Onze Taal. Jaargang 66

[p. 249]

? Vraag en antwoord!
Taaladviesdienst

● Rotterdammer gediscrimineerd?

? Het Groene Boekje geeft Amsterdammer met een hoofdletter, maar rotterdammer met een kleine letter. Hoe kan dat?

! Met Amsterdammer wordt in het Groene Boekje ‘inwoner van Amsterdam’ bedoeld, en daarom krijgt dit woord een hoofdletter. Rotterdammer (‘inwoner van Rotterdam’) komt niet in het Groene Boekje voor. De redactie heeft er, zo blijkt uit de Inleiding (blz. 51), voor gekozen alleen de hoofdsteden van provincies en hun afleidingen op te nemen. Rotterdam is geen provinciehoofdstad. Amsterdam ook niet (de hoofdstad van Noord-Holland is Haarlem), maar het is als hoofdstad van Nederland toch opgenomen. Haarlem en de Haarlemmer hebben hun vermelding ook gekregen.

Maar wat doet de rotterdammer met een kleine letter dan in het Groene Boekje? Volgens Van Dale is rotterdammer óf de naam van een bepaalde kwaal, óf een zwarte schipperspet, óf een zeker tarwebrood, óf een bepaald soort dobber (om mee te vissen). En een rotterdammertje kan een biljartterm zijn (‘een bal tweemaal met de keu raken’), maar ook een benaming voor het laatste restje in een jeneverfles (niet genoeg voor een heel glaasje), dat de klant gratis mag opdrinken. Met een rotterdammertje kan bovendien een soort droge worst bedoeld zijn.

Naast Amsterdam en de Amsterdammer komt ook amsterdammertje voor in het Groene Boekje. Behalve het bekende paaltje kan het volgens Van Dale ook een soort van schenkkannetje zijn, een bepaald type hangklok en een soort Goudse kaas.

● Uitbraak

? In kranten kwamen de laatste maanden vaak koppen voor als Nieuwe uitbraak van varkenspest. Van Dale (1995) geeft bij uitbraak alleen ‘ontsnapping (uit een gevangenis) d.m.v. braak’. Kun je eigenlijk wel spreken van ‘de uitbraak’ van een epidemie?

! Volgens de woordenboeken niet. Die vermelden bijna allemaal bij uitbraak alleen de betekenis ‘ontsnapping door middel van braak’. Van Dale geeft bij uitbarsting wel de gezochte betekenis: ‘het in volle hevigheid gaan beginnen, gaan woeden: de uitbarsting van een oorlog, van het onweer, van een ziekte’. Volgens Van Dale zouden de media dus moeten spreken van ‘een nieuwe uitbarsting van varkenspest’. Er is bij de vorming van uitbraak hoogstwaarschijnlijk uitgegaan van het werkwoord uitbreken, dat ‘plotseling ontstaan en zich verbreiden’ betekent. Misschien stuurde uitbarsting de gedachten te veel naar een woede-uitbarsting of de uitbarsting van een vulkaan. Bovendien kwam volgens één woordenboek - Van Dale Engels-Nederlands - uitbraak toch al voor als synoniem van uitbarsting. Bij outbreak vermeldt dit woordenboek: ‘uitbarsting => uitbraak, het uitbreken, het uitbarsten’.

Wij keuren uitbraak in deze betekenis niet af. Het is zeer waarschijnlijk dat het in de volgende drukken van de woordenboeken terug te vinden zal zijn met de betekenisomschrijving ‘uitbarsting, de uitbraak van een epidemie’.

● Banaan pellen/schillen

? Welk woord moet ik gebruiken voor het ‘uitkleden’ van een banaan: pellen of schillen?

! Zowel pellen als schillen kan voor deze handeling worden gebruikt. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, deel XII, 1931 en deel XIV, 1936) maakt een duidelijk onderscheid tussen deze beide manieren om ‘boom- en aardvruchten van hun bekleding te ontdoen’. Volgens het WNT betekent pellen dat we de vrucht van ‘het bekleedsel’ ontdoen zodat het binnenste ongeschonden blijft, terwijl bij schillen met behulp van een mes ook een deel van het binnenste wordt weggenomen. Een sinaasappel wordt daarom bijvoorbeeld gepeld, en een appel geschild. Omdat bij het ‘uitkleden’ van een banaan het binnenste ongeschonden blijft, ligt het op grond van het WNT voor de hand te kiezen voor pellen. Maar Van Dale (1995) stuurt ons in een andere richting. Bij pellen vermeldt Van Dale de betekenis ‘van de harde buitenhuid ontdoen’ (noot, ei), en bij schillen ‘een vrucht of knol van zijn zachte omkleding, kurkhuid, ontdoen’ (appel, citroen). Hieruit vloeit voort dat we een banaan zouden schillen.

Sommige etiquetteboeken geven adviezen voor het netjes opeten van een banaan. In het boek Omgangsvormen van J.L. van der Kraan-de Gooijer (1952) staat: ‘Bananen worden met de linkerhand aangevat, met de rechterhand wordt aan een der uiteinden een inkeping gemaakt en de schil in repen er afgepeld.’

Ook onze voorkeur gaat uit naar pellen. Wij voelen het meest voor de omschrijving van het WNT: wie een vrucht schilt, heeft wat ons betreft een mes in de hand en neemt een gedeelte van het binnenste weg.

● Live-/lifemuziek

? Wat is juist: lifemuziek of livemuziek?

! Als U wilt uitdrukken dat het niet om een opname gaat maar om ‘levende muziek’, dan is livemuziek juist. Het Engelse live is hier een verkorting van alive (‘levend’). Op het woord lifemuziek (‘levensmuziek’) is op zichzelf weinig aan te merken, maar als het gebruikt wordt terwijl livemuziek bedoeld is, is het onjuist.

Live komt ook voor in samenstellingen als live-uitzending en liveverbinding. Het betekent dan ‘direct’ of ‘rechtstreeks’.