Onze Taal. Jaargang 66

[p. 246]

Voorzitter, wat zijn de regels hier?
Mr. drs. Peter M. van der Geer - voorzitter stichting Holland Debate en trainer in debatvaardigheden
Over debatvormen

Het congres van Onze Taal op 8 november gaat over ‘taal en overtuigen’, en dus ook over debatteren. In dit artikel een overzicht van de verschillende debatvormen, de regels en de kneepjes van het vak.

Al sinds de veertiende eeuw debatteren studenten van Oxford en Cambridge tegen elkaar in speciale ‘debating chambers’ - de bakermat van veel politieke carrières. Het talrijke publiek zit rond een met groen laken bedekte tafel, aan weerszijden waarvan de voor- en tegenstanders plaatsnemen, net als in het Lagerhuis. Vandaar de naam parliamentary debate. Mensen van naam uit de politiek (Geoffrey Howe), de journalistiek (Peter Martin van de Financial Times) en het bedrijfsleven (Anita Roddick van de Bodyshop) debatteren er zij aan zij met studenten. Dat het hier om een spel gaat, blijkt wel uit het feit dat de uitspraken van debaters de volgende dag niet in de krant staan, hoe provocerend of bevreemdend hun argumenten ook waren. Een parlementslid dat roept ‘I'm afraid His Royal Highness Prince Charles knows more about architecture than about building steady relationships’ hoeft niet voor zijn hoofd te vrezen. Debatteren is in Engeland, Schotland en Ierland een levenskunst waarvan men echt kan genieten.

Rake antwoorden en interrupties

Waarom spreekt u uw partner zo tegen?
Verbaal mankeert u niets, maar auditief gezien moet u naar de dokter.
Hoe lang kan een mens zonder hersens leven?
Als ik uw leeftijd weet, kan ik het u zeggen.
Hoe ziet u uw verhaal in het licht van 1929?
Dat is een heel goede vraag; voordat ik daar antwoord op geef, wil ik eerst...
Waarom voert u geen bewijzen aan voor uw stelling?
Nou, ik volg uw voorbeeld. Maar als u erop staat...

● Verenigde Staten

In de Verenigde Staten is het debatteren uitgegroeid tot een volwassen tak van sport. Het begint al op de middelbare school als coaches speuren naar debattalent. De beste debaters worden met studiebeurzen en andere extra's naar de beste universiteiten gelokt. Als student leren ze de fijne kneepjes en verdedigen ze elk weekend op toernooien de eer van hun universiteit. Bijna alle Amerikaanse presidenten hebben in hun studententijd aan deze wedstrijden meegedaan. Veel meer nog dan in Engeland heeft debating in de Verenigde Staten een vaste plaats verworven in het curriculum van studenten. Maar de stijl is aanzienlijk anders. De typisch Engelse humor ontbreekt (‘I fear the most honourable speaker has forgotten something - his arguments for his astonishing point of view!’), en alles draait om de argumentatie. De verzamelnaam van deze debatten voor onderwijsdoeleinden is academie debate.

In Nederland zijn er inmiddels al meer debating clubs (naar schatting meer dan dertig) dan hogescholen of universiteiten waaraan debatonderwijs wordt gegeven (Leiden, Delft, Amsterdam). Het debat zoals we het nu in Nederland kennen, gaat vooral terug op de Engelse traditie, hoewel op de plaatsen waar debatonderwijs wordt gegeven de invloed van Amerikaanse debatvormen goed te merken is.

● Beleidsdebat

Van de Amerikaanse academische debatvormen heeft sinds de jaren tachtig alleen het beleidsdebat in Nederland wortel geschoten, en dan vooral in het onderwijs. Het beleidsdebat heet zo omdat in de stelling altijd een nieuwe beleidsmaatregel wordt voorgesteld: ‘Rechtsradicale partijen moeten verboden worden’ of ludieker: ‘Het IJsselmeer moet gedempt worden’.

In het beleidsdebat is een argument pas een argument als het onderbouwd is. Wordt een argument niet weerlegd, dan is het in principe juist (tenzij het aperte nonsens is volgens de jury). In de strengste verschijningsvorm van het beleidsdebat dienen de teams zich aan een strikte volgorde in hun argumenten te houden. Daardoor leren debaters een nauwkeurige analyse te maken van de problematiek die aan de stelling ten grondslag ligt. In het debat zijn kritisch luisteren en zorgvuldig formuleren dan ook de belangrijkste vaardigheden.

Omdat de presentatie van ondergeschikt belang is, hebben debaters de neiging om nogal snel te spreken. Dat heeft tot uitwassen geleid. In Amerika zijn er debaters die ritmisch op hun voeten bewegend een snelheid van 350 woorden per minuut bereiken. Niemand die het spervuur van woorden nog kan volgen, met uitzondering van een goed ingewijd jurylid. Door het serieuze karakter, de diepgang van de argumentatie en de schrikbarende spreeksnelheid van de debaters is deze debatvorm weinig publieksvriendelijk, maar zeer geschikt voor het oefenen van argumentatievaardigheden. In Nederland let de jury zodanig op de presentatie dat dit soort uitwassen tot op heden niet voorkomt.

