Onze Taal. Jaargang 70

[p. 315]

‘Kagh kwam dojinnekik’
De taal van Atlantis

Raymond Noë

Over twee weken gaat er een nieuwe grote Disney-productie in première: Atlantis, the lost empire. Speciaal voor deze tekenfilm is er een taal ontworpen.

Taalkundigen hebben niet vaak een hoofdrol in een film. De laatste was waarschijnlijk Henry Higgins, de professor die in My Fair Lady het Cockney-accent van een lieftallige bloemenverkoopster onder handen nam. Maar in de nieuwste tekenfilm van de Disney-studio, Atlantis, the lost empire, komt er weer een voor: de cartograaf en taalkundige Milo Thatch. Dankzij zijn talenknobbel ontcijfert hij een oud document en zo ontdekt hij de ligging van het verzonken rijk Atlantis. Het blijkt zich vlak bij IJsland op de oceaanbodem te bevinden. Milo verzamelt een kleurrijke groep avonturiers om zich heen, gaat op expeditie en vindt Atlantis, dat dringend hulp nodig blijkt te hebben. Milo en zijn vrienden bieden de helpende hand en na wat verwikkelingen loopt alles toch nog goed af. En o ja, er zijn ook nog een oude wijze koning en een mooie, mysterieuze prinses...

Milo Thatch licht het Atlantisch toe.

Klingon

De plot biedt dus weinig nieuws. Opmerkelijk is echter dat de Atlantiden ook daadwerkelijk Atlantisch spreken. In andere Disney-films hebben buitenlanders, indianen en marsmannetjes hooguit een grappig of vreemd accent, maar in Atlantis is van die traditie afgeweken, vooral omdat de Atlantische taal (en het alfabet) een belangrijke rol speelt in het verhaal.

Dit Atlantisch is speciaal voor de film ontworpen. De bedenker ervan is de taalkundige Marc Okrand, die eerder ook verantwoordelijk was voor het Klingon en het Vulkaans, twee buitenaardse talen die gesproken worden in de Star Trek-films en -tv-series. Okrand geniet een zekere faam vanwege deze twee talen. Vooral het Klingon, de keelklankrijke taal van de oorlogszuchtige Klingons, is in bepaalde kringen zeer populair: op internet zijn diverse websites te vinden die er geheel aan gewijd zijn (waaronder die van het Klingon Language Institute); Hamlet, het Gilgamesj-epos en gedeeltes van de bijbel zijn in het Klingon vertaald en er vinden zelfs huwelijksceremonies plaats in deze taal.

Indo-Europees

Omdat het Klingon en het Vulkaans buitenaardse talen zijn, kon Okrand die destijds geheel naar eigen inzicht vormgeven. Maar het Atlantisch moest menselijk klinken. Sterker nog, de makers van de film stond een taal voor ogen die aan de basis kon hebben gelegen van hedendaagse talen. Het moest de kijkers enigzins vertrouwd in de oren klinken - net zoals de architectuur van Atlantis (een mengeling van oosterse en Zuid-Amerikaanse bouwstijlen) er anders maar toch bekend uit moest zien. Het idee daarachter is dat Atlantis de moeder aller beschavingen verbeeldt, waar alle andere aardse beschavingen uit voortgekomen zijn.

Om die reden, en omdat Atlantis in de film bij IJsland ligt, nam Okrand het Indo-Europees als uitgangspunt en probeerde hij een taal te construeren die daar een voorloper van had kunnen zijn. Hij zocht naar klanken die vandaag de dag in veel talen voorkomen en die het publiek niet als kenmerkend voor één bepaalde taal ervaart. Het resultaat klinkt sierlijk en vloeiend - en natuurlijk, naar het schijnt. Speciaal voor de acteurs vervaardige Okrand een video, How to speak Atlantean, een taalcursus in jarenvijftigstijl, waarin zinnetjes voorkomen als ‘Kagh dígtem ádluntissug típimmil ser básjebekik’ (‘Ik spreek maar een beetje Atlantisch’) en ‘Kahg kwam dojinnekik’ (‘Ik begrijp het niet’). Die cursus was wel nodig ook, want sommige acteurs - en dan met name Michael J. Fox, de stem van Milo Thatch - hadden grote moeite met de uitspraak.

Boustrofedon

Fonetisch gezien is het Atlantisch voor ‘Indo-Europeanen’ dan misschien een makkelijke taal, de grammatica ervan heeft Okrand bewust willen laten afwijken van de Indo-Europese talen, en dan vooral van het Engels. De taal kent achtervoegsels met voor het Engels ongewone functies, en de woordvolgorde is geheel anders.

Zo staat het gezegde meestal achter in de zin (en de hulpwerkwoorden helemaal achteraan), en worden bijvoeglijke naamwoorden achter het zelfstandig naamwoord geplaatst. Verder maakt het Atlantisch geen gebruik van voorzetsels maar van achterzetsels.

Ook het Atlantische alfabet moest een voorloper van andere schriftsoorten lijken. De ontwerpers (Okrand en een groep Disneytekenaars) bestudeerden het Grieks, het Fenicisch en verschillende Aziatische schriften, en produceerden toen een alfabet van 29 tekens waarvan de klankwaardes grotendeels overeenstemmen met die van de 26 letters van het Latijnse alfabet, plus tekens voor de sj-, th- en tsj-klank. Bovendien werden tekens voor de cijfers nul tot en met negen ontworpen. Het Atlantisch wordt overigens geschreven in een schriftvorm die bekendstaat als ‘boustrofedon’. Hierbij wordt de eerste regel van links naar rechts geschreven, de tweede van rechts naar links, de derde weer van links naar rechts, enzovoort. Een aardige vondst, want de golfbeweging in het schrift symboliseert aldus de verbondenheid van Atlantis met het water, waar het eeuwen geleden door verzwolgen is.

Atlantis, the lost empire gaat op 15 november in Nederland in première. Informatie over het Atlantisch is te vinden op de websites www.langmaker.com/atlantean.html en http://brad.tcimet.net/atlantean/index.html.