Onze Taal. Jaargang 70

[p. 107]

Reacties

MB/Mb
Philippe Chabot - Vught

De Taaladviesdienst behandelt in de rubriek ‘Vraag en antwoord’ in het februari/maartnummer de regels voor het hoofdlettergebruik bij eenheden; het gaat dan om vragen als ‘Waarom is het m (“meter”) met een kleine letter, maar ook Hz (“hertz”) met een hoofdletter?’ Helaas valt men aan het eind van het stukje zelf in de valkuil van hoofd- en kleine letters. Volgens de Taaladviesdienst moet megabyte worden afgekort tot Mb, maar dit is onjuist: het moet MB zijn. De b is namelijk de afkorting voor bit, de B voor byte, een groep van acht bits. Eén MB is dus acht Mb.

Naschrift Taaladviesdienst

Omdat de naslagwerken elkaar tegenspreken - Verschueren (1996) en de Spellingwijzer Onze Taal (2000) adviseren (M)b voor(mega)byte, de meeste overige naslagwerken (M)B - hebben we de kwestie voorgelegd aan het Nederlands Normalisatie-instituut (NNI). Het NNI publiceert onder meer normen op het gebied van taalgebruik in teksten van zakelijk-technische aard, die terug te vinden zijn in de uitgave Woordwijzer. Goed taalgebruik in bedrijf en techniek (1998) van het NNI en het Belgisch Instituut voor Normalisatie; de (mega)byte-kwestie wordt hierin echter niet behandeld.
Het NNI liet ons weten dat er geen symbolen voor bit en byte in een norm zijn vastgelegd en er ook geen afspraak voor bekend is. Wel is voor het Engels de regel voorgesteld om voor bit het symbool b te gebruiken en voor byte B. Dit komt volgens ons grotendeels overeen met de praktijk. Om verwarring tussen bit en byte te voorkomen, lijkt het ons raadzaam het Engelse voorstel voor het Nederlands over te nemen, ook al wijkt dit af van de richtlijn om alleen symbolen voor naar personen vernoemde eenheden met een hoofdletter te schrijven (denk aan Hz voor ‘hertz’). Het symbool voor megabyte is dus inderdaad MB.

De corrector en de spellingchecker
Willem Ammerlaan - redacteur en ombudsman van het Algemeen Dagblad

De journalist Hans van den Heuvel van het Eindhovens Dagblad etaleert zich in zijn artikel ‘Er staan meer taalfouten in de krant dan vroeger’ (Onze Taal januari) als een vakman die verstand van zaken heeft. Zijn opponent Joop van der Horst weet ongetwijfeld veel van taalgeschiedenis, maar volgens mij weinig van kranten.

Ik loop een kleine veertig jaar mee in de dagbladjournalistiek, stam nog uit het ‘lood’-tijdperk en heb dus kranten, en hun redactionele vorm en inhoud nogal zien veranderen. In die ontwikkeling, waarbij alles steeds sneller moest en de vervlakking op de loer lag, is ook de taal meeveranderd. Spreektaal is daarbij meer en meer de geschreven taal geworden.

Het is nogal zinloos om kranten van dertig, veertig jaar geleden te vergelijken met die van nu, om vervolgens te concluderen dat het ‘vroeger niet beter’ was. Vroeger was het vooral ‘anders’, en daarbij moet de kwaliteit van journalistieke prestaties gezien worden in het licht van die tijd. Zeker de opbouw van nieuwsberichten was in die jaren compleet anders, met vaak plechtstatig, ambtelijk taalgebruik, proces-verbaaltaal dikwijls ook. Zulke stukjes zouden vandaag de dag geen eindredactie meer passeren, hoewel er misschien geen fout in stond.

