Onze Taal. Jaargang 65

Vergeten woorden
Verbalemonden

Hans Heestermans

‘“Langoor vrat de savooien af”, en “deed veel kwaad”. De boer vroeg den Heer van het dorp den haas te komen schieten. De Heer deed dit. Hij kwam af met veel volk, met talrijke brakken, die op een uur den hof meer “verbollemonden” dan honderd hazen in een jaar hadden kunnen doen.’ Dit is een fragment uit het boek De Wonderdokter (uit 1913) van de Vlaamse auteur G. Segers. De betekenis van verhollemonden, een verbastering van verbalemonden, is uit dit stukje tekst gemakkelijk op te maken. Het is zoveel als wat gewestelijk ook wel wordt aangeduid met verrinneweren. ‘Kapotmaken’ dus. Maar verbalemonden is sterker dan verrinneweren. Het heeft het aspect in zich van verwoesting en moedwilligheid. Stel: een kind heeft een stuk speelgoed gekregen voor zijn verjaardag. In dat kind huist echter een jonge onderzoeker. Het heeft voortdurend de onbedwingbare lust om te zien wat er binnen in zo'n speeltje zit. Het posteert zich op een stoel en begint het treintje of het poppetje uit elkaar te halen. Het resultaat is een volledige vernietiging van het voorwerp dat zoveel genoegen had kunnen verschaffen.

De herkomst van verbalemonden, dat in verscheidene dialecten nog voorkomt, (onder meer in het mijne, het West-Brabantse), is interessant. Vanaf de Middeleeuwen tot in de 19de eeuw werd het gebruikt voor ‘als voogd het goed van een onmondig kind verkwisten’. Die betekenis laat al zien hoe het woord is gevormd. Het is opgebouwd uit ver-, zoals in verfransen, ‘Frans worden’, ‘zich aanpassen aan de Franse levensstijl’, en balmond of baalmond. Maar wat is een balmond? Dat is ‘een slechte voogd’. In een ver verleden bestond er een woord bal dat ‘slecht’ betekende. Denk maar aan baldadig, ‘een slechte daad doende’, aan balorig, ‘slecht willende horen’ en derhalve ‘tegendraads’, en aan balsturig, ‘slecht te sturen’ en dus ‘ongezeglijk’. Het woord mond staat voor ‘voogd’. We zien het nog terug in het Duitse Vormund, dat ook ‘voogd’ betekent.

Van ‘als slechte voogd het goed van een onmondig kind verkwisten’ tot ‘vernietigend verrinneweren’. Boeiend toch, die taal. En jammer dat verbalemonden gaat verdwijnen. Of leeft het nog, her en der?