Onze Taal. Jaargang 70

Reacties

Papiamento?
Pim Heuvel - Utrecht

In het ‘Tamtam’-bericht ‘Dordtse politie leert Papiamento’ (Onze Taal september) is het woord Papiamento verkeerd gebruikt. De Antillianen in Dordrecht komen merendeels van Curaçao, en het (Nederlandse) woord voor de taal die daar wordt gesproken, luidt Papiaments. In het Papiaments zelf luidt dit woord Papiamentu. Op het eiland Aruba, dat sinds de status aparte geen deel meer uitmaakt van de Nederlandse Antillen, wordt wel Papiamento gesproken.

Een en ander is te controleren in het Dikshonario Papiamentu-Hulandes. Handwoordenboek Papiaments-Nederlands van Sidney Joubert (Curaçao, 1999). Dit woordenboek hanteert de officiële spelling van Curaçao en Bonaire.

Naschrift redactie

De heer Heuvel heeft in ieder geval voor een deel gelijk: Papiaments wordt op de Nederlandse Antillen ‘Papiamentu’ genoemd en op Aruba ‘Papiamento’. Dit onderscheid weerspiegelt een verschil in uitspraak, en vormt een van de vele, overwegend kleine verschillen tussen de twee taalvarianten. Toch betekent dit niet dat we ook in het Nederlands dat onderscheid tussen Papiamento en Papiamentu moeten maken. In Nederlandse naslagwerken als De grote taalatlas (1998), de grote Van Dale (1999), Kramers (1996), Koenen (1999) en Verschueren (1996) wordt er namelijk bij Papiaments/-o/-u (bijna geen enkel boek noemt ze alle drie) geen enkel onderscheid gemaakt tussen de taal van de Nederlandse Antillen en die van Aruba.
Bovendien worden Papiamento en Papiamentu op de eilanden zelf ook gebruikt als aanduiding voor beide talen. Wanneer een Curaçaoë-naar het over ‘Papiamentu’ heeft, bedoelt hij niet alleen de taal van zijn eigen eiland, maar ook die van Aruba. En omgekeerd kan een Arubaan met Papiamento ook de taal van de Antillen aanduiden. De heer Heuvel is dus wel erg streng als hij het gebruik van Papiamento zonder meer afkeurt. Maar om alle mogelijke verwarring tussen Papiamento en Papiamentu te voorkomen, hadden we misschien toch beter kunnen kiezen voor de term Papiaments; die is in ieder geval neutraal.

‘De katten zijn naar Wateringen’
H.J. Smith - Zeist

Ewoud Sanders besteedde in het juli/augustusnummer van Onze Taal en in de twee daaropvolgende nummers aandacht aan uitdrukkingen met een woordspeling op een plaatsnaam. In aanvulling op zijn verzameling het volgende. Wanneer in mijn Loosduinse jeugd een kind aan zijn ouders vroeg waar de jonge katjes waren gebleven die na hun geboorte zo plots waren verdwenen, kreeg hij als antwoord: ‘Die zijn naar Wateringen’, waarmee werd bedoeld dat de katjes waren verdronken in een emmer met water. Wanneer we in Wateringen kwamen, verbaasde het ons altijd dat er daar zo weinig katten te zien waren.

Articulatieluiheid [1]
Hans Dullaart - Delft

Marc van Oostendorp laat in zijn naschrift op mijn reactie in het oktobernummer niet veel heel van mijn mening dat er steeds slechter wordt gearticuleerd en dat dit een vorm van luiheid is. Dit alles zou zelfs een eeuwenoud bijgeloof zijn. Nu, daar zou ik dan wel het wetenschappelijke bewijs voor willen zien.

Voorts beweert hij dat jongelui die

[p. 332]

mobiel telefoneren heel erg hun best moeten doen om duidelijk over te komen. Ik vraag me af of Van Oostendorp ooit getuige is geweest van zo'n gesprekje. ‘Kom je vanavond?’ wordt [kommievanaaf], waarbij de k wordt uitgesproken als de g van gorgonzola.

Ook schrijft Van Oostendorp dat de verandering van [school] in [schoow] niet alleen luiheid kan zijn, omdat mensen dan ook [woop] zouden moeten zeggen in plaats van [loop]. Dit slaat werkelijk nergens op. Ik had het over de l aan het eind van een woord, niet aan het begin. De p en de b aan het begin van een woord worden vaak zeer zwak uitgesproken. Dit is een dialectisch verschijnsel, maar dan wel een dat zich over de hele Randstad uitbreidt.

De heer Van Oostendorp heeft mij niet kunnen overtuigen van mijn ongelijk. En eigenlijk zou ik wel willen dat ik ongelijk heb.

Articulatieluiheid [2]
Jo Daan - dialectoloog, Barchem

Volgens Marc van Oostendorp is het een eeuwenoud bijgeloof dat er steeds slechter wordt gearticuleerd (Onze Taal oktober, blz. 247), maar dat is beslist niet waar. Je kunt een slechte articulatie zowel horen als aan de lipbewegingen zien. Het komt zowel bij ouderen als bij jongeren voor, maar bij de laatsten veel meer. Er zijn wel mensen die met weinig mondbewegingen toch verstaanbaar spreken, maar degenen die hun lippen en hun kaken goed zichtbaar bewegen, zijn in het algemeen veel gemakkelijker te verstaan dan degenen die dat niet doen.

