Onze Taal. Jaargang 66

[p. 137]

[Nummer 6]

[p. 139]

Ergerlijk Engels in Nederlandse reclame
Frank Jansen (redacteur Onze Taal) en Ite Rümke (redacteur NRC Handelsblad, bestuurslid stichting LOUT)

Engels hééft iets. Iemand kan zijn zaak gewoon ‘stomerij’ noemen, maar voelt zich natuurlijk veel meer ‘happy’ als hij het bordje ‘drycleaning shop’ op zijn pui kan spijkeren. Het is duidelijk: de aantrekkingskracht van het Engels is sterk. Toch ergeren velen zich aan al dat Engels in de reclame. Reden genoeg om de balans eens op te maken, aan de hand van de vele inzendingen die binnenkwamen na een oproep in Onze Taal.

‘Welke Engelstalige reclameboodschappen zijn u de laatste tijd zoal opgevallen?’, vroeg Ite Rümke van de Stichting Let Op Uw Taal vorig jaar november in Onze Taal. De lezers lieten zich niet onbetuigd: ze reageerden met knipsels, lijsten en hele briefwisselingen naar aanleiding van Engelstalige reclameuitingen. Al die inzendingen zijn ons even lief, als evenzovele getuigenissen van een warm kloppend hart voor het Nederlands. Toch zult u niet alle inzendingen in dit overzicht terugvinden. Daarvoor waren het er te veel; maar daarnaast waren er ook andere problemen.

● Ingeburgerd Engels

Het eerste probleem heeft te maken met de wisselende ouderdom van de Engelse indringers. Tram, tractor en tunnel zijn onmiskenbaar ooit de Noordzee overgestoken, maar iedereen is er inmiddels zo aan gewend geraakt dat we ze niet meer willen missen. Daarom werd het ‘oude Engels’ gescheiden van het ‘nieuwe Engels’, waarbij we als scheidsrechter de laatste druk van de grote Van Dale (1992) hanteerden. Stond een ingezonden woord daarin, dan deed het verder niet mee. Hierdoor viel maar liefst de helft van de inzendingen af, zoals camping, horror, manager, privacy en shop. We waren overigens verrast dat sommige woorden al vóór 1992 door Van Dale gesignaleerd waren, bijvoorbeeld booster, glossy en hairstylist. Maar protesteren tegen de scheidsrechter past natuurlijk niet.

Een tweede type inzendingen waarmee we niet goed uit de voeten konden, betreft teksten die geheel in het Engels gesteld waren. Het ging hier vooral om personeelsadvertenties. Natuurlijk vinden wij het ook mallotig als de KLM in het blad van de Amsterdamse universiteit Engelstalige personeelsadvertenties zet, maar het probleem is wel dat we er meestal geen kijk op hadden wie precies de doelgroep vormden.

Je kunt je badkamerwinkel natuurlijk gewoon ‘badkamerwinkel’ noemen, maar ‘Bad Design’ maakt wel even wat meer indruk. Hoewel ...
Foto: Ab Wagenvoort

Om dezelfde reden moesten we ook de buitenlandse firmanamen buiten beschouwing laten. Dat gebeurde bij namen als Footlocker wel met tegenzin. Hoevelen zullen zo'n naam lezen als ‘voetlokker’? En hoeveel anderen zullen er nooit een stap binnen zetten door de associatie met de klassieke ijzeren bal waaraan gevangenen werden gekluisterd?

Al bij de eerste bestudering bleek dat veel inzendingen Engelse uitdrukkingen op de korrel namen, en daarom zullen we daar apart aandacht aan besteden. Maar nu eerst iets over de woorden.

● Vertaalbaar?

We hebben met het idee gespeeld hier alleen een lange lijst met Engelse leenwoorden af te drukken, maar daar hebben we van afgezien. De reden was dat die lijst geen recht zou doen aan de grote verschillen in kwaliteit van die woorden. Om de inzendingen beter te kunnen beoordelen, hebben we ze ingedeeld in twee categorieën: makkelijk en moeilijk vertaalbaar. Een woord is makkelijk vertaalbaar als het meteen lukt om het door een of twee Nederlandse woorden te vervangen. Daarvoor keken

[p. 140]

we gewoon of er in het woordenboek een passende betekenis te vinden was. In veel gevallen (black, christmas) was dat niet eens nodig. Moeilijk vertaalbaar waren de leenwoorden van het type coming out, vanwege de cultuurgebonden betekenis van dit uitkomen (‘een tot dan toe verborgen aspect van je identiteit onthullen’), of woorden die vooral dankzij de soepele Engelse woordbouwregels gevormd kunnen worden, zoals handsfree en allover.