Ik heb Van den Heuvel in zijn stuk ook niet zien beweren dat het vroeger allemaal zo veel beter was op redacties. Integendeel, hij doelt aan het slot van zijn betoog (‘Het gaat gelukkig meestal goed, dankzij de vakkennis, de ijver en de betrokkenheid van de collega's’) zeker ook op de instroom van een nieuwe generatie journalisten, die door de bank genomen stukken beter is opgeleid dan de oudere. De kwaliteit van de journalistiek is inhoudelijk aanzienlijk verhoogd, daar kan niemand omheen. De vraag is alleen wel of de taalvaardigheid van die nieuwe generatie (maar ook van de oudere) met die inhoudelijke ontwikkeling wel gelijke tred heeft gehouden. Dat mag ernstig worden betwijfeld. Op krantenredacties is de taalverslonzing in het onderwijs jarenlang merkbaar geweest. Ach, wat maakte het uit of iets fout werd opgeschreven, je wist toch wat er stond en wat ermee werd bedoeld? Die trend is gelukkig voorbij en iedereen hecht er ook op de middelbare school weer aan dat ik word weer gewoon zonder t wordt geschreven.

Dat het aantal (taal)fouten in de krant vergeleken met vroeger juist sterk is gedaald, is echt uit de lucht gegrepen. Zoals ook de zegen van de spellingchecker heel betrekkelijk is. Als Van der Horst meent dat er minder afbreekfouten in de krant staan ‘sinds de computer het voor ons doet’, gaat hij echt van een verkeerde veronderstelling uit. Zo simpel is het niet: kranten werken doorgaans met redactionele computersystemen die uit het buitenland moeten komen en dus van oorsprong niet voor de Nederlandse taal ontwikkeld zijn. Daarin moeten dan weer aparte afbreekprogramma's worden geïntegreerd, die razend ingewikkeld zijn en zelf niet kunnen beredeneren op welke plek een Nederlands woord aan het einde van een regel moet worden afgebroken. Dat betekent dat elk woord en elke afbreekvariant in de computer opgeslagen moet worden. Systeembeheerders krijgen grijze haren van woorden die almaar weer blijken te ontbreken of van de ‘denkfouten’ die de computer maakt.

Van der Horst zegt maar wat als hij stelt dat de computer de afbrekingen ‘tien keer beter dan de journalist’ maakt en dat de kranten vroeger stijf stonden van de afbreekfouten. Van den Heuvel heeft absoluut gelijk met zijn stelling dat met het verdwijnen van de corrector het aantal fouten in

[p. 108]

de krant ontegenzeglijk verhoogd is. Op mijn eigen redactie hoor ik nog dagelijks eindredacteuren verzuchten: ‘Hadden we de correctie nog maar.’ Want de corrector was natuurlijk ook meer dan een spellingchecker. In tegenstelling tot de computer was hij iemand die verstand had van taal en met redacteuren meedacht, die nuttige aanwijzingen in de kantlijn gaf als het ging om de stijl van een bericht, je even met twee benen op de grond zette als je wat doordraafde in voor een krant iets te literaire metaforen. Dat menselijke vangnet is door de elektronica niet vervangen.

Wet van behoud van ellende
J.S. Burgers - huisarts, Gorinchem

In zijn bijdrage ‘Randvoorwaarden en de wet van behoud van ellende’ in het februari/maartnummer van Onze Taal beweert de heer IJff dat hij de wet van behoud van ellende als uitdrukking heeft geïntroduceerd om aan te geven dat milieuhygiënische maatregelen vaak leiden tot het verplaatsen van vervuiling, in plaats van tot het elimineren daarvan. De term zou nu ook in vaktijdschriften en in de journalistiek gebezigd worden. Graag zou ik daaraan willen toevoegen dat ook in de geneeskunde deze uitdrukking geregeld wordt gebruikt. Allereerst om aan te geven dat mensen weliswaar een hogere levensverwachting hebben, maar door het ouder worden langer lijden aan chronische ziekten.