Dat er tegenwoordig bij het spreken minder inspanning wordt verricht dan vroeger, valt vooral op in het westen van het land. Klinkers verlopen daar veel meer dan bijvoorbeeld achter de IJssel, in het Nedersaksische gebied. Daarnaast valt de toename van de uitspraak [dinke] in plaats van [denken] op. Bij de eerste uitspraak is de kaakafstand kleiner dan bij het tweede.

Het is mogelijk dat de toename van de articulatieluiheid schijn is, doordat er naar verhouding meer mensen met praatervaring dan met spreekervaring te horen zijn. Als dit laatste het geval is, rest me maar één conclusie: er moet in het onderwijs wat meer op de wenselijkheid van een duidelijke articulatie gewezen worden.

Naschrift redactie

Komend voorjaar zullen we uitgebreid terugkomen op deze kwestie.

De retorica van Bush
Frans van Zelm - Epe

Jaap de Jong schrijft in zijn interview met Quintilianus-vertaler Piet Gerbrandy over retorica: ‘In Amerika wordt het meer gewaardeerd, en sprekers als Clinton en Bush maken (...) wel vaak mooiere zinnen’ (oktobernummer Onze Taal). Misschien gaat dit op voor Clinton. Maar als ik Bush hoor spreken, vraag ik mij voortdurend af wat er mis is. Waarom zijn zijn volzinnen vaak niet langer dan vijf, zes woorden? ‘We will hunt them down’, ‘These evil folks cannot hide’ en ‘Make no mistake about it.’ En de toon van die zinnetjes gaat altijd van hoog naar laag. Praat hij in reclameslogans? Houdt hij sterk rekening met het bevattingsvermogen van zijn publiek? Of komt hij zelf niet verder en is hij na vijf woorden buiten adem?

De of het? [1]
Sytze Dam - Húns

De redactie schrijft als reactie op een ingezonden brief van Marijke van der Kleij in het septembernummer onder meer dat benamingen voor dieren het lidwoord de krijgen (de leeuw, de mier). Dit lijkt mij onjuist. Of zijn de volgende dieren soms uit ons vocabulaire verdwenen: varken, schaap, hert, konijn, insect, zwijn, enzovoort?

Onze taal is helaas niet erg consequent als het gaat om de- en het-woorden; elke poging om er een regel aan op te hangen lijkt tot mislukken gedoemd. Zo beweerde ik tot voor kort dat namen voor onvolwassen dieren het-woorden waren, tot ik geconfronteerd werd met het woord welp (en baby, kitten, pup, rups, enzovoort).

Ook gaat het niet op dat muziekinstrumenten de-woorden zijn zoals Van der Kleij schreef. Uitzonderingen op deze regel zijn (behalve de meeste klavierinstrumenten, die de redactie al noemde in het naschrift) accordeon, dat zowel een de- als een het-woord is, en bekken.

Er zijn telkens weer uitzonderingen die onze taal voor een buitenlander vrij moeilijk maken.

Naschrift redactie

Ons naschrift bij de reactie van Marijke van der Kleij is gebaseerd op onder meer de Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS, 1997). Dit naslagwerk bevat veel meer informatie over het geslacht van dierennamen dan wij in ons naschrift konden weergeven. Wat Sytze Dam opmerkt, is er voor een deel in terug te vinden, en nog veel meer. Zo vormen volgens de ANS de/het kameleon, de/het welp en benamingen voor vee de uitzonderingen op de ‘regel’ dat dierennamen meestal de-woorden zijn. Over vee meldt de ANS nog: ‘Meestal is de algemene benaming een het-woord, evenals de naam voor het (!) jong; er bestaan afzonderlijke de-woorden voor de volwassen mannelijke en vrouwelijke dieren.’ En als voorbeelden hierbij noemt de ANS: het rund, de stier, de koe, het kalf en het hoen, de haan, de hen, het kuiken. Maar dat het inderdaad behoorlijk lastig is om woordgeslachten op basis van betekenis in regels te vangen blijkt wel uit de uitzondering op deze uitzondering: het varken/zwijn, de beer, de zeug maar dé big.

De of het? [2]
Jo Daan - dialectoloog, Barchem

In het septembernummer staat een reactie op het stuk van Jan Don over het (on)voorspelbare woordgeslacht van Nederlandse woorden. Met betrekking tot het gebruik van de of het zijn er meer vreemde dingen het vermelden waard. In de Achterhoek wordt de bos, in de betekenis van ‘groep bomen’ gebruikt, tegenover het bos, ‘een bos bloemen, korenaren, enz.’ Het geslacht van bos is vanouds mannelijk en dat is in Vlaams-Nederlands bewaard gebleven. Veel vreemder is een verschijnsel als het meer tegenover de Haarlemmermeer,, de Alkmaardermeer. Van de laatste twee is de eerste ingepolderd, maar de tweede is nog steeds een echt meer. In zijn woordenboek De Zaansche volkstaal uit 1897 noemt Boekenoogen meer een vrouwelijk woord.