Onze Taal. Jaargang 70

[p. 330]

Zalmkit, frontloading en eurokwartje
Hebben de eurowoorden toekomst?

Ton den Boon, hoofdredacteur grote Van Dale

E-day, dubbelprijzen, dode voorraad: de naderende overgang van de gulden naar de euro heeft al heel wat nieuwe woorden opgeleverd. Zullen die eurowoorden van nu een plaats verwerven in het woordenboek van de toekomst?

Draft banknote design © European Monetary Institute, 1997 / European Central Bank, 1998

‘De moeder van alle wisseloperaties’, zo noemde de Vlaamse krant De Standaard onlangs de overgang van de huidige nationale valuta's naar de Europese eenheidsmunt. En inderdaad, de euroconversie is een operatie zonder weerga, die met een haast militaire discipline wordt georkestreerd. ‘E-day’ wordt de dag waarop de euro wettig betaalmiddel zal zijn dan ook genoemd, natuurlijk met een duidelijke toespeling op D-day.

Het zakje van Zalm

Om de bliksemovergang vlekkeloos of in elk geval zonder calamiteiten te laten verlopen is er een massaal voorlichtingsoffensief ingezet, waarvan de sporen inmiddels ook zichtbaar worden in onze woordenschat. Denk maar aan afrondingsproblematiek, consumentenpakket, dubbelprijzen, duale fase en oefeneuro (ook wel ‘oefenmunt’ genoemd). En natuurlijk starterspakket, eurokit en Zalmkit, die alle drie verwijzen naar het setje euromuntjes dat iedere Nederlander van zes jaar en ouder eind deze maand van de overheid krijgt om aan het nieuwe geld te wennen. Het zijn woorden die bij de voorbereidingen van de omruiloperatie door overheden en betrokken organisaties min of meer bewust in onze taal zijn geïntroduceerd om eenduidig te kunnen verwijzen naar verschijnselen die met de omwisseling te maken hebben.

Illustratie: Jaap Vegter

Daarnaast zijn er natuurlijk woorden die door journalisten en columnisten bedacht zijn en die vervolgens een eigen leven zijn gaan leiden in onze taal. Een voorbeeld daarvan is Zalmzak, ook wel ‘het zakje van Zalm’ genoemd, een synoniem voor starterspakket of Zalmkit.

Eurogulden

Als in de loop van 2002 blijkt dat de omwisseloperatie geslaagd is, zijn deze woorden feitelijk overbodig geworden en hebben ze hooguit nog nostalgische waarde. De kans dat ze het woordenboek zullen halen, is daarom gering. Een uitzondering is misschien Zalmkit, dat zich net als tientje van Lieftinck zou kunnen ontwikkelen tot een historisch begrip waarnaar nog weleens terugverwezen wordt. De tijd zal het leren.

Nieuwe ‘eurowoorden’ zijn niet alleen bewust geïntroduceerd door overheid en pers maar ontstaan ook spontaan. Dat geldt bijvoorbeeld voor de samenstellingen met euro, die sinds de invoering van de girale euro enorm in opkomst zijn geraakt. Zo staan in de beursberichten in de krant woorden als eurodubbeltje en zelfs eurokwartje (terwijl er geen munt komt van 25 eurocent) en eurogulden (‘ING pakte een halve eurogulden op 50,10’). Zodra de euro ingevoerd is, zal het voorvoegsel euro- zijn onderscheidende karakter in veel van deze samenstellingen verliezen, evenals in samenstellingen van het type eurochipkaart en eurobedrag. Daardoor is de kans vrij groot dat bijvoorbeeld eurodubbeltje en eurochipkaart snel weer worden vervangen door dubbeltje en chipkaart. De kans dat eurogulden E-day zal overleven, lijkt erg klein, maar er zijn ongetwijfeld euro-samenstellingen die na de introductie van de euro zullen beklijven. Zo zou euro-inflatie of kortweg euroflatie - prijsinflatie die samenhangt met de overgang van de nationale munt naar de eenheidsmunt - als historische vakterm in de economie weleens een wat langer leven kunnen hebben.

Dode voorraad

De eurowoorden die de grootste kans lijken te hebben op een voortbestaan in onze taal zijn niet de woorden die speciaal bij de euro-omwisseling zijn ontstaan, maar die welke al in een vaktaal of een vreemde taal bestonden, en nu in een nieuwe betekenis zijn opgedoken in de algemene taal. Te denken valt dan aan frontloading, verstervingswinst en dode voorraad.

Frontloading is een al wat langer bekende boekhoudkundige term, die sinds 1998 veelvuldig in de krant heeft gestaan ter aanduiding van het beschikbaar stellen van de euro vóór 1 januari 2002 aan niet-financiële instellingen (winkels en dergelijke). Dankzij de euro-introductie is frontloading in de omgangstaal terechtgekomen, waardoor de kans bestaat dat dit woord op termijn ook het woordenboek haalt. Daarbij is het goed mogelijk dat in de definitie niet eens zal worden gerefereerd aan de euro.

Iets anders geldt voor de taalvormen dode voorraad en verstervingswinst. Dit zijn bancaire vaktermen, die misschien al lang in en rond de kluizen van De Nederlandsche Bank worden gebruikt, maar die vóór de euro-introductie de krant nog niet hadden gehaald. Nu ze min of meer in de omgangstaal terechtgekomen zijn, is er een kans dat ze het woordenboek zullen halen. Wat ze betekenen? Dode voorraad is het totaal aan munten en bankbiljetten dat in roulatie is gebracht maar dat feitelijk niet meer circuleert omdat het is opgepot. Verstervingswinst - kortweg ook versterf geheten - is de winst die de centrale bank (respectievelijk de Rijks-

[p. 331]

munt) maakt als bankbiljetten (respectievelijk munten) die via handelsbanken in omloop zijn gebracht, niet meer retour komen; de Bank en de Munt hoeven de biljetten en munten dan immers niet terug te kopen van de handelsbanken.

Woordenboek van de toekomst

De komst van de euro zal op termijn ongetwijfeld een flinke invloed op onze woordenschat hebben; de invloed van de omwisseloperatie als zodanig lijkt daarentegen vrij beperkt. Dat komt vooral doordat de nieuwe woorden die hiermee verband houden gelegenheidswoorden zijn die als alles goed gaat na januari 2002 hun relevantie verloren hebben.

© De Nederlandsche Bank N.V.

In het woordenboek van de toekomst zullen we dan ook vermoedelijk vergeefs zoeken naar samenstellingen als spaarpotoperatie, eurowinst, invoerinflatie, omruiloperatie, oefenmunt, euroklaar, eurobewust, euro-omruilactie, europrijsverhogingen, lanceervoorraad (voorraad munten en biljetten bij banken ter gelegenheid van de lancering van de nieuwe valuta) en de vele tientallen, zo niet honderden eurogerelateerde woorden die de afgelopen maanden door de autoriteiten en de media over ons zijn uitgestort.