Onze Taal. Jaargang 72

[p. 50]

Taalergernissen
‘Genootschap, doe er wat aan!’

Uitspraak buitenlandse termen
Wim Buitenhuis - Waskemeer

KFOR-militairen in Kosovo
Foto: KFOR

Het wemelt van de taalfouten in het gesproken Nederlands dat radio en tv onze huiskamer binnenbrengen. Als ik de nieuwsdienst attent maak op fouten, hoor ik daar in de volgende uitzending niets van terug. Alleen toen KFOR in voormalig Joegoslavië ging optreden en die strijdmacht als [kee-for] aan ons opgedrongen werd, heb ik duidelijk kunnen maken dat de ‘kee’ in ons alfabet niet voorkomt. Het grappige was toen dat vanuit Nederland steeds over [ka-for], maar vanuit voormalig Joegoslavië zelf over [kee-for] gesproken werd. En wat te denken van [sjors dubbeljoe] voor George W., of van [joe-pie-sie] voor UPC? Ik kan bellen wat ik wil, maar het blijft zo.

Ira en Eta
Henk J. Wouters - Amstelveen

In de media worden de ‘Irish Republican Army’ en de ‘Euzkadi ta Askatasuna’ vaak ‘Ira’ en ‘Eta’ genoemd; alsof het twee meisjes zouden zijn! Wanneer houden onze radioen televisiejournalisten eens op met deze verwerpelijke gewoonte, en spreken zij afkortingen ook als zodanig uit, dus: [ie-er-aa] (of op z'n Engels [ai-ar-ee]) en [ee-tee-aa]?

De grootste ooit
R. Raad - Malden

In een bekend landelijk ochtendblad stond een tijd geleden:

Alsof het een scène uit het boek van Jules Verne betreft, vliegt de Arianeraket naar de maan. De Ariane bracht gisteren met succes Europa's grootste satelliet ooit in een baan om de aarde.

Balkenende klinkt vaak als ‘Balke-ende’.
Foto: CDA

Met die tweede zin - met dat op Engelse wijze gebruikte ooit - wordt natuurlijk bedoeld: ‘De Ariane lanceerde gisteren met succes de grootste satelliet die Europa ooit in een baan om de aarde bracht.’ Als het woord gisteren niet gebruikt zou zijn, zou de argeloze lezer er echter uit kunnen opmaken dat de Ariane deze satelliet ooit, ergens in het verleden, in een baan om de aarde heeft gebracht.

In mijn oren klinkt deze verarming van het Nederlands als een nare dissonant in een mooi muziekstuk.

Dat gaat gevolgen krijgen
J.C. Roosendaal - Amsterdam

In een stuk in de Volkskrant over de bootrace tussen Oxford en Cambridge las ik de zin: ‘En dat gaat, als er niks aan wordt gedaan, fatale gevolgen krijgen.’ Dit is - zacht uitgedrukt - een draak van een zin. Correct lijkt me: ‘En dit krijgt, als er niks aan gedaan wordt, fatale gevolgen.’

De Engelse zinswending going to begint meer en meer in gebruik te komen (zie ook de top-17 van nieuwe mode-uitdrukkingen van 2002, in het januarinummer van Onze Taal), en zo dreigt er weer iets onze taal binnen te sluipen wat er grammaticaal niet in thuishoort. Vooral sportverslaggevers gebruiken de constructie graag, en dat ergert me mateloos.

Uitspraak milieu
C. Withofs - Antwerpen

Ik erger me steeds meer aan de ‘Hollandse’ uitspraak van het woord milieu, dat op radio en tv steevast klinkt als [miljeu]. Blijkbaar denken Nederlanders dat dat woord uit de lettergrepen mil en ieu bestaan, want ze spreken die eerste lettergreep zo uit dat die rijmt op bil en kil. Dat is natuurlijk fout. Milieu bestaat uit (de)mi (‘midden’) en lieu (‘plaats’): in het midden van de plaats, oftewel in het midden. De eerste lettergreep van milieu is dus open (‘mi-lieu’) en moet dus met de i van liter of kilo worden uitgesproken.

Balkenende
Anna Franken - Weesp

Het valt mij op dat er op alle televisiezenders steeds over [Balke-ende] wordt gesproken in plaats van over [Balkenende]. Dat vind ik een verbastering van een bestaande naam. Dat de letter n aan het einde van een woord niet meer uitgesproken wordt, lijkt ook hier zijn invloed te hebben.

