|
| |
Opperlandse vingeroefeningen
Battus
Twintig jaar geleden verscheen Battus' Opperlandse taal- & letterkunde, een boek dat al snel de status van standaardwerk verwierf. Sindsdien beleefde het vele herdrukken, maar het wachten was toch op een nieuwe, herziene editie. In november is het dan zover. Tot die tijd in Onze Taal maandelijks een voorproefje.
| |
De ogen van de gnoe
Pak een woord, gooi de letters door elkaar, maak er een ander woord van en u hebt een anagram van het eerste woord. Zo is gevoelig een anagram van veelogig. Doordat de oe in dit anagram voorkomt en niet in het woord waar het een anagram van is, ontstaat er een verrassend effect. Ineens wordt een totaal andere klank opgetoverd. Bezie deze vijf woorden waarin maar één letter verschoven hoeft te worden om een anagram te vinden:
boter, geboden, loketten, overzette, bokachtige.
Als u weet dat hun anagrammen de oe bevatten, hoeveel tijd kost het u dan om te vinden:
boert, geboend, kloetten, verzoette, boekachtig?
Moeilijker wordt het bij de volgende anagrammen:
doorbreken, erotisch, graanoogsten, ontslapen, ophopenden.
Zelfs als bekend is dat er een oe in voorkomt, zullen de meesten van ons veel moeite en emotie kwijt zijn alvorens te vinden dat het de anagrammen zijn van:
| |
| |
onderbroek, schroeit, orang-oetans, plantsoen, hondenpoep.
Test u zelf uzelf:
1. Laten we met tien eenvoudige woorden beginnen, waarin een letter e gaat lopen, en waaruit een woord met oe moet ontstaan:
beroken, pose, veerboten, beogen, zomede, doneer, schone, grote, verdomde, gegronde.
2. En tien woorden waarin de enige verandering de plaats van de letter o is en weer een oe-woord ontstaat:
o-benen, openen, opleg, oreren, verover, overtuig, overzend, bedoel, overnemen, overheden.
3. De vorige waren niet moeilijk. Nu krijgen we gevallen waarin bijna alle letters van plaats wisselen. De eerste vijf krijgen in het anagram de oe vooraan:
koralen, ondiertje, rentekoers, Esperanto, obsedeert.
4. Het tweede vijftal krijgt in het anagram de oe na de eerste letter:
dominee, eekhoorn, emotie, koppies, erotiek.
5. En nu vijf woorden waarin de oe na twee letters komt:
orgie, onweert, ogen, opgeblazen, proleten.
6. De volgende vijf woorden krijgen een anagram waarin goed voorkomt:
geleidehond, georiënteerd, godsgetuigen, ongedacht, ongerede.
7. En de laatste vijf zullen als anagram het woordje voer bevatten:
tovenaar, vermogen, vertoornde, voorleven, erover.
De oplossingen staan onder aan deze bladzijde.
| |
X-rijke woorden
Vijf jaar geleden kwam het Elektronisch Groene Boekje uit. Ik haalde daar (Onze Taal juli 1997) voor de 26 letters van het alfabet plus de ij de ‘x-rijkste woorden’ uit (op de plaats van x kan een willekeurige letter worden ingevuld). Nu is er de cd van de dertiende druk van Van Dale met ruim twee keer zo veel woorden. Daar heb ik hetzelfde mee gedaan. In de lijst hieronder ziet u achter elke letter het maximale aantal keren dat die letter in een woord voorkomt, en daarachter het kortste woord met dat maximale aantal. Bij de letters c, d, f, j, m, o, r, s, v, x en z geef ik het oude Groene Boekje-record, omdat Van Dale het niet verbeterde. Bij de letters h en i heb ik het (kortere) Groene voorbeeld met dezelfde herhaalwaarde gehandhaafd. Bij de helft van het alfabet leverde de lijst van 720.000 worden uit de elektronische Van Dale dus een rijker woord.
| letter |
aantal keren |
toepassing |
| |
| a |
7 |
baccalaureaatsgraad |
| b |
5 |
hobbeldebobbel |
| c |
5 |
catch-as-catch-can |
| d |
5 |
donderdagmiddag |
| e |
10 |
levensverzekeringsgeneeskundetje |
| f |
5 |
afvalstoffenheffing |
| g |
5 |
overbruggingsregeling |
| h |
4 |
huichelachtigheid |
| i |
6 |
liquiditeitscrisis |
| j |
3 |
jojootje |
| k |
6 |
koekoeksklokken |
| l |
6 |
allylalcoholletje |
| m |
5 |
mammogrammen |
| n |
7 |
binnenantennen |
| o |
6 |
oostnoordoost |
| p |
6 |
papperlapappen |
| q |
2 |
quinquet |
| r |
5 |
harrewarrerij |
| s |
7 |
stofwisselingsstoornissen |
| t |
7 |
tetterettetten |
| u |
5 |
uterusruptuur |
| v |
3 |
vijvervis |
| w |
3 |
wiewauw |
| x |
2 |
xerox |
| y |
4 |
polyhydroxyaldehyde |
| ij |
3 |
tijdschrijflijst |
| z |
3 |
jazzmuziek |
De bij de letters e en l gegeven voorbeelden zijn geen fraaie verkleinwoorden, maar weledelzeergeleerde en lellebellen hebben een herhaling minder. Als u het meervoud bij n lelijk vindt, moet u koninginnenkronen nemen. Bij de letters o en v verwierp ik de woorden kruipdoor-sluipdoor-doolhof en evviva. Opmerkelijk is dat de woorden huichelachtigheid, liquiditeitscrisis en stofwisselingsstoornissen niet in Van Dale staan.
Nog scherper dan bij de Groene Boekje-cd geeft de Van Dale-cd bevestiging van de elegante wetmatigheid bij de aantallen woorden die minstens 2, 3, 4, ... keer de letter e bevatten. Deelt men in onderstaande lijst elk aantal door het aantal eronder, dan ontstaat een rij die na een valse start 1, 2, 3, ... is. Het aantal woorden dat minstens n keer de letter e bevat, is dus n maal zo groot als het aantal woorden dat nog een e meer heeft.
Regelmatigheid in de reeks e-woorden
| e-tal |
aantal |
quotiënt met volgende aantal |
| |
| 0 |
720514 |
1 |
| 1 |
649545 |
1,5 |
| 2 |
440243 |
2 |
| 3 |
210809 |
3 |
| 4 |
70566 |
4 |
| 5 |
17020 |
5 |
| 6 |
3240 |
6 |
| 7 |
531 |
7 |
| 8 |
75 |
8 |
| 9 |
9 |
9 |
| 10 |
1 |
|
De oplossingen van de anagrammen:
1. broeken, poes, verboeten, boegen, zoemde, doener, schoen, groet, verdoemd, gegroend;
2. boenen, poenen, ploeg, roeren, vervoer, voertuig, verzoend, boedel, vernoemen, verhoeden;
3. oerknal, oertijden, oersterken, oesterpan, oesterbed;
4. moeiden, koehoren, moeite, soepkip, toereik;
5. groei, wroeten, gnoe, ploegbazen, ploerten;
6. goedhielden, goedertieren, goedgunstige, nachtgoed, goederen;
7. aanvoert, mengvoer, ontvoerder, volvoeren, ervoer.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd