Onze Taal. Jaargang 69

[p. 339]

Het taaljaar 2000
Van nieuwe taalcolumns tot multicultureel drama

Marc van Oostendorp en Kees van der Zwan

Ook als het om taal gaat, was 2000 het jaar van het allochtonendebat. In het kielzog van Paul Scheffers spraakmakende artikel ‘Het multiculturele drama’ werd er overal heftig gediscussieerd over wat er moet worden gedaan aan de taalachterstand van allochtone kinderen. Maar er gebeurde meer. De koningin sprak zich uit over het Nederlands, er werd ontdekt dat moedermelk goed is voor het taalgevoel, en er verschenen opvallend veel nieuwe taalcolumns. Een chronologisch overzicht van de belangrijkste taalgebeurtenissen van het afgelopen jaar.

Januari

1 De opluchting over het achterwege blijven van de ‘millenniumbug’ (het meest verdwenen woord van 2000) is nog niet weggeëbd of er ontstaat al een nieuw probleem. Hoe moeten we het zojuist probleemloos binnengetreden nieuwe decennium noemen? Nogal wat media zoeken houvast bij het Genootschap Onze Taal, dat kan verwijzen naar een al eerder gehouden prijsvraag. ‘De jaren nul’ kwam daar als winnaar uit tevoorschijn.

Máxima Zorreguieta
Foto: ANP

11 De Telegraaf onthult dat Máxima Zorreguieta, de vriendin van kroonprins Willem-Alexander, in New York lessen Nederlands volgt. Een paar weken later bevestigt de Rijksvoorlichtingsdienst het bericht.

17 De Nederlandse Staatscourant begint met een tweewekelijkse taalcolumn: ‘Taal en teken’, van de hand van Ewoud Sanders.

29 Paul Scheffer schrijft in NRC Handelsblad een lange beschouwing onder de titel ‘Het multiculturele drama’. Volgens Scheffer is er in Nederland in hoog tempo een etnische onderklasse aan het ontstaan. Werkloosheid, armoede, schooluitval en criminaliteit zijn onder allochtonen naar verhouding veel groter dan onder autochtone Nederlanders. Scheffers stuk vormt het startschot voor een lang, op ieder denkbaar podium gevoerd debat, waarin ook uitvoerig wordt stilgestaan bij de rol van taal en taalonderwijs.

Februari

1 De Volkskrant onthult dat op drie van de tien zwarte basisscholen slecht Nederlands wordt gegeven. De krant heeft met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur een aantal rapporten van de onderwijsinspectie weten te verwerven, en die vervolgens laten analyseren door een Twentse hoogleraar onderwijskunde. De oorzaak van het probleem: docenten gebruiken geen goede methoden en hebben te weinig aandacht voor de enorme achterstand van hun leerlingen. Daardoor bestaan er ‘ernstige risico's’ dat leerlingen van zwarte scholen een onaanvaardbare achterstand oplopen.

2 VVD-onderwijswoordvoerder C. Cornielje vindt dat basisscholen hun leerkrachten Turks en Marokkaans alleen nog maar moeten inzetten als taalhulp Nederlands in de laagste klassen van het basisonderwijs. Cornielje reageert hiermee op de bevindingen van de Volkskrant van gisteren. Twee dagen later verwerpt de Kamer dit voorstel. Wel spreekt zij eensgezind uit dat de Nederlandse taal de hoogste prioriteit heeft op de basisschool.

8 De Limburgse omroep L1 onthult dat de Nederlandse Taalunie de Vlaamse regering vorig jaar heeft geadviseerd het Belgisch-Limburgs niet als streektaal te erkennen. Dat is vreemd, want drie jaar eerder heeft het Nederlands-Limburgs die erkenning zonder veel problemen wél gekregen. Hoe kan dat? De Nederlandse regering heeft destijds niet de Taalunie om advies gevraagd, maar het Meertens Instituut.

17 Minister Van Boxtel voor Grotesteden- en Integratiebeleid pleit ervoor om vierjarige kinderen met een taalachterstand aan het begin van de basisschool

[p. 340]

in een aparte klas te zetten. Deskundigen vallen over de minister heen: het plan is in de praktijk niet uitvoerbaar, vierjarigen kunnen nog niet getest worden en het is nog maar de vraag of de kinderen er beter Nederlands van leren.

