Onze Taal. Jaargang 72

[p. 62]

Over boeken
Schrijven met je oren en je neus

Liesbeth Koenen

De oren en de neus van Jan Kuitenbrouwer zijn bijzonder. Hij hoort mensen dingen zeggen die een ander nooit zouden opvallen, en hij ruikt vaak in de verte al wat trendy gaat worden. Schrijft hij met een combinatie van die twee zintuigen, dan rollen er nogal eens dialogen uit die goed zijn voor een glimlach, een gniffel, of een grijns. Oké, soms denk je ‘hè flauw’, of ‘pff, wel erg gewild’, en je moet het ook zeker niet allemaal achter elkaar lezen, maar ik heb me vermaakt met ‘The best of Kuitenbrouwer’, want dat is wat zijn boek Totaal Hedenlands. Twintig jaar taaltrends geworden is.

Stukjes uit al zijn vorige boeken zitten erin, en verder dingen die eerder in de krant hebben gestaan (Kuitenbrouwer heeft een rubriek in de Volkskrant die ‘Hedenlands’ heet). Onder het motto dat het ouwe koek is, worden dergelijke compilaties maar zelden in de pers besproken, en dat is niet altijd terecht.

Balkenendes

Zo is Kuitenbrouwer bijvoorbeeld echt helemaal bij. Onder het kopje ‘Vrantwoordekeit’ komt het Balkenendes aan bod. Lees even mee met de weergave van het krankzinnig snelle praten van onze demissionaire MP, die daarbij toch zo weinig zegt: ‘tis tuuk zo dat de kistendeemkatie tijdlang moeik gat heeft, waamenbeetje uit de gratie, tans zo leek het, maaiziet, dat wneer je met een dúík verhaal komt, mensen breid zijn drin meetgaan.’ Als u dit niks vindt, dan is Jan Kuitenbrouwer aan u niet besteed.

Knap vond ik ook het hoofdstukje ‘Pimlands’, omdat het twee dagen na de moord op Fortuyn al een behoorlijk compleet overzicht gaf van alle kreten die daarna nog honderdduizend keer herhaald zijn. Onderverdeeld in ‘HIJ’ (‘Vergis je niet’), ‘ZIJ’ (onder meer Melkert met ‘Nederland, word wakker!’) en ‘WIJ’ (‘Hebben jullie nou je zin’ op het Binnenhof).

Grappig genoeg valt het met die ouwe koek ook wel mee, omdat veel modewoorden, modegebruiken en mode-onderwerpen minder snel uit de mode raken dan we soms denken. Hele gedeeltes uit Turbotaal, bijvoorbeeld over dikdoen met Duits (Anklang, Gesundes Volksempfinden) en met Frans (qua actualité, tout Amsterdam) en met Engels (phoney, moeven), hadden ook best dit jaar geschreven kunnen zijn. Dat eerste boekje, dat vervolgens zo'n ongehoord succes is geworden, kwam uit in 1987. Nog even en dat is een generatie geleden.

Van alle tijden

Lang niet alles gaat dus erg hard, en de verschíj́nselen die Kuitenbrouwer beschrijft, zijn eenvoudigweg van alle tijden. Alleen de invulling zegt soms iets over de wereld van nu. Zoals wat onze taboes en eufemismen zijn. Net als dat elke groep zijn eigen jargon heeft. Van de jeugd (vet cool) tot grage galeriebezoekers (geil, glad, plat en star zijn in die wereld, als we Kuitenbrouwer mogen geloven, geliefde kwalificaties). Dat mensen woorden gebruiken om zich te eer onderscheiden of om ermee te imponeren? Het zit in onze natuur. En Kuitenbrouwer noemt dat dan turbotaal. En hij zegt ‘oubotaal’ tegen oubolligheden, versleten grapjes en net-uit-de-mode-woorden. Maar ook dat slijten is natuurlijk onderdeel van elke taal en elke tijd.

Kortom: bijzondere fenomenen zijn het niet, maar de journalist in Kuitenbrouwer wil graag dat alles nieuw, dus nieuws is, denk ik. Zo brengt hij het in elk geval. Dat klopt niet, en hij blijft op deze manier ook steken in het maken van vooral vermakelijke lectuur, waaruit je niet vanzelf ook nog wat opsteekt. Jammer. Dolgraag zou ik meer lezen over de (onbewuste) middelen die we blijkbaar voor trends tot onze beschikking hebben: je neemt een bestaand woord en laat dat iets anders betekenen (vet), je leent wat er toevallig langskomt (al een hele tijd is dat vaak Engels), je kort af, of bouwt iets nieuws uit al bestaande stukjes. Hoe doe je dat? Hoe werken die dingen?

Bedrogen

Nu ja, Kuitenbrouwer is niet dol op taalkunde, en hij heeft tenminste die oren en die neus. Die waar ik extra toen ik na alle Hedenlands een boekje las dat ‘Taalgebruik en communicatie in het ziekenhuis’ als ondertitel heeft: ‘Deze meneer wordt morgen geholpen’ van Dick Springorum, die zich volgens de achterflap meer dan dertig jaar als wetenschappelijk medewerker heeft beziggehouden met taalgedrag. Als zo iemand zijn eigen ziekenhuisopname gaat beschrijven, dan verwacht je wat. Zelden ben ik zo bedrogen uitgekomen. Eigenlijk alleen het gebruik van het aanspreekwoordje meneer in de titel valt Springorum op taalgebied op. Verder beschrijft hij alleen maar wat hem overkwam, en dat is exact wat iedereen overkomt die het medisch circuit in moet. Onbegrijpelijke uitgave.

Totaal Hedenlands. Twintig jaar taaltrends door Jan Kuitenbrouwer. Gebonden, 351 blz., €17,95, uitgeverij L.J. Veen/Het Taalfonds.
‘Deze meneer wordt morgen geholpen’. Taalgebruik en communicatie in het ziekenhuis door Dick Springorum. Gelijmd, 144 blz., €9,90, uitgeverij Aramith.