‘Ik stel u voor aan...’
Huub Jansen sr. - Eindhoven

Om de haverklap is op tv te horen: ‘Ik stel u voor aan...’ Het lijkt me zelfs bij programma's met een lage kijkdichtheid nog een tijdrovende bezigheid alle kijkers aan één persoon voor te stellen.

Het is heerlijk je geërgerde hart te kunnen luchten. Dank u.

Eraan toegaan
Joop A. Klaassen - Waalre

In de dagbladpers stuit ik veelvuldig op de uitdrukking eraan toegaan, in een zin als: ‘Het gaat er vreemd aan toe.’ Naar mijn mening is dit een contaminatie van toegaan en eraantoe zijn. Dit misbruik is vrijwel algemeen; de correcte constructie, hier ‘Het gaat er vreemd toe’, komt men nauwelijks meer tegen.

Richting
C. Rosenhart - Haarlem

Wat te denken van het gebruik van het woord richting in HP/De Tijd: ‘Telegraaf-adjunct Kees Lunshof kaatste de bal vorige week bij Paul Witteman richting Kay van de Linde, de campagneleider van Leefbaar Nederland’? En Ben Haveman, toch niet de eerste de beste, schreef in Het Volkskrant magazine: ‘Als ik met m'n speedboot richting Vinkeveense Plassen vaar (...)’, en iets verderop in hetzelfde artikel: ‘(...) al hadden ze gehoopt op vrij uitzicht richting rietkragen.’ Ik zou schrijven: ‘in de richting van de Vinkeveense Plassen’, en volgens mij heb je uitzicht óp iets.

Zelfs Philip Freriks kan het niet laten om met de mode mee te doen: ‘Na 23 jaar oorlog een eerste stap richting vrede’, en: ‘immigratie richting fort Europa’.

Op jaarbasis
J. Croeneweg - Rotterdam

Reeds jaren erger ik mij aan het quasi-geleerde, aanstellerige gebruik van de uitdrukking op jaarbasis, terwijl er niets anders be-

[p. 51]

doeld wordt dan ‘per jaar’. Ik zou een reeks voorbeelden kunnen geven, maar volsta hier met twee:

- De Rotterdamse haven slaat op jaarbasis x-miljoen ton kolen over.
- Er vallen op jaarbasis x doden in het verkeer als gevolg van alcohol.

Volgens mij mag je op jaarbasis alleen gebruiken als je extrapoleert, dus als je op basis van gegevens over een korte periode bekijkt wat de stand van zaken zal zijn na een heel jaar. Ook hiervan twee voorbeelden:

- Je betaalt voor een geldlening over de periode van een maand 0,6% rente; dat is op jaarbasis 7,2%.
- Vorig jaar hebben huisartsen gedurende drie maanden de aantallen meldingen van een bepaalde ziekte genoteerd en die zijn verzameld. Het totaal was 240; dat is op jaarbasis 960.

Een citaat van een politiewoordvoerder, laatst in NRC Handelsblad, is het absurdste voorbeeld dat ik ooit gehoord of gelezen heb: ‘Op jaarbasis worden er in Nederland misschien enkele kinderen achtergelaten.’

Officiers
H.J. Parson - Blaricum

Waar ik mij vaak aan erger, is de ondertiteling van tv-programma's. Eén voorbeeld: het meervoud van officier luidt in de ondertitels steevast ‘officiers’ in plaats van ‘officieren’. Dat gebeurt volgens mij onder invloed van het Engelse officers. Hoewel de naslagwerken ook het meervoud op -s accepteren, vind ik het nog steeds een taalfout van de eerste rang. Met excuses voor mijn zwartgalligheid, maar de Nederlandse taal gaat mij ook aan het hart.

Religie en educatie
F. Bakker-Nijmegen

Engelsen spreken al eeuwen van ‘religion’ en ‘education’. In Nederland doen we graag oude wijn in nieuwe zakken. Geloof riekt naar oude, benepen tijden en kennelijk roept godsdienst nu vergelijkbare gevoelens op. Want ik hoor en lees de laatste tijd vaker religie dan godsdienst. Met religieuze scholen worden soms geen koranscholen of instellingen voor zwaar christelijk onderwijs bedoeld, maar (vaak nog slechts in naam) confessionele scholen.