Maart

8 De redactie van het populaire tv-taalspel ‘10 voor taal’ krijgt in het Vlaams Cultureel Centrum De Brakke Grond in Amsterdam de tweejaarlijkse prijs van het Algemeen Nederlands Verbond. Deze ‘Nederlands-Vlaamse vereniging ter bevordering van de Nederlandse taal en cultuur’ onderscheidt ook de Vlaamse journaliste en presentatrice Martine Tanghe, omdat ‘haar gehele loopbaan in het teken staat van de promotie van de Nederlandse taal’.

30 De Commissie Gelijke Behandeling bepaalt dat werknemers niet verplicht kunnen worden om op de werkvloer alleen Nederlands te praten. FNV Bondgenoten had bij de commissie een klacht ingediend tegen twee Westlandse glastuinbouwbedrijven. Die verlangden van hun Turkse en Marokkaanse werknemers dat ze louter Nederlands spreken - niet alleen tijdens het werk, maar ook in de koffiepauzes. De commissie beslist dat er bij ‘ingewikkelder werk’ wél één voertaal kan worden geëist.

31 In de ook deze maand overal ruimschoots besproken vraag hoe de taalachterstand van allochtonen verkleind moet worden, gaat het vooral om jongeren. Maar voor oudere allochtonen zijn de taalproblemen vaak minstens zo groot. In Veendam gaat men daar iets aan doen. Veendamse oudere Turken kunnen met behulp van een ‘taalbuddy’ hun Nederlands verbeteren. De Turkse deelnemers en hun buddy's zullen ook buiten de taallessen veel met elkaar optrekken om van elkaars cultuur te leren.

April

5 Koningin Beatrix vindt dat haar volk meer aandacht moet besteden aan de Nederlandse taal. Zij spreekt deze mening uit tijdens het galadiner op de eerste dag van het staatsbezoek van de Belgische koning Albert II en koningin Paola. Verwijzend naar de vele Nederlanders die meer aan hun Frans zouden willen doen, zegt de koningin: ‘Wanneer men in televisieprogramma's ziet hoe dikwijls Vlamingen taalspelletjes en het Groot Nederlands Dictee winnen, zou bij diezelfde Nederlanders de vraag kunnen rijzen of zij ook niet wat meer aan hun eigen taal zouden moeten doen.’

15 De 36-jarige Amsterdammer Bert van der Loo breekt het nationaal record puntenscrabble. Tijdens een toernooi in Hengelo haalt Van der Loo in drie spelrondes 2705 punten. Met het woord exequiën scoort hij maar liefst 338 punten. Toch relativeert hij zijn prestatie: ‘In vergelijking met de Belgen kunnen we er nog niet zoveel van. Dat zijn lopende woordenboeken. In de interlands tegen de Belgen leggen we het dan ook altijd af.’

21 Minister Van Boxtel voor Grotesteden- en Integratiebeleid belooft in de Tweede Kamer dat hij alle instellingen die zich bezighouden met taallessen voor allochtonen beter met elkaar zal laten samenwerken. Op die manier hoopt hij de wachtlijsten voor de taalcursussen binnen een paar jaar weg te werken. Onlangs bleek dat er ruim tienduizend allochtonen op die lijsten staan.

Mei

6 Met een ‘Taalgala’ worden de festiviteiten afgesloten die de Nederlandse Taalunie deze week hield ter ere van haar eigen twintigste verjaardag in september van dit jaar. Een van de belangrijkste projecten van de Taalunie moet het zogenoemde ‘taalunieversum’ op internet worden, een ‘portaalwebsite’ die allerlei informatie over het Nederlands moet ontsluiten. Hoewel groots aangekondigd lijkt het universum niet erg snel te groeien. Aan het eind van het jaar is er op www.taalunieversum.org nog steeds weinig te zien.