Daarnaast is de uitdrukking ook van toepassing op sommige individuele patiënten die altijd wat te klagen hebben. Als de ene kwaal genezen lijkt te zijn, komt er weer een andere voor in de plaats. Soms ontlenen deze patiënten grote betekenis aan het klagen - een leven zonder klagen of zonder ellende lijkt voor hen zelfs minder wenselijk. In zijn extreemste vorm treffen we dit verschijnsel aan bij gevallen van automutilatie of het zogenoemde Münchhausensyndroom, waarbij men zich - meestal niet doelbewust - verwondt of klachten voorwendt om daardoor extra aandacht van de medische zorg te mogen genieten. Deze ernstige psychiatrische stoornissen zijn vaak moeilijk te behandelen, waardoor de wet van behoud van ellende hier van toepassing is.

Biljoen of miljard?
D.E. Knibbe - Naarden

T. Hoevers schrijft in zijn stuk ‘Een miljard of een biljoen?’ (Onze Taal februari/maart) over de verschillen tussen Europese en Amerikaanse benamingen voor grote getallen. De kwestie van internationale of Amerikaanse namen voor grote getallen is internationaal opgelost door de Internationale Standaardisatie Organisatie (ISO). De door Hoevers ‘Europees’ genoemde namen zijn door de ISO erkend, maar helaas wordt in kranten en andere publicaties het verschil met de Amerikaanse niet altijd opgemerkt. Er is echter een door alle partijen erkend systeem om grote getallen weer te geven, namelijk met voorvoegsels, zoals milli- of kilo-. Bij elektriciteitsopwekking ziet men al P(peta-) en T(tera-), in de elektronica nano- en pico-. De tabel luidt als volgt:

aantal nullen	symbool	voorvoegsel
24	Y	yotta-
21	Z	zetta-
18	E	exa-
15	P	peta-
12	T	tera-
9	G	giga-
6	M	mega-
3	k	kilo-
2	h	hecto-
1	da	deca-
-1	d	deci-
-2	c	centi-
-3	m	milli-
-6	μ	micro-
-9	n	nano-
-12	p	pico-
-15	f	femto-
-18	a	atto-
-21	z	zepto-
-24	y	yocto-

Uitspraak van de c
Riet Moest - Zoetermeer

Drie rijmpjes over de uitspraak van de c staan er totaal in de rubriek ‘Reacties’ van het december- en het februari/maartnummer. Vroeger op school leerde ik die variërende uitspraak onthouden met een paar woorden: concert in circus Carré; vijf keer de c voor een bepaalde klinker, waarvan er drie als [k] en twee als [s] worden uitgesproken. Dit lijkt me een simpeler oplossing. Bij mij staat die zin in ieder geval in mijn geheugen gegrift.

‘Apenvertalingen’
Laurian Kip - vertaalster, Rotterdam

In het artikel ‘Apenvertalingen’ in het januarinummer van Onze Taal worden (overigens goede) pogingen gedaan tot reconstructie van een gebruiksaanwijzing die door de slechte vertaling onbegrijpelijk is geworden. De inleidende alinea's van dit artikel, waarin een denkbeeldige, zeer gemakzuchtige vertaler wordt opgevoerd, ervaar ik - als gewetensvol en zorgvuldig beroepsvertaler - als een belediging van mij en mijn vakgenoten. Zeker weten doe ik het natuurlijk niet, maar mijn vermoeden is dat aan deze vertaling geen mens te pas is gekomen. Er bestaat tegenwoordig zoiets als ‘machinevertaling’, waarbij een computerprogramma de teksten van de ene taal in de andere overzet, en dat levert op dit moment nog geen producten op van de kwaliteit van het origineel. Waarschijnlijk zal nog heel lang, zo niet altijd, de inbreng van beroepsvertalers nodig zijn om iets leesbaars te produceren, of liever, een vertaling die het origineel in al zijn facetten correct weergeeft. Voor veel bedrijven is de vertaling van hun teksten een sluitpost. Zij denken op de kosten te kunnen besparen door hun teksten machinaal te laten vertalen. De bedrijven die die keuze maken, zijn verantwoordelijk voor dit soort onbegrijpelijke teksten - niet de vertalers.

