Onze Taal. Jaargang 66

[p. 46]

Taalergernissen

■ Holocaust
Mw. A.J. Middelkoop - Hilversum

Op radio en tv hoor ik holocaust steeds op z'n Engels uitgesproken worden. Zou deze sprekers er niet eens op gewezen kunnen worden dat dit woord uit het Grieks in verschillende Europese talen is overgenomen, en daarom ook volgens de regels van het Grieks moet worden uitgesproken? De Fransen bijvoorbeeld zeggen [olokóóst]. Tot voor kort klonk het in de mond van Nederlandse sprekers als [holokáúst], maar opeens hoorde je telkens [hólokôst].

■ Niet op z'n plek
P.A.W. van Cleef-Joachimsthal - Amsterdam

Het woord plek heeft langzamerhand het woord plaats van zijn plek verdrongen, zowel in de spreektaal als in het geschreven woord. Ik vind plek een lelijk klinkend woord (tegen plekje heb ik geen bezwaar) en ik vind dat de uitdrukkingen parkeerplek en (bij sportuitslagen) op de eerste plek gewoon niet kunnen. Ter plekke is ook zo'n neologisme: in nieuwsuitzendingen wordt ter plaatse nooit meer gebruikt.

Het wachten is nu op in de plek van en het werkwoord plekken/verplekken; deze uitdrukkingen ben ik nog niet tegengekomen.

■ Vooral geen bezoek
G. Hummeling - Utrecht

Door de supermarkt galmde een opsomming van alle aanbiedingen van de week, gevolgd door de oproep ‘Vergeet u vooral geen bezoek te brengen aan onze lunchroom!’ Logisch, nietwaar? Niet een is geen. Behalve natuurlijk wanneer er een komma tussen die twee woorden had moeten staan. Maar ja, interpunctie is moeilijk. Wie maakt zich nou druk om een komma meer of minder? Velen beseffen niet dat hierdoor de betekenis van een hele zin kan veranderen.

■ Achtbaansweg?
M. Stempels - Hoogeveen

Het gaat naar mijn mening niet goed met onze taal in de verkeerskunde. Er moeten misverstanden ontstaan als zelfs verkeerskundigen het woord rijbaan niet goed gebruiken. Een rijbaan is een gedeelte van een weg met een aaneengesloten verharding. De rijbaan kan bestaan uit één of meer rijstroken. Vaak spreekt men van een (gevaarlijke) tweebaansweg als men een eenbaansweg met twee rijstroken bedoelt. De meeste autosnelwegen in ons land bestaan uit twee rijbanen met in totaal vier rijstroken. De aanduiding de achtbaansweg bij Schiphol is dan ook absurd.

■ Hui-w-len
A.T.J. Putman - Berkel-Enschot

Het viel me onlangs op dat de weerman van RTL4 geen buien aankondigt, maar bui-w-en. Even later sprak een dame in een Libero-reclame over lui-w-ers. Zouden we de afgelopen tijd nog veel trui-w-en ui-w-t de kast hebben moeten halen? Hui-w-len met de pet op! Goois dialect of gewoon hypercorrecte aanstellerij? Laten we hopen dat het overgaat.

■ Gestofzuigd
Drs. H.J.C. Kunne - Lelystad

Het voltooid deelwoord gestofzuigd vind ik niet om aan te horen. Zuigen is een sterk werkwoord, waarvan de vervoeging zoog-gezogen is. Ik weet dat stofzuigen zwak vervoegd wordt omdat het een onscheidbaar samengesteld werkwoord is, maar ik vind dat het esthetische argument hier zwaarder moet wegen. Bovendien - en daar gaat het mij vooral om - nodigt deze ‘regel’ mensen met weinig taalgevoel als het ware uit om in dit soort gevallen ook het basiswerkwoord zwak te gaan vervoegen. Hoe lang duurt het nog voordat zuigen-zuigde-gezuigd heel normaal gevonden wordt?

Illustratie: Herman Schouwenburg

■ Taalvertroebeling
N. van Deelen - Hoensbroek

Inschatten: waarschijnlijk zal haast niemand dit woord nog fout vinden. Het is gemeengoed geworden, dus ‘goed’. Maar waaraan heeft deze dom en klakkeloos nagepapegaaide leenvertaling uit het Duits toch in 's hemelsnaam haar ongekende populariteit te danken? Heb-

[p. 47]

ben we in het Nederlands dan niet ramen, begroten, beoordelen, aanslaan, waarderen, raden, gissen, schatten, vinden, vermoeden, veronderstellen, menen? En is dat niet genoeg? Natuurlijk wel, maar wij, ‘individualistische Nederlanders’, zijn nu eenmaal een volk van papegaaien en na-apers. Er hoeft maar één persoon van quasi-gewicht een quasi origineel taalmisbaksel uit te braken, of deze ‘vondst’ begint onmiddellijk een onstuitbare zegetocht door heel het Nederlandse-taalgebied. Want het gaat natuurlijk niet alleen om inschatten. Het gaat ook om het taalverarmende naar (‘verkopen naar de burger toe’), om we gaan ervoor (in goed Nederlands kun je alleen voor de bijl gaan), om zeker weten! (gebiedende wijs), om klip en klaar (alweer Duits), om pakweg of nog erger pak 'm beet, om het is van de gekke en om nog oneindig veel meer. Het allerergste in mijn oren is het onzinnige van voor een directe rede. Bijvoorbeeld: ‘Hij zegt niet van: “Ik ben verhinderd”, hij zegt gewoon van: “Ik kom niet.” Nou dan heb ik iets van: “Waarom toch zo bot?”’

En de laatste aanwinst op dit terrein is helder, reeds veelvuldig opgetekend uit de mond van ministers en andere ambtsdragers. ‘Het moet nu toch iedereen helder zijn...’, ‘Laat ik daar volstrekt helder over zijn.’