6 De Telegraaf begint met een tweewekelijkse taalcolumn: ‘Voertaal’, van de hand van Huib Boogert.

13 Kinderen die ten minste drie maanden moedermelk hebben gekregen, ontwikkelen een beter taalgevoel dan andere kinderen. Dat blijkt uit het proefschrift van Lucien Anteunis en Joost Engel, die dezer dagen promoveren aan de Universiteit Maastricht. Moedermelk bevat niet alleen essentiële vetzuren die de taalontwikkeling bevorderen, maar ook afweerstoffen tegen oorontsteking.

16 Het Algemeen Dagblad begint met een wekelijkse taalcolumn: ‘Taal & teken’, van de hand van Peter Burger.

Juni

10 Vandaag begint het Europees Kampioenschap voetbal. Het wordt gehouden in Nederland en België, maar de officiële website www.euro2000.nl blijkt geen woord Nederlands te bevatten. Tot verontwaardiging van onder andere de Vlaamse deelregering is er wél informatie in het Frans te vinden.

23 Als verlate bijdrage aan het allochtonendebat treedt een groep van bijna 150 taalkundigen naar buiten met een ‘taalkundig manifest’. Volgens de onderzoekers is men in het debat te eenzijdig gericht op het leren van het Nederlands: meertaligheid moet volgens hen het uitgangspunt zijn in het onderwijs aan leerlingen met een allochtone achtergrond. Vandaag discussiëren zij met politici en beleidsmakers.

23 In Brugge wordt het zeventiendelige Vroegmiddelnederlands Woordenboek gepresenteerd. Het beschrijft het Nederlands van de dertiende eeuw, en er is ruim tien jaar aan gewerkt. Al snel blijkt echter dat er nog helemaal geen sprake is van een publicatie. Er bestaat maar één exemplaar van het VMNW, en dat bevindt zich op de kamer van hoofdredacteur dr. W.J.J. Pijnenburg, in het Instituut voor Nederlandse Lexicologie. Ook een elektronische versie is nog niet beschikbaar. ‘De presentatie was eigenlijk vooral gericht op mogelijke subsidiegevers’, verklaart Pijnenburg.

26 Vandaag begint op het Lorentz College in Arnhem een ‘Summer Course’ voor brugklassers die na de zomer willen overstappen naar het tweetalig vwo (tvwo). Die opleiding - waarin een deel van het onderwijs in het Engels wordt aangeboden - wint in heel Nederland sterk aan populariteit. In juni zijn er al 25 scholen met een dergelijke opleiding. De verwachting is dat dit aantal binnen enkele jaren verdubbeld zal zijn.

[p. 341]

Juli

10 De populaire Drentse popgroep Skik brengt een nieuwe single uit die tot schrik van (sommige) fans in het Nederlands is: ‘Ik ga als een speer’. Tot nu toe zong de groep altijd in het dialect van het Drentse dorp Erica. Volgens Daniël Lohues, de zanger en tekstschrijver van Skik, valt vanwege zijn accent de overstap veel mensen buiten Drente niet eens op: ‘Buitenstaanders denken dat ik nog steeds in het Drents zing.’

21 Verontruste Turkse ouders van leerlingen van de school De Kameleon in Deventer zijn bereid om zelf een school op te richten. Zij maken bezwaar tegen het feit dat de school vrijwel helemaal ‘zwart’ is; hun kinderen hebben daardoor onvoldoende kans om goed Nederlands te leren. Vorige week hielden enkele ouders hun kind al uit protest thuis. Na de zomer zal De Kameleon de deuren sluiten; de leerlingen worden over andere scholen verdeeld.

Augustus

22 Een ziekenhuis in Noordrijn-Westfalen maakt bekend dat een Turkse vrouw in februari van dit jaar een harttransplantatie geweigerd is omdat ze het Duits onvoldoende machtig was. Volgens het ziekenhuis moeten patiënt en arts dezelfde taal spreken om de overdracht van subtiele signalen mogelijk te maken. Na een storm van kritiek besluit de ziekenhuisdirectie de maatregel te heroverwegen.

26 Het Leidsch Dagblad stopt na veertien jaar met zijn wekelijkse taalcolumn ‘Onze taal’, van de hand van Joop van der Horst.

