Onze Taal. Jaargang 66

[p. 188]

Spelen met taal
Ad van Gaalen

Galgje, hints, het woordenboekspel - het zijn nog steeds behoorlijk populaire spelletjes. Maar er zijn er veel meer, en veel leukere.

Sinds er taal bestaat, spelen mensen met woorden. De bloeiperiode van de taalspelen lag ongetwijfeld in de vorige eeuw. De alfabetisering van grote delen van de bevolking en de standaardisering van de nationale talen was ver genoeg gevorderd om spelletjes te maken met vaste spelregels en met niet al te veel kans op conflicten over spellingwijzen.

Tegenwoordig beleeft het taalspel weer een opleving: denk maar aan de huidige populariteit van het woordenboekspel. Onmiskenbaar is het grote voordeel dat je voor taalspelletjes over het algemeen helemaal niets nodig hebt, of hooguit potlood en papier.

Misschien is de vakantietijd een goede gelegenheid om er eens een paar uit te proberen. Maar allereerst een opmerking over de arbitrage. Bij veel spelletjes moeten de spelers woorden maken. Iedereen die weleens heeft gescrabbeld, weet dat er discussie kan ontstaan over wat een ‘goed’ woord is, en wat de juiste spellingwijze is (gescrabbled, gescrabbeld?). Woordenboeken bieden niet altijd uitsluitsel, omdat ze maar een deel van de Nederlandse woordenschat bevatten. Daarom een overkoepelende spelregel: een woord is goed als degene die het noemt er een voor de andere spelers aanvaardbare verklaring voor kan geven.

Bananen

Aantal spelers: onbeperkt.

Benodigdheden: geen.

Spelregels: een van de spelers neemt een zelfstandig naamwoord in gedachten dat minstens twee en liefst meer betekenissen heeft. De andere spelers stellen hem om beurten vragen. In de antwoorden moet het gevraagde woord voorkomen, maar dan vervangen door het woord banaan.

Winnaar is wie het gevraagde woord raadt.

Voorbeeld:

Het gevraagde woord is trap.

Vraag 1.: Wat vind je van Rolf Wouters?

Antwoord: Ik zou hem graag een banaan geven. Of: Ik vind hem leuk, zoals ie van de banaan af komt.

Vraag 2.: Ga je dit jaar nog op vakantie?

Antwoord: Als ik niet van de banaan af val wel. Enzovoort.

Spoken

Aantal personen: 4 tot 8.

Benodigdheden: potlood en papier.

Spelregels: de eerste speler neemt een drieletterwoord in zijn gedachten en schrijft daarvan alleen de eerste letter op een papiertje. Hij geeft het papier door aan zijn linkerbuurman, die een letter toevoegt, zodanig dat er geen bestaand woord gevormd wordt, maar bij toevoeging van meer letters wél.

Voorbeeld:

Speler 1 denkt aan het woord kip, en schrijft de k op.

Speler 2 neemt het woord kost in gedachten en schrijft ko.

Speler 3 denkt aan kook en schrijft koo.

Speler 4 is in de problemen. Hij weet nog wel woorden (koopkracht, koorzanger), maar koop of koor mag hij niet opschrijven, want dat zijn bestaande woorden.

Wie geen woord meer weet dat aan de voorwaarden voldoet, mag natuurlijk bluffen. Zo kan speler 4 koob schrijven, maar speler 5 mag hem dan ‘tillen’. Speler 4 zal dan een woord moeten melden dat begint met koob.

Score: wie niets meer weet, wie getild is en betrapt wordt op bluffen, of wie ten onrechte de vorige speler heeft getild is een kwart spook. Gebeurt het tweemaal, dan is hij een half spook, vervolgens een driekwart spook. Hele spoken liggen eruit en doen niet meer mee.

De keizer van China

Spelregels: de spelleider zegt bijvoorbeeld: ‘De keizer van China houdt van suiker, maar niet van zout.’ Door om beurten systematisch vragen te stellen, moeten de andere spelers erachter zien te komen hoe de voorkeuren van de keizer in elkaar zitten. De vragen mogen alleen met ‘ja’ en ‘nee’ beantwoord worden.

Voorbeeld:

Vraag: houdt de keizer van voetbal?

Antwoord: nee.

Vraag: houdt de keizer van snoep?

Antwoord: ja.

Vraag houdt de keizer van slapen?

Antwoord: ja.

Vraag: houdt de keizer van slagroom?

Antwoord: ja.

Oplossing: de keizer van China houdt alleen van dingen die met een s beginnen. Wie met een foute oplossing komt, mag de volgende keer geen vraag stellen.

Het aardige aan dit spel is natuurlijk dat het erom gaat de spelregels te vinden. Misschien houdt de keizer alleen van rode dingen, misschien alleen van zaken met een even aantal letters. De mogelijkheden zijn onbeperkt.

Monowoordje

Spelregels: een van de spelers prikt een letter uit een boek of krant. Elke speler maakt nu een woord waarin de geprikte letter zo vaak mogelijk voorkomt. Score: voor elke keer dat de geprikte letter is gebruikt, krijgt de speler een punt. Degene die na een aantal ronden het hoogste aantal punten heeft, wint. De vaardige spelers zoeken het bij dit spel natuurlijk in de lange, samengestelde woorden van eigen vinding.