En zo wordt onze taal steeds troebeler.

■ Moordwoorden
J.A.C. Kroesen - 's-Graveland en F. de Vogelaere - Gent

Er wordt het nodige gezegd over het op grote schaal binnendringen van vreemde woorden in het Nederlands, vooral van Engelse en (bij de Vlamingen) Franse woorden. Maar daarbij komt vaak niet tot uiting dat dat gepaard gaat met minder verscheidenheid en minder uitdrukkingsmogelijkheden van onze taal.

Zo vervangt bijvoorbeeld accepteren zowel aannemen als aanvaarden, gedogen en goedvinden, die respectievelijk voor de feitelijke handeling, de handeling met berusting, de handeling met ontstemming en de handeling met instemming staan. Het op ruime schaal binnendringen van accepteren maakt onze taal dus niet rijker aan uitdrukkingsmogelijkheden, maar verarmt die. Dit soort woorden noemen wij verdringingswoorden of moordwoorden. Men ziet immers dat deze dooddoeners uit gemakzucht een soort gewoonte opwekken waarbij Nederlandse woorden niet langer gebruikt worden. Andere voorbeelden van dit soort termen zijn unaniem (eensgezind, eenstemmig, eenparig), tolerant (verdraagzaam, aanvaardend) en regio (gebied, streek, omgeving, provincie).

Het wortel schieten van moordwoorden zal onze taal inderdaad vermoorden of althans doen verarmen.

■ Dat boek is niet van zijn
J.D. van der Have - Zoetermeer

Ik ben van mening dat hun als onderwerp van een zin (‘Hun hebben dat gedaan’) volstrekt onaanvaardbaar is en blijft; het gebruik ervan is een vorm van ‘taalverloedering’ waartegen met recht dient te worden ingegaan. Het moet toch mogelijk zijn om in het onderwijs de Nederlandse taal op de juiste wijze te doceren, waarbij in de zinsontleding de nodige aandacht wordt geschonken aan de benaming en de toepassing van de zinsdelen. Evenmin zie ik in waarom protesten dergelijke taalontwikkelingen niet zouden kunnen tegenhouden! Gaat nu werkelijk een taal leven als men ‘taalvervuiling’ niet zou tegenhouden? Wat zoudt u - in dit verband - denken van hetgeen ik onlangs hoorde: ‘dat boek is van zíjn’ in plaats van ‘dat boek is van hem’; als hierdoor een taal zou ‘leven’ dan is de taal op sterven na dood!

■ Bemensen
Mr. J.A. van Lanschot Hubrecht - Wassenaar

In het bezoekerscentrum in het atrium van het nieuwe stadhuis van Den Haag werd mij een folder overhandigd waarin werd vermeld op welke dagen en uren van de week de balie van dit centrum is ‘bemensd’.

Ik heb mij aan het gebruik van het woord bemensd in hoge mate geërgerd, en niet alleen omdat het bemenst moet zijn. Een dergelijk woord hoort in een officiële folder van de gemeente Den Haag niet voor te komen! Het is duidelijk dat de samenstellers van deze folder het woord bemand niet hebben willen gebruiken, omdat achter de balie ook vrouwelijk personeel staat. Maar het gaat mij te ver dit tot uitdrukking te brengen door het werkwoord bemannen te veranderen in bemensen.

■ Bestaande
L.A.B.M. Koster - Haarlem

In Onze Taal van juli/augustus 1996 staat op blz. 202: ‘Wat staat een Nederlander te wachten als hij Chinees gaat leren? Heeft hij dan iets aan zijn bestaande talenkennis?’

Hoezo bestaande? Heeft hij ook andere talenkennis? Ik pleeg al lange tijd verzet tegen deze uitdrukkingsvorm, wanneer wordt bedoeld ‘huidige’ of ‘al bestaande’, of wanneer het - zoals in het voorbeeld - zelfs beter kan worden weggelaten, omdat het volstrekt niets toevoegt aan de betekenis van de zin.

Als in de krant staat dat de bestaande WAO'ers worden ontzien, kun je je afvragen of er ook niet-bestaande WAO'ers zijn. Zo ook als je leest dat ECI zich zal inspannen om haar bestaande klanten te binden. Heeft men het over vernieuwing van de bestaande wetgeving, dan kun je bedenken dat die wetgeving na de vernieuwing ook nog bestaat.

Voorzover ik weet, stamt dit gebruik uit de technische hoek - ik constateer althans dat vooral technici zich van deze uitdrukking bedien(d)en: ‘het bestaande gebouw’, ‘de bestaande leidingen’. Je ziet echter dat het gebruik ook op andere terreinen toeneemt. Jammer, ik vind dit een vorm van taalverarming.

■ Schizofreen
Fred Portegies Zwart - Amsterdam

‘Ja, daar ben ik heel schizofreen in.’ ‘Ik ben een beetje schizofreen, denk ik weleens.’ ‘Schizofreen van me, hè?’ Zulke ontboezemingen hoor je de laatste tijd regelmatig in ‘praatprogramma's’ op tv. Ze komen uit de mond van kerngezonde mensen, die vast niet weten waarover ze het hebben. Maar ook in de krant lees je steeds vaker dat mensen in een ‘schizofrene situatie’ verkeren, dat de overheid een ‘schizofreen beleid’ voert of dat deze of gene voor een ‘schizofrene keuze’ staat.

Als ouder van een van de 130.000 als schizofreen gediagnostiseerde mensen in ons land treft mij dat pijnlijk. Maar ook los daarvan is het volgens mij een voorbeeld van woordbederf, van taalverschraling.

‘Genootschap, doe er iets aan!’