Onderricht klinkt hoogst ouderwets, onderwijs nog niet, al krijgt het concurrentie van educatie: volwasseneneducatie, natuureducatie. De ‘sector educatie’ van hogescholen leidt leraren op. Wellicht moderniseren we deze benamingen weer, zodra een nieuwe protestgeneratie scandeert: ‘We hebben geen nood aan (religieuze) educatie!’

Polder
Jan Keuken - Nieuwe Niedorp

Het begrip polder mag alom op misbruik en onbegrip rekenen. Men heeft er kennelijk geen idee meer van dat het hierbij om een gebied gaat waarvan de waterstanden geregeld kunnen worden. Men denkt aan het platteland of aan een mooi groen weidegebied, eventueel met wat dorpen en gehuchten, maar dat een eigen stad uit een of meer polders kan bestaan, is volstrekt ondenkbaar. Moeten we die betekenisverschuiving zomaar accepteren?

Meer dan 100%
Theo Geuze - Enkhuizen

Ergert u zich ook zo aan mensen (met name sporters) die zich ‘voor 110% hebben gegeven’? Ook 200% en 300% heb ik al gehoord en zelfs een keen 1000%! Maar meer dan 100% bestaat toch echt niet! Alleen stijgingen en dalingen kunnen 100% te boven gaan. Dus als een koers van een aandeel een jaar geleden €50,- was en heden €200,-, dan is de koers met 300% gestegen.

Ook zou ik graag wat meer aandacht willen vragen voor de term procentpunt. Dit begrip dient te worden gehanteerd bij het vergelijken van percentages. Stel, er zijn 5000 zoogdiersoorten. Van die 5000 stond een jaar geleden 8% op de lijst met bedreigde soorten en op dit moment 10%. Men is dan geneigd te zeggen dat het aantal bedreigde soorten met 2% is toegenomen, terwijl dit 25% moet zijn (2:8 × 100%). Wel is het correct om te zeggen dat de toename twee procentpunten is. Als erbij wordt vermeld dat het gaat om procenten van het totaal, kan wel worden gezegd dat de toename 2% is.

Medisch centrum
Lau Kanen - Veldhoven

Het Rotterdamse Dijkzigt Ziekenhuis heet sinds een paar maanden Erasmus MC.
Foto: Onze Taal

In officiële benamingen komt het woord ziekenhuis steeds minder voor. We hebben inmiddels het AMC, het LUMC, het MMC en het UMC. Allemaal zijn het ziekenhuizen en de volksmond duidt ze ook met dat woord aan. Maar managers in de gezondheidszorg willen het anders: die lusten het woord ziekenhuis niet meer en proberen ons dan ook het medisch centrum door de strot te duwen.

Deze ‘academisering’ van de taal lijkt mij in dit geval echter een weinig kansrijke zaak: medisch centrum klinkt namelijk niet alleen veel te geleerd - om niet te zeggen: opgeblazen - maar bekt ook veel slechter dan het gewone woord ziekenhuis. Misschien is er dus nog hoop dat het Nederlands het op den duur, ook bij de zieken-huisbonzen, wint van het half-Latijn.

Sociaal jargon
H.J. van den Berg - Waalre

In het tijdschrift Viszie van StimulanSZ, een onafhankelijke stichting die gemeenten ondersteunt bij hun beleid op het gebied van sociale zekerheid, las ik laatst een artikel van de directeur van ‘het Inlichtingenbureau’. Dat begon zo:

Begin oktober heeft het bestuur van het Inlichtingenbureau in overleg met het ministerie van SZW besloten om zo spoedig mogelijk de uitrol van de samenloop-applicatie, die moet helpen bij de aanpak van witte fraude door bijstandscliënten, gecontroleerd voort te zetten. Gecontroleerd wil zeggen dat het Inlichtingenbureau de produktie en de belasting van de applicatie scherp volgt en dus ook bepaalt op welk moment een gemeente kan worden toegevoegd aan de produktie-omgeving.

Nu heb ik meer dan zeventig jaar gemeend Nederlands te hebben gesproken, geschreven en beluisterd, maar hier begreep ik geen jota van.