Onze Taal. Jaargang 72

[p. 161]

‘Alles bijna voor de helft van de prijs’

Marcel Lemmens - zelfstandig vertaler

Joanne Brouwer zei ooit in het tv-programma Twee Vandaag: ‘We gaan eens even kijken of we opnieuw contact kunnen krijgen met Parijs.’ Er was al eerder geprobeerd contact te maken met Parijs, maar vanwege technische problemen was dat nog niet gelukt. Joanne Brouwer bedoelde dus te zeggen: ‘We gaan opnieuw kijken of (...)’

Zo zijn er in spontaan taalgebruik wel meer voorbeelden van een onevenwichtige of verwarrende woordvolgorde te horen:

1	Vonk heeft net armen die lang genoeg zijn. (Eddy Poelmann over doelman Vonk van Heerenveen)
2	Er liggen nog vermoedelijk twee lijken onder het puin. (Maria Henneman in het NOS-Journaal)
3	In Singapore staat daar maximaal een straf van zeven jaar op. (NOS-Journaal)
4	Het is bijna Stephan Everts die eraf gaat. [= van de motor] (Hans Kievit in Studio Sport)

Je kunt natuurlijk zeggen dat Joanne Brouwer, Eddy Poelmann en de anderen zich hebben versproken. Er zijn echter ook voldoende geschreven voorbeelden die aantonen dat een goede woordvolgorde niet altijd vanzelfsprekend is:

Joanne Brouwer (Twee Vandaag): ‘Even kijken of we opnieuw contact kunnen krijgen met Parijs.’
Foto:© EO

5	Treinverkeer langdurig rond Utrecht verstoord (de Volkskrant)
6	De universiteit van Utrecht kreeg slechts een onvoldoende voor 3 procent van haar voorstellen. (de Volkskrant)
7	Bondscoach Jorge nodigde de 20-jarige middenvelder uit voor het thuisduel in groep 9. Hierdoor mist in principe Dani de competitie-opening. (de Volkskrant)
8	Alles bijna voor de helft van de prijs (advertentie in de Zuid-Limburgse editie van een zondagskrant)

De woordgroepen onder meer en onder andere lijken erg vaak op een andere plaats in de zin terecht te komen.

Met name voorbeeld 5 is interessant. Doordat de bij elkaar horende woordenreeks ‘treinverkeer rond Utrecht’ is onderbroken, is de zin uit balans geraakt. Dat dit is gebeurd, heeft waarschijnlijk alles te maken met het feit dat het hier een krantenkop (over twee regels) betreft.

Belangrijkste informatie

Het gaat in de meeste van deze voorbeeldzinnen om de plaatsing van zogeheten partikels (woorden als nog, bijna, maximaal, wel, slechts). Deze woorden geven onder andere aan waar de focus van de zin ligt; ze laten zien welk deel van de zin de belangrijkste informatie bevat en vestigen daar zo de aandacht op. In een zin als ‘Ik heb met wel drie tegenstanders tegelijk geschaakt’ geeft wel voornamelijk aan dat de focus op drie ligt. De voorkeursplaats van het partikel is in zo'n geval onmiddellijk vóór de focus.

Als het woord waarop de focus ligt, ingebed is in een grotere woordgroep, heeft het partikel soms de neiging om vlak vóór die grotere woordgroep te gaan staan (‘Ik heb wel met drie tegenstanders tegelijk geschaakt’). Dit is ook gebeurd in de voorbeelden 1, 2, 3, 4, 6 en 8: ‘armen die net lang genoeg zijn’ werd zo ‘net armen die lang genoeg zijn’, ‘vermoedelijk nog twee lijken’ werd ‘nog vermoedelijk twee lijken’, enzovoort.

De voorbeelden met langdurig en in principe (5 en 7) passen niet in deze verklaring. Dat zijn dan ook geen partikels, maar bijwoordelijke bepalingen. De afwijkende woordvolgorde heeft hier waarschijnlijk een andere oorzaak.

Onder meer/andere

Naar verhouding lijken de woordgroepen onder meer en onder andere erg vaak op een andere plaats in de zin terecht te komen dan waar ze eigenlijk zouden moeten staan:

9	Forrest Gump kreeg onder meer nominaties voor beste film en [beste acteur]. (NOS-journaal)
10	Papon genoot onder andere bescherming van president Mitterrand. (NOS-Journaal)
11	... een stichting die onder andere hulp biedt aan prostituees. (Tijdsein)

Ook hier zijn bij elkaar horende zinsdelen gesplitst: ‘onder meer/andere’ zou direct voor ‘beste film’, ‘president Mitterrand’ en ‘prostituees’ moeten staan. Door de plaats van de woordgroepen onder meer en onder andere verandert de betekenis van de zin. In feite staat er in 10 en 11 dat er naast bescherming en hulp ook nog iets anders geboden wordt aan respectievelijk Papon en de prostituees. En uit 9 zou je kunnen opmaken dat Forrest Gump niet alleen een nominatie, maar ook een prijs in de wacht heeft gesleept. En die betekenissen lijken niet bedoeld te zijn.

Voor de leesbaarheid of begrijpelijkheid van een zin is de woordvolgorde kortom belangrijk, al leidt een andere volgorde misschien niet altijd daadwerkelijk tot een verschil in betekenis.