Waalse onwil?
Thérèse Punt - Bergen op Zoom

Luc Saver schrijft in het februari/maartnummer van Onze Taal (blz. 60-61) over de Waalse onwil om de Vlaamse taal te gebruiken, die volgens hem het gevolg is van een gebrek aan respect. Als Franstalige Belgische betreur ik de strekking van dit artikel. Ik ontken

[p. 109]

niet dat er vaak erg slecht vertaald wordt, maar ik denk dat dat veroorzaakt wordt door het feit dat kleine bedrijven, gemeenten en instellingen vaak niet over de middelen beschikken om een vertaler in dienst te nemen, en dat de vertaling dan wordt verzorgd door een medewerker die een mondje Nederlands spreekt. Of Frans, want het geldt evengoed voor Nederlandstalige bedrijven en instanties. Hebt u weleens een Nederlands elektrisch apparaat of een Nederlands gezelschapsspel gekocht en de Franse vertaling van de gebruiksaanwijzing gelezen? Zonder de Nederlandse uitleg is vaak niet te begrijpen waar het over gaat. Een paar jaar geleden kocht ik een pakje muesli; ik telde, over een paar regels verspreid, zeventien fouten in de Franse tekst! Ik heb toen de correcte vertaling opgestuurd, maar het bedrijf nam niet eens de moeite om te reageren.

Uiteraard zou het zo moeten zijn dat er in een tweetalig land als België hogere eisen aan de vertalers gesteld worden. Maar zolang dat niet gebeurt, kunnen we dan niet beter spreken van minachting van elkáárs taal en cultuur?

Teloorgang of survival?
Steven H. Stenfert - Curaçao, Nederlandse Antillen

Marinel Gerritsen en Frank Jansen bespreken in het artikel ‘Teloorgang of survival?’ (Onze Taal februari/maart) de ‘houdbaarheid’ van Engelse leenwoorden. Hun conclusies baseren ze onder meer op een vergelijking van het aantal lettergrepen van bepaalde Engelse woorden en de Nederlandse equivalenten. De zinnigheid van zo'n vergelijking hangt af van de daadwerkelijke gelijkwaardigheid van het Engelse en het Nederlandse woord. Naar mijn mening is die in een aantal van de aangedragen voorbeelden niet, of nauwelijks, aanwezig. Men oordele:

-	shorts/korte broek: shorts betekent meer dan alleen ‘korte broek’, namelijk ‘een (vlot gesneden) broek(je), met pijplengte variërend van kruishoogte (hotpants) tot vrijwel onder de knie (bermuda's), gebruikt voor sport/ontspanning/tropen’.
-	foundation/lingerie: foundation betekent, anders dan lingerie, ‘(dames)ondergoed ter vormgeving en ondersteuning’, dus ‘corsetterie’.
-	blazer/ongevoerd herenjasje: de in woordenboeken gegeven omschrijving ‘ongevoerd’ is achterhaald, en alleen daarom al onjuist; voorts is de blazer zeker niet slechts bij heren in gebruik!
-	sophisticated/verfijnd: sophisticated betekent ‘een verfijnde of ontwikkelde smaak en gewoontes hebbend’ en kan dus niet slechts met ‘verfijnd’ worden afgedaan.

Naschrift Marinel Gerritsen

Met ‘equivalenten’ hadden Frank Jansen en ik iets anders voor ogen dan de heer Stenfert. We bedoelden de kortst mogelijke omschrijving in het Nederlands van de zaak of van het begrip waar het Engelse leenwoord naar verwijst. Daarbij waren we niet al te kieskeurig omdat tussen elk paar woorden wel een subtiel verschil in betekenis of gevoelswaarde bestaat of lijkt te bestaan. Overigens zijn we het eens met de heer Stenfert als hij zegt dat op onze keuze van Nederlandse equivalenten zeker aanmerkingen zijn te maken. Toch denken we dat de door ons gesignaleerde tendens - Engelse leenwoorden blijven langer in het Nederlands wanneer ze korter zijn dan hun Nederlandse equivalent - zeer duidelijk uit onze data blijkt.