Hoe makkelijker het leenwoord te vertalen is, des te overbodiger komt het ons voor. Toch kunnen er goede redenen zijn waarom taalgebruikers de Engelse vorm blijven kiezen. De aanduiding closed op een winkelbordje is op het Amsterdamse Spui meer op z'n plaats dan in het winkelcentrum van Wanneperveen. We kunnen ons ook goed voorstellen dat een ‘snelle’ reclamejongen toch de voorkeur geeft aan funshoppen boven pretwinkelen. Daarom moet iedereen op grond van - de toch wel zeer lange - lijst 1 zelf uitmaken welke leenwoorden hij voortaan vertaalt. Zolang het maar een bewuste keuze is. (N.B. De Engelse woorden en uitdrukkingen zijn hier letterlijk geciteerd.)

Lijst 1 - makkelijk vertaalbare leenwoorden
action (jack)	- actie-
backbone	- ruggengraat
bake-off (afdeling)	- afbak-
bath- and showergel	- bad- en douche-schuim
black	- zwart
creme soap	- vloeibare zeep
christmas factory	- kerstfabriek
christmas fair	- kerstmarkt
christmas service	- kerstdienst
closed	- gesloten
danceparty	- dansparty
disposable (scheermesje)	- wegwerp-
drycleaning shop	- stomerij
easy opener	- gemakkelijk te openen
facility	- voorziening
family planning	- geboorteregeling
flyer	- folder
foodsteamer	- (voedsel)stomer
freshmaker	- opfrisser
full size	- groot
fun shopping	- pretwinkelen
gate (Schiphol)	- uitgang
home page	- thuispagina
human resource
management	- personeelszaken
hype	- rage
in company	- in het bedrijf
just in time (aflevering)	- precies op tijd
ladies night	- damesavond
logistics (service)	- (afdeling) logistiek
mailbox	- postvakje
(marketing) tools	- middelen/gereedschappen
masterclass	- meesterklas
meetingpoint	- trefpunt
mouse pad	- muismatje
move	- beweging/zet
natural whitening	- op natuurlijke wijze wit worden
networking	- netwerken
in no-time	- binnen de kortste keren
first class (occasions)	- eersteklas
no risk	- zonder risico
organizer	- organisator, losbladige agenda
reel	- molentje (van een hengel)
pinpad	- toetsenbord
plain glass	- gewoon glas
problem solver	- probleemoplosser
recall	- rappel
return on investment	- opbrengst van investeringen
roots	- wortels
sale	- opruiming
sales team	- verkoopteam
security	- beveiliging
sellery salade	- selderijsalade
sense of urgency	- urgentiebesef
short stay	- kort verblijf
(ski) pully	- trui
storage	- opslagruimte
tub-chair	- crapaud, kuipfauteuil
turning point	- keerpunt
yellow pages	- gouden gids

Zoals u ziet, zijn we beslist geen puristen: folder, party - het mag van ons. De pretentie van de vertalingen is geen andere dan te laten zien dat er zonder veel zoeken een Nederlands equivalent te vinden is. Naar ons idee hoeft de vertaling ook niet ultrasnedig te zijn. De enige eis waaraan moet worden voldaan, is dat ze ten minste evenveel aanknopingspunten voor de betekenis biedt als het Engelse leenwoord.

De moeilijk vertaalbare woorden staan in de - gelukkig aanzienlijk korter uitgevallen - tweede lijst.

Lijst 2 - moeilijker vertaalbare leenwoorden

airbag

allover (bodylotion)

coming-out groep

direct marketing

exposure

handsfree

music-on-hold

softtop

stand-up comedian

sudden death

workforce

Misschien bevat lijst 2 inderdaad geschikte kandidaten voor inburgering. Maar we achten het ook goed mogelijk dat deze woorden weer verdwijnen, na een klein zetje in de vorm van een geschikte leenvertaling.

● Raadselachtig

Meer dan de helft van de toezendingen had betrekking op stukjes tekst van twee of meer woorden, hier samengevat onder de noemer uitdruk-

[p. 141]

kingen. Tot deze groep behoren veel slagzinnen, en dat verklaart misschien waarom ze zo de aandacht hebben getrokken. Daar zijn ook andere verklaringen voor. Soms is de kwaliteit van het Engels krakkemikkig (bijvoorbeeld in mouse path (met th in plaats van d) en bottom prices), en bij nogal wat uitdrukkingen was het lastig om een zinnig verband tussen de uitdrukking en de rest van de tekst te ontdekken. Die uitdrukkingen staan opgesomd in lijst 3.

