Onze Taal. Jaargang 72

[p. 95]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Algoritme

? De rubriek ‘Etymologica’ van februari/maart ging onder meer over Arabische leenwoorden met een niet-herkend lidwoord, zoals alhambra en algebra. Hoort algoritme ook in dit rijtje thuis?

! Al- in algoritme is inderdaad een niet-herkend lidwoord. Maar er is meer bijzonders aan dit woord, namelijk dat het een eponiem is, een woord dat teruggaat op een historische persoon, en dat er zelfs een plaatsnaam in verborgen zit.

De Perzische wiskundige al-Chwarizmi, wiens naam terug te vinden is in algoritme, op een Russische postzegel uit 1983.

Volgens het Eponiemenwoordenboek van Ewoud Sanders (1993) gaat algoritme uiteindelijk terug op de bijnaam van Aboe Dja'far Mohammed ibn Moesa, een negende-eeuwse Perzische wiskundige, geograaf en astronoom. Die bijnaam luidde al-Chwarizmi: ‘de man uit Chwarizmi’ (een stad in Perzië, het huidige Chiva in Oezbekistan); al- is daarin dus het lidwoord.

Een wiskundig boek van deze geleerde werd in Europa bekend onder de Latijnse titel Algorismi de numere Indorum (‘Van al-Chwarizmi over Indiase cijfers’). Algorismus was de Latijnse verbastering van zijn bijnaam (met Algorismi als bezitsvorm), maar men vatte dit woord al snel op als ‘rekenwijze’. Door verwarring met het Griekse woord arithmos (‘getal’) is algorismus in het Nederlands overgenomen als algoritme. De hedendaagse betekenis ervan is ‘rekenschema, schema voor het uitvoeren van rekenkundige bewerkingen en de volgorde daarvan’.

Islamist

? Tegenwoordig kom ik steeds vaker het woord islamist tegen. Betekent dat iets anders dan islamiet?

! Een islamiet is een aanhanger van de islam, daar zijn de woordenboeken het over eens. Het woord islamist zorgt voor wat meer twijfel. De grote Van Dale (1999) vermeldt het nog niet, maar de andere hedendaagse woordenboeken wel.

Koenen (1999) omschrijft islamist als ‘aanhanger van het islamisme’, en islamisme als ‘stroming van moslims die een grote invloed van de islam op het politieke leven voorstaan, die geen scheiding van kerk en staat willen’. Een dergelijke betekenis van islamisme is voor het eerst te vinden in Verschueren (1996): dat vermeldt naast de ‘eigenlijke’ betekenis ‘leer van de islam’ de ‘bijzondere’ betekenis ‘radicale toepassing van de leer van de islam, ook op politiek gebied’.

Volgens Van Dale hedendaags Nederlands (2002) is een islamist een ‘islamiet, m.n. iemand die wil dat een staat volgens het islamitische geloof wordt geregeerd’. Kramers (2002) en Het groene woordenboek (2002) gaan nog een stapje verder en omschrijven islamist als ‘moslimfundamentalist’ respectievelijk ‘militante islamiet’.

Het belangrijkste verschil tussen een islamiet en een islamist is dus dat de laatste radicaler is en zich niet tot de religieuze kant van de zaak beperkt: hij streeft ook naar een islamitische staatsvorm, en wil daar misschien wel voor strijden.

Zich laten groeten

? Is ‘De voorzitter laat zich groeten’ een goede zin als je wilt zeggen dat iemand anders de groeten van de voorzitter overbrengt?

! Nee. De zin is grammaticaal in orde, maar betekent dat iemand anders de voorzitter groet, en dat de voorzitter dat zelf laat gebeuren. ‘De voorzitter laat u allen groeten’ is een betere keus: hiermee brengt de spreker de groeten van de voorzitter aan alle aangesprokenen over.

‘De voorzitter laat zich groeten’ lijkt sterk op zinnen als ‘De voorzitter laat zich verontschuldigen’ en ‘De voorzitter laat zich afmelden’, die uitdrukken dat iemand anders de voorzitter verontschuldigt respectievelijk afmeldt. Hierin is zich het wederkerend voornaamwoord van zich verontschuldige en zich afmelden. Er bestaat echter geen wederkerend werkwoord zich groeten. Je kunt wel zeggen ‘Ik verontschuldig me’ en ‘Ik meld me af’, maar niet ‘Ik groet me.’

Het werkwoord laten geeft aan dat je iemand anders opdracht geeft iets te doen. Die ander hoeft echter niet in de zin genoemd te worden; denk aan een zin als ‘Vader laat vragen wie er nog iets wil drinken.’ ‘De voorzitter laat zich groeten’ betekent dat de voorzitter het laat gebeuren dat een niet nader genoemde persoon of groep personen hém groet (vandaar zich). Om uit te drukken dat je de groeten van iemand aan een ander overbrengt, moet je niet zich gebruiken maar een aanduiding van degene aan wie je de groeten overbrengt, u of jou bijvoorbeeld.

Veelgesteld/veel gesteld

? Schrijf je veel()gestelde - zoals in veel()gestelde vragen - aaneen?

! Hoewel veelgesteld niet in de woordenlijst van het Groene Boekje is opgenomen, is er veel voor te zeggen om het als één woord te beschouwen. In de woordenlijst staan enkele tientallen combinaties van veel en een tegenwoordig of voltooid deelwoord: veelbesproken, veelgevraagd, veelvoorkomend, veelgebruikt, etc. Het gaat hier om combinaties die vaak voorkwamen in het woordenbestand dat aan de woordenlijst ten grondslag ligt; kennelijk zat veelgesteld daar niet bij. Toch wordt veelgesteld in de praktijk heel vaak aaneengeschreven, zeker in combinatie met vragen. Bovendien kan de schrijfwijze veel gestelde vragen interpretatieproblemen opleveren, bijvoorbeeld in de zin ‘Op deze pagina vindt u een overzicht van veel gestelde vragen’: veel gestelde vragen kan dan gelezen worden als ‘vaak gestelde vragen’, maar ook als ‘een groot aantal gestelde vragen’.

Voor wie strikt wil vasthouden aan de spelling van het Groene Boekje, is veel gestelde vragen echter de juiste schrijfwijze.