Geschiedenis op straat
Dubbele buurt
Riemer Reinsma
De naam Dubbele Buurt (ook gespeld als Dubbelebuurt) is te vinden in Noord- en Zuid-Holland, in tien plaatsen. Er heeft een hardnekkig misverstand geheerst over deze straatnaam. Aanleiding daartoe was vooral de Dubbele Buurt die vroeger - tot aan 1896 - op het grondgebied van twee (voormalige) gemeenten lag: in Sloten en Nieuwer-Amstel (nu Amstelveen). ‘Het “dubbele” betekent waarschijnlijk dat hier vroeger twee gemeenten waren’, schrijft Jaap Kruizinga hierover in Het XYZ van Amsterdam (1995). Gelukkig komt de auteur prompt daarna met de verklaring die verre de voorkeur verdient - ook al is Kruizinga, gek genoeg, zelf een andere mening toegedaan. Een ‘dubbele buurt’, aldus Kruizinga, was een stuk straat of dijk waar aan beide kanten huizen stonden, in tegenstelling tot de rest van de desbetreffende straat of dijk. Het woord buurt heeft hier een betekenis die in de alledaagse taal in onbruik geraakt is. Immers, we moeten daarbij niet denken aan een wijk in een stad of dorp, maar aan iets veel kleiners: een gehucht of een rij huizen.
Toegegeven, deze verklaring heeft op het eerste gezicht iets raadselachtigs. Want wat is er eigenlijk zo vermeldenswaard aan een dubbele huizenrij? Nu, het mag dan volstrekt normaal lijken dat je aan allebei de kanten van een straat huizen bouwt, soms lag dat beslist niet voor de hand. Vaak grensde een straat (en een dijk uiteraard al helemaal) voor het grootste deel direct aan een rivier of gracht, en dan kon er uitsluitend aan de landzijde gebouwd worden. Maar een kleiner gedeelte van diezelfde straat lag soms meer landinwaarts, en dan kon men aan beide kanten bouwen. De buitenste rij huizen grensde dus aan het water. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de Dubbele Buurt in Alkmaar. Els Ruijsendaal schrijft hierover in haar boek Alkmaar binnen de veste (1998): ‘De Nieuwesloot, vroeger aan één zijde bebouwd, heette later aan het einde, waar zij aan beide zijden was bebouwd, Dubbele Buurt.’ En in Wormerveer kun je ook nu nog aan de plattegrond zien waarom de Dubbelebuurt daar zijn naam gekregen heeft. Immers, langs de Zaan loopt een weg die steeds trouw de rivieroever volgt, maar over een afstand van zo'n tweehonderd meter plotseling enkele tientallen meters verder landinwaarts ligt, en daarna weer terugkeert naar de Zaanoever.
De Dubbele Buurt in Wormerveer. Op de gemarkeerde plaats staan er langs deze straat twee huizenrijen, waarvan er één aan de Zaan grenst.
De Dubbele Buurten zullen meestal ontstaan zijn bij rivieren, grachten en kanalen. En dat zal vermoedelijk verklaren waarom we de naam alleen in Noord- en Zuid-Holland aantreffen, het waterrijkste deel van het land. Met één uitzondering. In Friesland bestaat er een straatnaam die weliswaar iets anders luidt maar precies dezelfde betekenis heeft, namelijk Dûbele Streek in het Friese plaatsje Dronrijp. Een streek is in het Fries een rij huizen.
Auteursrechtelijk beschermd