Lijst 3 - raadselachtige slagzinnen

Be good. Be bad. Just be.

Driving home for christmas

Did anybody ever teil you how beautiful you are?

Everyone's an original

Fire and ice (voor de afdeling warme kleren)

Going all the way (een personeelsadvertentie voor een magazijnbediende)

I feel good

Leisure for fun

Highway for lunch

Sleep dream

Touch it and feel free

We kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat slagzin en advertentie onafhankelijk van elkaar opgesteld werden en dat niemand zich erom bekommerd heeft of het verband tussen beide voor een lezer te reconstrueren is. Omdat het toch maar om Engels ging?

Er is nóg een reden waarom Engelstalige uitdrukkingen ergernis wekken. Valt u iets op als u de volgende lijst doorneemt? Hebt u het gevoel er wijzer van te worden?

Engerlands[1]
Arno Schrauwers - Amsterdam

Het Nederlands kalft snel af. De oogst van nog geen week.
* De nieuwe naam van het wetenschapsmuseum in Amsterdam, de ‘opvolger’ van het Nederlands Instituut voor Nijverheid en Techniek - in de wandeling door de oprichters aangeduid met Dutch Science Center - wordt New Metropolis. Zo'n Engelse naam (althans dat New) zou beter aansluiten bij de belevingswereld van de doelgroep van het nieuwe museum: de jeugd.
* ‘Prijzen’ worden er niet meer uitgereikt. Theo Koomen kreeg postuum zijn ‘Award’ en volgens het CAOP magazine (een blad over arbeidsverhoudingen bij de overheid) is er ook al een ‘Albeda Award’.
* De Sale is weer voorbij. Elektronicaslijter Correct in Rotterdam had het over Christmas Sale, meubelhandelaar Jencikova houdt het sober bij Sale en in de Ikea-winkels was het Winter Sale.
* Coca Cola en een Amsterdamse hoteluitbater wensten de Nederlandse voorbijganger Merry Christmas (al of niet met een guitige X in plaats van Christ-) en een Utrechtse brillenbaas (nee, niet Ear & Eye, die verkopen cd's) wenst zijn clientèle ‘the best seasonal greetings’ (wat dat dan ook moge wezen).
* Eind november hield de werkgemeenschap ‘Stroming en warmte’ van de wetenschappelijke organisatie FOM een vergadering in Veldhoven. Als een spreker zijn lezing per se in het Nederlands wilde houden, dan werd hem dat niet verboden. Maar liever niet, en in ieder geval moest de tekst op de transparanten in het Engels zijn. Let wel: het ging om een bijeenkomst van Nederlandse onderzoekers aan Nederlandse instituten.
* De Amsterdamse Effectenbeurs en de Optiebeurs zijn gefuseerd. Nieuwe naam: Amsterdam Exchanges.
* Een Amsterdamse brillenwinkel meldt op de Amsterdamse tram: ‘We care for your eyes’.

Lijst 4

A gift for you

A moment in time

As precious as gold

Design discount

Design tells about life

Don't forget

Don't miss this

Enjoy it

Everything's connected

Experience a creative adventure ...

Fashion and more

First in high reach equipment

For your information

Fresh goes better

Foka, now or never

Get the picture

Go shopping for Christmas

If we can't do it, nobody can

Instruments for professionals

In the spotlight

It's more than fasteners

It's your party

Join the movement

Just the way you feel

Number one of the world

On the move

Only Sony

Schoolscene is all yours

Simply the best

That's the place to be

The best you can get

The world's largest supermarket chain

Things to do

We deliver for you

Why bother

You can measure the difference

Goed, reclame is altijd een beetje opscheppen, dat is evengoed het geval in het Nederlands. Toch is het moeilijk voor te stellen dat er reclamemakers rondlopen die zich op de borst kloppen voor de prestaties in lijst 4. Zulke slagzinnen zijn niet eens meer onbenullig - ze staan bol van de platitudes. Zou het toeval zijn dat het hier weer om Engelse tekst gaat?

U kunt ook zelf wat doen aan het onnodige gebruik van Engelse leenwoorden. Doe het net als de heer Bruens uit Hintham. Die kreeg een uitnodiging van een kledingwinkel met allerhande onbegrijpelijk Engels, en stuurde meteen een vriendelijk briefje met als strekking: bent u er zeker van dat uw klanten uw bedoeling begrijpen?

