Onze Taal. Jaargang 70

[p. 17]

Apenvertalingen
De gebruiksaanwijzing als zoekplaatje

Redactie Onze Taal

Zet een aap achter een typemachine en de kans bestaat dat hij - als je hem lang genoeg z'n gang laat gaan - iets produceert wat op een Nederlandse zin lijkt. Ongeveer hetzelfde procédé lijkt zo nu en dan ook bij vertalingen toegepast te worden, en dan vooral bij vertalingen van gebruiksaanwijzingen van goedkope producten. In oktober 1998 stond in de rubriek ‘Ruggespraak’ zo'n ‘apenvertaling’, in dit geval een gebruiksaanwijzing voor een klok. De vertaling was dermate cryptisch dat een aantal lezers van Onze Taal er een uitdaging in zagen: een soort puzzel, waarvoor een van hen, de heer H.D. Hartmann, de benaming xenogram verzon. Uit de drie ingezonden oplossingen - die op sommige punten aanzienlijk van elkaar verschilden - blijkt dat de zoektocht naar de oorspronkelijke tekst niet meeviel. Soms moest er gegokt worden, en hoewel het nu in grote lijnen wel duidelijk is wat de bedoeling van de tekstschrijver was, bevat de gebruiksaanwijzing nog steeds een aantal open plekken - ook nadat we de bewerkingen naast elkaar hebben gelegd.

Het oplossen van dit xenogram lijkt overigens simpel: bijna alle woorden zijn rechtstreeks uit het Engels vertaald. Een complicerende factor is dat het de vertaler kennelijk niet uitmaakte of hij een werkwoord wel met een werkwoord vertaalde - een zelfstandig naamwoord was ook goed (to change - ‘kleingeld’, to charge - ‘aanklacht’) - en als hij al met de juiste woordsoort op de proppen kwam, dan maakte het hem weer niet uit welke betekenis hij koos (cldock - ‘horloge’, sign - ‘bord’). Desondanks zou je denken dat je er met een goed woordenboek wel uit moet kunnen komen, ware het niet dat er waarschijnlijk nog een tweede complicerende factor is. Het heeft er namelijk alle schijn van dat er in dit geval een dubbele vertaalslag heeft plaatsgevonden: er is eerst van een onbekende taal in het Engels vertaald, en vervolgens van het Engels in het Nederlands. Om met de heer Hartmann te spreken: ‘Vermoedelijk is een Koreaanse kantoorbediende aan de slag gegaan met een woordenboek Koreaans-Engels en een woordenboek Engels-Nederlands. De uiteindelijke doeltaal echter niet machtig zijnde, tuimelde hij/zij in elke taalkundige valkuil die er maar bestaat.’

Twee van de drie oplossingen zijn pogingen te achterhalen hoe de Engelse brontekst eruitgezien heeft. De derde is een proeve van een correcte Nederlandse versie, het resultaat van een terugvertaling gevolgd door een hervertaling.

Met dank aan:
Brigit van Loggem
en Matthew Fitzgerald - Utrecht
C.J. Tilman - Heeze
H.D. Hartmann - Dordrecht

Origineel	Vertaling naar brontekst (versie 1: Brigit van Loggem en Matthew Fitzgerald)	Vertaling naar brontekst (versie 2: C.J. Tilman)	Herschreven Nederlandse versie (H.D. Hartmann)
Bedrijven ongenoegzaamheid	Works ‘ongenoegzaamheid’	Concerns failure	(Wat te doen bij) onbevredigende werking
1. Afschrijven macht dekken.	Remove battery cover.	Remove battery cover.	Deksel batterijvakje afschroeven.
2. Plaatsen een AA tot horloge macht kamer. Toch plaatsen macht behoorlijk bij stellende trap (+) en afwijzend (-) aanklacht omvatten van macht in aangegeven lokaliteit (+-) door bord aan macht de bak.	Place an AA in clock battery space. Be sure to place battery properly with positive (+) and negative (-) charge ‘omvatten’ of battery in locality (+-) indicated by sign to power the machine.	Place an AA(-battery) in the clock battery compartment. Do place battery properly with positive (+) and negative (-) charge (on) envelope of battery in position (+-) indicated by plate on battery compartment.	Een AA-batterij in het desbetreffende vakje (ruimte, uitsparing) plaatsen. Wél zorgen dat de plus- resp. minaanduiding op dezelfde plaats komt als de resp. aanduiding in het vakje.
3. Buigen keer kleingeld draaien pas herstellen ondergaan. Deze horloge herstellen verschillende munuten een jaar. Ieder meer verkeerd moeten kleingeld macht. Afschrijven macht als horloge niet gebruik.	‘Buigen keer’ change ‘draaien pas herstellen ondergaan’. This clock ‘herstellen’ several minutes per year. Any more wrong must change battery. Remove battery if clock not used.	To allow time change, just turn ‘adjust set’ (knob). This clock adjusts (itself?) by several minutes a year (For) all larger errors (you) must change battery. Remove battery when clock isn't used.	Ben ik niet helemaal uitgekomen: kennelijk moet er met een muntje een schroefje worden gedraaid om via de klok de kalender bij te stellen, waarbij minuten tellen voor jaren. Als het horloge niet gebruikt wordt, batterij verwijderen.
4. Plaatsen macht dekken.	Place battery cover.	(Re)place battery cover.	Deksel op batterij (terug)plaatsen.
Merken Macht bewaren keen uit kinderen. Kwijtraken onaangetast macht meteen. Macht moeten niet eten. Niet plaatsen macht naar binnen brand of proberen aan aanklacht.	Notes Battery keep ‘keen’ children. Get rid of discharged battery immediately. Must not eat battery. Not place battery into fire or try to charge.	Notice Battery to be kept clear from children. Discard corroded battery instantly. Don't eat battery. Don't put battery into fire or (don't) try to charge it.	Attentie/Let op! Batterijen buiten bereik van kinderen bewaren. Niet gebruikte batterijen meteen (veilig) wegbergen. (Zorg ervoor dat kinderen) geen batterijen in de mond nemen. Batterijen niet in het vuur werpen en probeer niet een batterij (opnieuw) op te laden.