Onze Taal. Jaargang 66

[p. 120]

Het nieuwe eindexamen Nederlands
Marc van Oostendorp

Het eindexamen Nederlands Het eindexamen Nederlands gaat veranderen. Het opstel verdwijnt uit het centraal schriftelijk eindexamen, maar bij de schoolonderzoeken zal er meer gestructureerd aandacht worden besteed aan schriftelijke en mondelinge taalvaardigheid. De belangrijkste veranderingen op een rijtje.

Mei is de examenmaand. Tienduizenden scholieren bereiden zich voor op het centraal schriftelijk eindexamen, dat voor havo en vwo bestaat uit twee onderdelen: een opstel schrijven en een samenvatting maken. Zij vormen de op een na laatste lichting scholieren die dit eindexamen aflegt. Nadat enkele jaren geleden de zogenoemde basisvorming werd geïntroduceerd voor de eerste jaren van de middelbare school, zal met ingang van 1998 de bovenbouw eveneens grondig worden aangepast. Een dergelijke herstructurering gaat uiteraard gepaard met nieuwe terminologie: de bovenbouw heet voortaan de ‘tweede fase’ en de leerlingen gaan niet langer naar school maar naar een ‘studiehuis’.

● Taalvaardigheid

In oktober 1996 berichtte Onze Taal al over de veranderingen die staatssecretaris Netelenbos van Onderwijs in de oorspronkelijke plannen had aangebracht: zowel het literatuuronderwijs als het nieuwe onderdeel ‘kennis over taal en taalverschijnselen’ konden volgens haar verdwijnen. Ondertussen heeft de Tweede Kamer de staatssecretaris op het eerste punt gecorrigeerd: enige kennis van de Nederlandstalige literatuur blijft een vast onderdeel van het eindexamen Nederlands. Voor taalbeschouwing bleek helaas ook in het parlement te weinig belangstelling te bestaan. Des te meer tijd zal er komen voor allerlei vormen van taalvaardigheid. De politiek maakt hierbij onderscheid tussen mondelinge taalvaardigheid, schriftelijke taalvaardigheid, leesvaardigheid en argumenteren.

Met dat laatste onderdeel weten veel leraren Nederlands niet goed raad. De voorstellen ervoor komen niet van de commissie die werkte aan de tweede fase voor het vak Nederlands, maar van een heel andere commissie, die plannen maakte voor een heel ander vak, namelijk filosofie. Ook de commissie voor het Nederlands had plannen om aandacht te besteden aan argumentatie, maar de ideeën van de filosofen waren veel ambitieuzer. De leerlingen zouden tamelijk uitgebreid les moeten krijgen in de klassieke argumentatieleer, de theorie over de opbouw van betogen die stamt uit de klassieke oudheid.

Niemand kan er bezwaar tegen hebben dat scholieren kennisnemen van een belangrijk onderdeel van de westerse cultuur. Inzicht in het verschil tussen drogredenen en goede argumenten is een belangrijke vorm van taalvaardigheid, en het is goed dat scholieren er iets over leren. Maar het aantal uren dat aan het vak Nederlands wordt besteed, neemt af. De filosofische aspecten van de argumentatieleer kunnen in zo'n geval beter onderwezen worden door een bevoegd filosoof, en niet door een overbelaste leraar Nederlands.

● Spreekbeurt

De meeste leraren zullen de argumentatieleer waarschijnlijk zo veel mogelijk integreren in de overige taalvaardigheidsonderdelen, in ‘mondelinge taalvaardigheid’ bijvoorbeeld. Naar verwachting zal dit onderdeel niet alleen een spreekbeurt omvatten, maar ook deelname aan een debat of een discussie. Op veel scholen was de spreekbeurt al lang een onderdeel van de schoolonderzoeken, maar mondelinge taalvaardigheid heeft nu een officiële status gekregen in het eindexamenpakket. De precieze inhoud van het vak en de beoordeling ervan worden overigens nog steeds aan de leraar overgelaten.

● Schrijfdossier

Vanaf 1998 is de leraar ook verantwoordelijk voor het onderdeel schrijfvaardigheid. Het opstel verdwijnt uit het centraal schriftelijk eindexamen. In plaats daarvan zal de leerlingen een schoolonderzoek ‘gedocumenteerd schrijven’ worden afgenomen. Tijdens het examenjaar moeten de leerlingen een ‘schrijfdossier’ aanleggen. In overleg met hun leraar kiezen ze een onderwerp. Dat onderwerp kan verband houden met de Nederlandse taal of literatuur, maar verplicht is dat niet. Vervolgens zoeken de leerlingen documentatie, die ze verwerken in enkele opstellen, die samen met een bibliografie van de gevonden documentatie het dossier vormen. Op basis van dit dossier moeten de leerlingen tijdens een schoolonderzoek een laatste schrijfopdracht uitvoeren. Het dossier en de schrijfopdracht worden samen beoordeeld.

Sommige mensen vinden het jammer dat het opstel uit het centrale eindexamen verdwijnt. Ze zijn bang dat het schrijfvermogen van schoolverlaters achteruit zal gaan. Die vrees is ongegrond. De leerlingen moeten blijven schrijven. Alleen hoeft dat niet langer uitsluitend te gebeuren in de nogal onnatuurlijke omgeving van een gymnastieklokaal, tijdens de spannende weken van het centraal schriftelijk eindexamen, met een onderwerp dat ze ter plekke moeten kiezen uit een lijstje.

Het laatste onderdeel van het eindexamen Nederlands heet ‘leesvaardigheid’. Volgens de nieuwe voorschriften moeten de eindexamenkandidaten kunnen laten zien dat ze een niet-literaire tekst kunnen analyseren, beoordelen en samenvatten. Het zal er naar alle waarschijnlijkheid op neerkomen dat ze tijdens

[p. 121]

het centraal schriftelijk eindexamen een tekst moeten kunnen samenvatten en er enkele vragen over moeten kunnen beantwoorden. Bij het onderdeel ‘beoordeling’ zal ook de argumentatietheorie weer een belangrijke rol spelen.

Middelbare scholieren hoeven in de toekomst niet na te denken over taal en over taal verschijnselen, en dat is jammer. Hopelijk krijgen ze er extra aandacht voor argumentatie en taalvaardigheid voor terug. En hopelijk maakt er dan nog eens een leerling een schrijf dossier over het vak taalbeschouwing, met goede argumenten waarom het alsnog in het middelbaar onderwijs moet worden ingevoerd.