Onze Taal. Jaargang 70

Ikik

Felix van de Laar - tekstadviseur, Antwerpen

Veel Vlamingen zeggen ‘ikik’ als ze ik bedoelen. Als je er als Nederlander op let, kan het je niet ontgaan, maar zelf horen ze het niet. (Dit is overigens niet helemaal waar. In een interviewtekst in HUMO zag ik ikik voluit uitgeschreven staan.) Ze zeggen het ook niet altijd, maar wel vrijwel altijd als de zin met een ander woord begint en ikik dus volgt op een voegwoord of een werkwoordsvorm: ‘Hij vroeg wat ikik ervan vond’ en ‘Heb ikik dat gedaan?’ De eerste helft van ikik is onbeklemtoond; de nadruk ligt op de tweede lettergreep.

Heeft iemand ooit een analyse van dit verschijnsel gemaakt? Het doet een beetje denken aan die andere typische spreektaalvorm die ook bedoeld lijkt om het voornaamwoord duidelijker tot uitdrukking te laten komen: ‘Ik weet niet wat of ik nou moet doen’, maar in deze constructies komt of onafhankelijk van de onderwerpsvorm voor. Op de plaats van ik had net zo goed jij of hij kunnen staan.

Het onbeklemtoonde ik is in de Nederlandse standaardspreektaal zoals ik die ken de gewoonste vorm. Met ikik lijkt het wel alsof de spreker alsnog heeft besloten dat dat niet genoeg is, alsof er een misverstand dreigt te ontstaan dat rechtgezet moet worden.

Naschrift redactie

De herhaling van het persoonlijk voornaamwoord in het Vlaams (ook wel reduplicatie genoemd) is een bekend verschijnsel, dat in de taalkunde aandacht heeft gekregen in het werk van grammatici als Liliane Haegemann en Jan-Wouter Zwart.
In het Vlaams (en dan met name in het West-Vlaams) wordt ik als onderwerp verdubbeld in een onbeklemtoonde vorm, die aan het voegwoord of aan het werkwoord op de tweede-zins-

[p. 159]

deelplaats vastgehecht zit. Het is ‘Omdat-k ik dat gezien heb’ en ‘Dat heb-k ik gezien’, maar niet ‘Omdat ik dat gezien heb-k.’ Maar ook verdubbeling van de derde persoon zij komt voor, bijvoorbeeld in ‘Dat hee-ze zie gezien’ (‘Dat heeft zij gezien’).
Een bijzonder geval is een zin als ‘K-heb-k-ik dat gezien’, waarin het lijkt alsof er drie keer ik staat. De verklaring hiervoor is als volgt: vanuit ‘normale’ gevallen als ‘Omdat-k ik dat gezien heb’ en ‘Dat heb-k ik gezien’ ontstaat bij de taalgebruiker de gedachte dat het voornaamwoord niet ik maar kik is. Nu wordt soms het verdubbelde voornaamwoord niet achter maar vóór het werkwoord aangehecht, bijvoorbeeld in ‘Z-eet zie da gezien’ (‘Ze-heeft zij dat gezien’). Met kik ontstaat dan ‘K-heb kik dat gezien.’ De eerste k is dus het verdubbelde voornaamwoord, en de tweede k is samen met ik het eigenlijke onderwerp.