Als toevoeging aan het beleidsdebat raakt sinds kort het kruisverhoor

[p. 247]

in zwang. Deze aanpassing is geïnspireerd op het Amerikaanse cross-examination debate. Het is een vraag-enantwoordspel, waarin elk betoog in het debat wordt gevolgd door een ondervraging door de andere partij. Dat zorgt voor spannende momenten en vergt het uiterste van de debaters. Wie zojuist nog een goed geolied verhaal hield, kan door een kritische vraag (‘Waarom baseert u uw verhaal op een voorval van maar liefst 15 jaar geleden?’) zijn overtuigingskracht zien verdwijnen. Andersom kan een gevat antwoord de vraagsteller uit balans brengen (‘Hoe komt het toch dat u uw feiten op conclusies baseert in plaats van andersom?’)

De stichting Holland Debate (1989) legt zich toe op het bevorderen van de kunst van het debatteren en beschikt over een uitgebreide bibliotheek met debatliteratuur en videobanden. In het bestuur zitten ervaren debaters en trainers, die ook optreden als jurylid of debatvoorzitter op toernooien.
Stichting Holland Debate
p/a Weissenbruchlaan 6
2421 CL Nieuwkoop
0172 - 57 23 95
De Nederlandse Debatvereniging beheert een lijst van alle debating clubs (waarvan het merendeel studentenclubs) en organiseert een landelijke competitie (020 - 447 01 46).
Twee handboeken over debatteren die lezers wegwijs maken in debattechnieken en -tactieken zijn:
- A. Braet en R. Berkenbosch, Debatteren over beleid. Beknopte handleiding voor academisch debatteren. Groningen, Wolters-Noordhoff, 1989. (Volgend jaar verschijnt een herziene editie.)
- Peter M. van der Geer, Werken aan debatvaardigheden. Utrecht, Lemma, 1995.

● Parlementair debat

Bij de typisch Britse debatvormen, die overigens ook in Amerika steeds populairder worden, gooien debaters het over een geheel andere boeg. Hier strijden argumentatie en presentatie om de voorrang en gaan debaters bij tijd en wijle even luidruchtig tekeer als de leden van het Lagerhuis. In Nederland is parlementair debatteren verreweg de populairste vorm bij debating clubs. Enkele Nederlandse universiteiten sturen sinds 1990 jaarlijks een studentendelegatie naar het World Debating Championship.

De stellingen hebben vaak een ludieke inslag (‘De koningin moet haar Gouden Koets verkopen’) en de regels voor argumentatie worden losjes gehanteerd of ontbreken zelfs geheel. De jury laat zich veelal leiden door de algemene indruk van de teams of individuen, waardoor het uitstralen van zelfvertrouwen, een vlot verhaal en inspelen op het publiek belangrijk worden voor de overtuigingskracht. Het parlementaire debat is extra levendig dankzij de mogelijkheid van interrupties, oftewel doelbewuste pogingen om het de spreker lastig te maken.

Een debat in het VARA-tv-programma ‘Het Lagerhuis’.
Foto: Kippa

Scherpe vragen, puntjes van orde of opmerkingen als ‘Uw argumenten zijn net zo kaal als uw hoofd!’ maken van het debat een heus steekspel.

Om een heksenketel te voorkomen, mogen debaters interrupties weigeren. Maar wie alle interrupties afslaat, zou de indruk kunnen wekken slecht tegen kritiek te kunnen.

Het summum van parlementair debatteren wordt bereikt als het publiek halverwege het debat mag meedebatteren. Men waant zich in een Atheense volksvergadering, mede omdat het publiek na afloop van het debat ook zijn stem uitbrengt.

Anders dan in het beleidsdebat komt in het parlementair debat de schoonheid van de taal tot uitdrukking. Er is alle ruimte voor smaakvolle anekdotes, mooie stijlfiguren, klinkende openingen en daverende uitsmijters.

● Spelenderwijs

Als debatvorm voor het onderwijs lijkt het parlementair debatteren minder geschikt, omdat een vast stramien voor de argumentatie en vaste beoordelingscriteria ontbreken. Daarom is het verstandig te beginnen met meer op de inhoud gerichte beleidsdebatten, en daarna de teugels wat te laten vieren in het parlementair debat, dat meer op presentatie gericht is. Het competitie-element (iemand moet het debat winnen) verhoogt in beide gevallen de (in)spanning. Welke debatvorm men ook kiest, debatteren oefent de deelnemers in een combinatie van vaardigheden: argumenteren, presenteren, luisteren en kritisch denken. Anders dan de dagelijkse praktijk biedt een debating club mensen de kans om spelenderwijs hun overtuigingskracht te verbeteren en adequaat te reageren op schijnargumenten, retorische hoogstandjes en andere manipulaties.