Onze Taal. Jaargang 72

[p. 99]

Bij wijze van zeggen

Riemer Reinsma

Er staat niet wat er staat

Er staat niet wat er staat heeft de status van vaste uitdrukking gekregen. De zin komt uit het gedicht ‘Awater’ (1934) van Martinus Nijhoff, en wil zoveel zeggen als ‘de schrijver bedoelt iets anders dan hij schrijft’. In het genoemde gedicht beschrijft Nijhoff de kantoorzaal waar een geheimzinnige man, de accountant Awater, werkt:

Het wordt stil, het wordt warmer in de zaal.
Steeds zilter waait dun ratelend metaal.

Op een zeker ogenblik komt er uit Awaters schrijfmachine, na de gebruikelijke kolommen met boekhoudkundige cijfers, een zeer bijzondere tekst:

De schrijfmachine mijmert gekkenpraat.
Lees maar, er staat niet wat er staat. Er staat:
‘O moeder, nooit zult gij de bontjas dragen
waarvoor elk dubbeltje werd omgedraaid,
en niet meer ga ik op mijn vrije dagen
met een paar bloemen naar het hospitaal,
maar breng de rozen naar de Kerkhoflaan...’
Dit staat er, en Awaters strak gelaat
geeft roerloos zijn ontroering te verstaan.

Zoals bij veel geliefde gezegden zijn er diverse varianten bedacht. Dichter Arie van den Berg schreef onlangs bijvoorbeeld over ‘het grootste verwijt dat je dichters kunt maken: er is geen moment (...) waarop er staat wat er niet staat’. Een andere zinspeling op Nijhoffs adagium vinden we in de titel van een boek uit 1996 over ‘schrijfdidaktiek’: Er staat wat er staat. De auteurs ‘willen ervoor zorgen dat schrijvers en lezers hun vingers (...) achter de tekst krijgen om de taal zo effectief mogelijk te gebruiken’.

Interessant was de discussie die onlangs in het Nederlands Dagblad gevoerd werd naar aanleiding van Nijhoffs zin. In een artikel over de vraag of homofilie wel of niet toelaatbaar was, had iemand geklaagd dat de argumenten daaromtrent veel te weinig aan de bijbel ontleend werden. De bijbel werd eenvoudig ‘niet van toepassing’ verklaard onder het motto ‘er staat niet wat er staat’. Een andere scribent merkte vervolgens op dat we Nijhoffs dichtregel zó niet mogen opvatten. ‘Een eerste laag moet niet strijdig zijn met een volgende. Er zou moeten staan: lees maar, er staat méér dan er staat.’

Els Borst: grijze panter.
Foto: ANP/EPA

Grijze panter

‘Grijze panters’ noem je bejaarden - pardon, senioren - die hun partijtje nog fiks meeblazen. In een interview met NRC Handelsblad (10 juli 1993) vertelde een werknemer hoe hij de deur openhield voor zijn baas, ‘een gisse grijze panter van vierentachtig lentes’. Een van degenen die bijna algemeen als een grijze panter werden betiteld was de D66-politica Els Borst. ‘In de partijpolitiek steekt de “grijze panter” schril af bij PvdA-tijgerin Vliegenthart’, schreef het Algemeen Dagblad in 1999.

De naam grijze panter wordt vaak gebruikt om het bejaardendom of een deel daarvan te ontdoen van het soms wat suffe imago. Het is een wat geëxalteerde zinspeling op de Amerikaanse Zwarte Panters (Black Panthers), de benaming voor de leden van de Black Panther Party. Deze zeer militante partij, die voor de belangen van de zwarte Amerikaanse bevolking opkwam, werd in 1966 opgericht door Bobby Seale en Huey Newton. In de jaren zeventig raakte ze echter alweer in de versukkeling. Maar de gríjze panters blijven onverdroten bestaan. Op 30 juni 2000 meldde de Volkskrant: ‘De Unie KBP wil meer Grijze Panter in de berichtgeving.’ En in 2002 gebruikte staatssecretaris Hoogervorst van Sociale Zaken de uitdrukking in verband met de nieuwe pensioenwet.