan het woord sport specifieker gemaakt worden: ‘In welke in 1879 in Engeland ontstane sport (...)?’ Net als bij het Pantheon-voorbeeld is ook hier het nadeel dat de omslachtige formulering van de vraag duidelijk de sporen draagt van de moeite die gedaan is om hem ‘waterdicht’ te krijgen.

Gevaarlijk

Multiple-choicevragen zijn vaak leuker als de foute antwoorden op de een of andere manier in de buurt liggen van het juiste antwoord. Ook dan is het goed om het woordenboek scherp in de gaten te houden. Een redacteur bedacht bij ‘Hoe noemt men de verkla-

[p. 165]

ring van tekens op een landkaart?’ de antwoorden ‘A legenda; B legende; C signatuur’. Daarmee leek hij erin geslaagd te zijn een relatief makkelijke vraag toch nog interessant te maken: sommige kandidaten zullen misschien gaan twijfelen, want antwoord B (‘legende’) ligt qua vorm dicht in de huurt van het juiste antwoord A (‘legenda’), en in antwoord C is het Latijnse woord voor ‘teken’ te herkennen. Maar wanneer we Van Dale erop naslaan, vinden we bij legende als tiende betekenis ‘legenda’ en bij signatuur als vijfde betekenis ‘(cartografie) teken, gebruikt voor de aanduiding van wegen, molens, kerken enz.’ Antwoord B is dus ook goed en C komt gevaarlijk dicht in

Voor iemand die niet bridget, is er niets mis met de vraag ‘Hoe heet het wanneer je bij bridge alle slagen haalt?’

de buurt van het juiste antwoord. De vraag is bij nader inzien helemaal niet zo goed.

Maar Van Dale biedt niet altijd uitkomst. Voor iemand die niet bridget, is er niets mis met de vraag ‘Hoe heet het wanneer je bij bridge alle slagen haalt? A doublet; B groot slem; C grote straat’. De meeste niet-bridgers zullen ook wel het bedoelde correcte antwoord kiezen: ‘B groot slem’. Maar een fanatieke bridger staat op zijn achterste benen: ‘groot slem’ maak je alleen als je daarvoor ook het juiste bod hebt gedaan. Dat haal je niet uit Van Dale, die bij groot slem maken slechts de verklaring geeft: ‘al de slagen halen’.

Bananenschillen

Er zijn meer taalkundige bananenschillen. Zo kan een verkeerde klemtoon vérstrekkende gevolgen hebben. Aan de vraag ‘Welke groente is niet groen? A snijbonen; B postelein; C schorseneren’ werd het woordje overwegend toegevoegd om te voorkomen dat iemand zou kunnen zeggen dat snijbonen niet helemaal groen zijn, omdat er binnenin witte boontjes zitten. Maar de vraag ‘Welke groente is niet overwegend groen?’ kan verschillende betekenissen hebben. Wanneer de klemtoon op overwegend valt, kan iemand de kern van de vraag interpreteren als ‘niet overwégend groen, maar helemáál groen’ (dan zouden A en B goed kunnen zijn) of als ‘niet overwégend groen, maar slechts een béétje groen’ (dan zou iemand A kunnen overwegen als het correcte antwoord). Alleen het woordje NIET, in hoofdletters, kon een eventuele verkeerde klemtoon voorkomen, maar wellicht had het woord overwegend beter weggelaten kunnen worden. Schorseneren zijn immers overduidelijk níét groen en dit lijkt wel muggenziften voor gevorderden.

Slordigheid

De quizredacteur moet ook alert zijn op spel-, tik- en stijlfouten. Hoogst zelden zullen die op tv tot misverstanden leiden, maar waar een ‘alleswetende’ quizmaster zwetende kandidaten aan een soort kruisverhoor onderwerpt en die kandidaten zich ter vermaak van honderdduizenden kijkers blootstellen aan een mogelijke verschutting, zijn fouten van welke aard dan ook eigenlijk niet te tolereren. Een televisiequiz dient van oudsher ‘tot lering en vermaak van het volk’, en ook al staat het vermaak op de eerste plaats, als de lering regelmatig gebreken vertoont, wordt het programma algauw niet meer serieus genomen. Bovendien heeft een massamedium als televisie voor velen een voorbeeldfunctie, en dat schept een zekere verantwoordelijkheid.

Toch zijn - de voorbeelden spreken duidelijke taal - allerlei foutjes snel gemaakt. Hoe consciëntieus een redacteur ook is, achter de quizschermen woedt een voortdurende strijd, waarbij vlot geformuleerde, creatief geschreven, interessante en vermakelijke vragen 100% moeten kloppen, en het hele pakket gisteren klaar moet zijn.