Lopende herinneringen
G.A.M. van Bergeijk - Eindhoven
In Onze Taal van oktober 1994 werd in het artikel ‘Naast/behalve... ernaast’ (blz. 236) door dr. J.G. Kooij het verschijnsel van de foutief beknopte nevenschikkende zinnen behandeld. Daaraan verwant is het onjuist toepassen van de beknopte bijwoordelijke bijzin, een fenomeen dat in het dagelijks taalgebruik eveneens veel voorkomt. Enkele voorbeelden:
| 1 | Na enkele minuten fietsen verschijnen aan je rechterhand de DAF-fabrieken. (Eindhovens Dagblad, 19 juli 1994) |
| 2 | Lopend door de wijk stapelen de herinneringen zich op. (Eindhovens Dagblad, 6 februari 1995) |
| 3 | Komende vanuit Heeze wordt het gebied ontsloten door de Boschlaan. (Handboek Brabants Landschap 1992, blz, 166) |
De gecursiveerde zinsdelen zijn beknopte bijzinnen die - volledig - ongeveer zó zouden luiden:
| 1a | Nadat je enkele minuten gefietst hebt, verschijnen aan je rechterhand de DAF-fabrieken. |
| 2a | Als je door de wijk loopt, stapelen de herinneringen zich op. |
| 3a | Als men vanuit Heeze komt, wordt het gebied ontsloten door de Boschlaan. |
Kenmerkend voor de volledige bijzinnen is dat ze een ander onderwerp hebben dan de bijbehorende hoofdzin, die ze nader toelichten. Het is verleidelijk om zo'n zin beknopt te maken, omdat daardoor de tekst bondiger en vlotter leesbaar wordt. De schrijver doet dat door het onderwerp van de bijzin weg te laten en het gezegde een andere vorm te geven. Dit kan echter alleen als het onderwerp van de bijzin ook dat van de hoofdzin is, anders komt er iets te staan wat bij goed lezen algauw wat zonderling aandoet: DAF-fabrieken verschijnen op de fiets, herinneringen lopen terwijl ze zich opstapelen, en ‘het gebied’ lijkt uit Heeze te komen.
De gewenste bondigheid kun je meestal eenvoudig bereiken door de hoofdzin aan te passen, zodat deze hetzelfde onderwerp heeft als de (beknopte) bijzin:
| 1b | Na enkele minuten fietsen zie je aan je rechterhand de DAF-fabrieken verschijnen. |
| 2b | Lopend door de wijk merk je dat de herinneringen zich opstapelen. |
| 3b | Komende vanuit Heeze bereikt de bezoeker het gebied via de Boschlaan. |
Een andere mogelijkheid is soms het vereenvoudigen van de bijzin tot een bijwoordelijke bepaling door het werkwoord weg te laten:
| 1c | Na enkele minuten verschijnen aan je rechterhand de DAF-fabrieken. |
| 3c | Vanuit Heeze wordt het gebied ontsloten door de Boschlaan. |
Wat is de oorzaak van de geciteerde ontsporingen? Ik vermoed dat die te maken heeft met de neiging om dergelijke hoofdzinnen een onpersoonlijk onderwerp te geven. Hierdoor wordt namelijk de soms lastige keuze tussen het ouderwets en vormelijk aandoende men en het als te informeel beschouwde je vermeden. Vergelijk: ‘Komende vanuit Heeze bereikt men/bereik je het gebied via de Boschlaan’. Als de schrijver geen van beide wil, komt hij of zij al gauw tot een soort constructie als boven geciteerd, met als gevolg, bij niet goed doordenken, de gesignaleerde aanvaring met de beknopte bijzin.
Auteursrechtelijk beschermd