Waarschijnlijk niet. Tekstschrijvers hebben een goed inzicht in de hoeveelheid Engels die de gemiddelde Nederlander aankan: het baarlijke minimum in de vorm van simpele woorden, aaneengeregen tot triviale uitspraken. De overige slagzinnen, die u in lijst 5 aantreft, hebben wel iets, maar niet veel meer te bieden:

[p. 142]

Lijst 5 - overige slagzinnen en uitdrukkingen

ABS, airbag, airconditioning... and that's just ‘A’

Always one step ahead

American cola; real American taste

Be happy, start at Cambridge

Beasty biking

Break the chain

Certified in integrated logistics

Choose the card that suits you

Color your brains

Colors of the Forest

Come in and find out

Connect your Systems to ConnectSystems

Consens makes sense

De don't worry vloer

Designed to protect you

Do like us, go snowboarding

Easy to learn, easy to use

Easy text

Enabling the information age

Enjoy a quiet camel after the meal

Experts in leading technology

Feel free, feel Suzuki

Feel like a woman

Funny how someone always takes your last Camel

Go to cash

Hidden power

I tried to appeal to nobody else but myself

Its incredible price doesn't make it cheap

It's ugly but it gets you there

Keep your fingers in shape

Let's make things better

Mobile all the time

Message to all life forms

Nikko, kids know the difference

Nintendo, now you're playing with power

Philips invents for you

Plug & play, don't pay

Professional power

Profile repair

Put your hair in nature's hands / your favourite haircare

Rent a salesman / The flexible workforce

Realizing strategy through people

Sans souci goes live

Santa Maria Tex Mex, the right stuff

Serious Business

Shape your life, shape your future

Shock your parents read a book

Smile; today is the first day of the rest of your life

Solutions for a small planet

Software piracy burns your profits

Spinweb connected

Surprising in sports

Take your freedom to the max

That's live - that's cinema

The best of both metals

The best things in life are free

The care company

The first in high reach equipment

The information management company

The key to security

The lacquering company

The little kick inside

The Monaco feeling

The only way to be certain of the future is to create it

The scent of freedom

The sound of silence

The summer in you

The unexpected taste

There are no borders

There's only one

To pay the fun in your life

Tools that build business

Trust, designed to please you

Try us. Confidential banking worldwide

Twodayssales

Up to 5x longer life

Urban jungle

We make the things that make Communications work

We take it personally

We try harder

We won so you win

Your card case, to pay the fun in your life

You've got a friend in the business

Word (taal)actief!
Arno Schrauwers - Amsterdam

Vorig jaar heb ik in Onze Taal (mei 1996, blz. 121) een aanzet gegeven tot wat een ‘deltaplan’ voor de redding van het Nederlands had moeten worden. De reacties, overigens niet zeer talrijk, getuigden overwegend van bezorgdheid, maar voor de rest is er uit het artikel weinig actie voortgekomen. Dat lag natuurlijk ook aan mij: het artikel was eerder een signalering dan een oproep tot actie. Mijn idee was om de Amerikaanse vloed te stelpen via bestaande organisaties als het ANV, het Genootschap Onze Taal, LOUT en de Taalunie, maar dat bleek geen sinecure.
In arren moede heb ik besloten dan maar weer een nieuw clubje op te richten. Aan u de vraag of u iets ziet in de oprichting van een groepje dat zich zal bezighouden met gestructureerd taalactivisme (die mallotige Tilburgse economen die Engels als voertaal op hun faculteit willen, zouden een prima eerste doelwit zijn), en, zo ja, of u daar uw tijd en geestdrift aan zou willen besteden. Het lijkt me dan aardig om klein te beginnen.
Mocht u iets in dit idee zien of mocht u ideeën hebben waarmee de bestrijding van de Engelse ziekte gediend kan worden, dan houd ik me ten zeerste aanbevolen. Reacties kunt u sturen naar:
Arno Schrauwers
Lutmastraat 229
1074 TX Amsterdam
of via e-post: [e-mail]

Deze inventarisatie is nog maar het begin. We weten eigenlijk nog niet zo veel van het wedervaren van Engelse leenwoorden in onze taal. Zo is van veel woorden wel bekend wanneer ze in omloop kwamen, maar niet wanneer ze weer in onbruik raakten. Wat ook ontbreekt, is inzicht in de begrijpelijkheid van Engelse leenwoorden. Hoeveel begrijpen Nederlanders van de woorden en uitdrukkingen in de bovenstaande lijsten? Dat is het thema van een onderzoek dat binnenkort onder auspiciën van LOUT zal beginnen.

Wij danken de zestig inzenders van harte voor hun inzet.