31 De Algemene Rekenkamer publiceert het rapport Inburgering en taalonderwijs allochtonen. De Rekenkamer heeft veel kritiek op het taalonderwijsbeleid van de Nederlandse overheid. Er heerst administratieve verwarring en veel mensen haken voortijdig af. Volgens de Rekenkamer moeten de regelingen minder vrijblijvend zijn en moet er beter georganiseerd worden. Minister Van Boxtel wil voorlopig echter geen stappen ondernemen.

September

13 De taal van de Amerikaanse presidentskandidaat George W. Bush staat de laatste dagen in de belangstelling. Een journalist van het tijdschrift Vanity Fair ‘onthult’ dat Bush misschien dyslectisch is, een ‘beschuldiging’ die Bush vervolgens verontwaardigd van de hand wijst. Vrijwel tegelijkertijd ontdekken tegenstanders van Bush dat in zijn televisiecampagne woorden worden getoond die zo snel verdwijnen dat ze alleen onbewust (‘subliminally’ in het Engels) zouden worden opgenomen. Onmiddellijk na beelden van Bush' belangrijkste tegenstrever Al Gore flitst in een van Bush' tv-spotjes het woord rats (‘ratten’) voorbij. In een reactie spreekt Bush vervolgens het woord subliminal herhaaldelijk verkeerd uit, wat door sommigen weer wordt geïnterpreteerd als een teken van dyslexie. Volgens alle deskundigen zijn dyslectici niet minder intelligent dan andere mensen.

18 De Hogeschool Gent en de Katholieke Vlaamse Hogeschool in Antwerpen melden een sterke stijging van het aantal eerstejaarsstudenten in de logopedie. De oorzaak is waarschijnlijk een ‘Mathilde-effect’: ook de kersverse en razend populaire prinses Mathilde is logopediste.

20 Het allochtonendebat heeft ook de Troonrede gehaald: ‘Het beheersen van de Nederlandse taal is onontbeerlijk voor eenieder die hier wil wonen en werken. De regering zet zich samen met alle betrokkenen in voor voldoende inburgeringscursussen.’

22 Vandaag is het Werelddovendag. Enkele jaren geleden verscheen een rapport waarin werd beschreven hoe de overheid de Nederlandse Gebarentaal kan erkennen en ondersteunen. Topambtenaar J.F. de Vries stelt in een toespraak dat doven eerst maar eens duidelijk moeten maken dat gebarentaal een ‘levende taal’ is. Deskundigen en vertegenwoordigers van doven en doventolken reageren verontwaardigd.

Oktober

6 Het Leidsch Dagblad begint met een wekelijkse taalcolumn: ‘Leids dialect’, van de hand van Hans Heestermans.

24 Rijden als een Turk betekent volgens de grote Van Dale ‘slecht rijden’. C. Sofuoglu te Krimpen aan den IJssel voelt zich beledigd door de redactie van het woordenboek en heeft aangifte gedaan bij de politie. Hoofdredacteur Den Boon van Van Dale: ‘In een beschrijvend woordenboek dienen zulke algemeen bekende uitdrukkingen gewoon vermeld te worden. Bovendien staat er duidelijk aangegeven dat de termen “beledigend” zijn.’

November

2 Voor het eerst in de geschiedenis staat een Friestalig liedje op de eerste plaats van zowel de Mega Top 100 als de Top 40: het liedje ‘Wêr bisto’ van het duo Twarres. Verwacht wordt dat er binnenkort 40.000 exemplaren van de single verkocht zullen zijn. Twarres krijgt dan een gouden plaat.

Twarres
Foto: Sarah Wong

9 De taalkundigen die in juni hun manifest publiceerden, krijgen nu bijval van de cabaretier Herman Finkers. Finkers' eigen Twentstalige ouders hebben hem ook geprobeerd Standaardnederlands te leren: ‘Daardoor werd ik halftalig. Voor goed Twents en voor goed Nederlands moet ik extra mijn best doen. Helemaal goed voelt het nooit.’

December

31 Morgen begint het Europese Jaar van de Talen, waarin de Europese Unie en de Raad van Europa aandacht vragen voor de rijkdom aan talen in Europa en de burgers proberen te stimuleren vreemde talen te leren. In heel Europa zal een voorlichtingscampagne worden gehouden en er komen websites, open dagen en wedstrijden.