Onze Taal. Jaargang 65

[p. 282]

Interview
Schrijven op de strijkplank
Over nasynchronisatie

Riemer Reinsma

Het nasynchroniseren van films vraagt om taalacrobatiek. De filmregisseur Tony Dirne (60) kan daarover meepraten. Bij animatiefilms als ‘Vrouwtje theelepel’, ‘De tovenaar van Oz’, ‘Boes’ en ‘Tom Sawyer’ was hij als regisseur niet alleen verantwoordelijk voor de ‘casting’ van de stemmen, maar maakte hij ook de vertaling. Een gesprek over ‘breed weven’ en de jacht op het juiste aantal klapjes.

Tony Dirne: ‘Het moeilijkst vind ik de Japanse films. Als ik die moet nasynchroniseren heb ik een probleem, want ik ken geen Japans. Dan moet ik het doen met een vertaalde synopsis (het korte verhaal op papier) of met het script - maar dat zijn natuurlijk nog geen ondertitels. Vaak is er alleen een Japanse versie, en dan ben ik aangewezen op de film zelf. Ik begin dan met de film een paar keer te bekijken, meest al zonder geluid, en probeer zo een goed beeld van het hele verhaal te krijgen. Het kost wat meer tijd, maar zo kan ik die films ook wel begrijpen.’

● Bazel

‘In dit stadium bedenk ik voor de belangrijkste personages al Nederlandse namen. En ik hoor in mijn hoofd al het hele toongamma van de stemmen. Bij elk type personage en stem bedenk ik welke Nederlandse acteur de Nederlandse tekst het best kan uitspreken. Als er in het buitenlandse origineel bijvoorbeeld een grote, morrende man zit met een lage stem, noem ik hem “Bazel” en weet ik al dat ik hem wil laten “doen” door Fred Benavente. En een jong prinsesachtig meisje met een zilverachtig stemmetje, dat wordt Jody Pijper.

Daarna komt de tweede fase: ik ga de film in kwestie opnieuw bekijken. En dit keer begin ik te werken aan de vertaling - hoewel je kunt beter zeggen: ik ga de Nederlandse tekst voor het grootste deel zelf verzinnen. Ik heb een handige manier bedacht om kijken en “vertalen” te combineren. Ik gebruik een strijkplank als bureaublad. Die ligt lekker hoog, net onder het niveau van de monitor, een mooie hoogte om op te schrijven: ik blijf met mijn ogen in de buurt van het scherm. Dat is minder vermoeiend. Ik schrijf met potlood, dan kan ik makkelijk iets stuffen als ik het anders wil.’

● Klapjes

‘Het grootste probleem bij het bewerken van buitenlandse films is het juiste aantal klapjes. Ja, dat moet ik even uitleggen. Klapjes zijn de mondopeningen van de personages. De mondopeningen in het Japans moeten zo veel mogelijk synchroon lopen met de mondopeningen in de Nederlandse vertaling. Ieder klapje correspondeert met een lettergreep. Stel, een Japanse zin heeft twaalf klapjes, dan moet ik daar twaalf Nederlandse lettergrepen van maken.

Een voorbeeld: ik had een Japans script van ‘Tom Sawyer’. Tom heeft een vriendje, Huck. Op een gegeven moment is er in die film een scène waarbij een paard uit de wei ontsnapt. Dan moet ik twee vraagstukken oplossen. Ten eerste: wat moeten ze dan zeggen? Dat moet in elk geval iets zijn wat goed in het verhaal past en zo mogelijk nog iets toevoegt in verband met dat paard, of iets aanverwants. In de oorspronkelijke scène van de film hoor je de twee jongens alleen maar steunen en kreunen, maar in mijn versie zegt Tom: ‘Hij was vanochtend al flink aan het briesen, ik denk dat de buurman een merrie heeft aangeschaft!’ En dan zegt Huck: ‘Ja, dan zijn ze niet meer te houwen ...’

Ten tweede: hoe bereik ik dat de Nederlandse tekst past bij de Japanse mondbewegingen? Ik tel dus het aantal klapjes, bedenk wat de acteurs zouden kunnen zeggen en zorg ervoor dat het erin past. Er is een verschil tussen grote en kleine mondopeningen. Bij grote hoort een open a of o, zoals in kraak of rook, bij een kleine mondopening horen een eklank zoals in bek, een i zoals in kip, en een u zoals in Uddel.’

● Eetvoorschrift

‘Wat het eerste vraagstuk - de inhoud van de tekst - betreft: soms moet ik om niet-talige redenen afwijken van het origineel. In Japanse films, ook jeugdfilms, komt veel geweld voor. In de Japanse “Tom Sawyer” zit bijvoorbeeld een malse geselpartij; Japanners vinden dat een welkome versnapering. Dat wil ik de Nederlandse kijkers niet aandoen, en dat betekent dat de dialoog aangepast moet worden: doordat de geselpartij wordt weggemonteerd, moet het verhaalverloop rondom die passage sterk worden gewijzigd.

In de serie “Nathalie” zit een gezin aan tafel te eten. Het is in een heel treurig verhaal. In de oorspronkelijke versie vertellen opa en oma hun kleinkind niet alleen dat de moeder van het kind naar Zwitserland is uitgeweken en nooit meer terug zal komen, en dat de vader gesneuveld is,

[p. 283]

maar ook dat opa en oma de koe zullen moeten slachten om aan eten te komen. Dat verhaal heb ik wat minder wreed gemaakt. Ik laat opa dus in plaats daarvan een soort eetvoorschrift geven.’

Figuur 1. Japanse mondbewegingen en bijbehorende Nederlandse tekst. Een plusje geeft een lange mondbeweging aan, een minnetje een korte. Bij de vetgedrukte lettergrepen wordt dus bewust een klapje gesmokkeld.

- - - - + - - - + - - + - - - - - - -

Je mag de pan nooit helemaal leegschrapen, zodat de bodem

+ - - + - - -

langzamerhand in zicht komt.

‘Japanners spreken sneller, ze maken meer mondbewegingen per tijdseenheid dan Nederlanders. En dat geeft een probleem. Ik los dat op door breder te “weven”. Daarmee bedoel ik dat in elk geval de grote mondbewegingen moeten overeenstemmen, maar dat ik kleine mondopeningen wegsmokkel. Voor de grote gebruik ik vooral de a en de o. Neem bijvoorbeeld die eetscène uit “Nathalie”, waar ik opa dat eetvoorschrift laat geven aan zijn kleinkind. Opa zegt daar het volgende: “Je mag de pan nooit helemaal leegschrapen, zodat de bodem langzamerhand in zicht komt.” In deze zin zitten 23 klapjes, maar in de Japanse tekst zaten er 26 (zie fig. 1). Sommige delen van de Nederlandse tekst zijn dus breder geweven.’

● Crescendo

‘Maar er zijn méér manieren om tegemoet te komen aan het snelheidsverschil tussen het Japans en het Nederlands. Ik kan de Nederlandse tekst soms laten uitlopen zonder dat het opvalt. Het kan bijvoorbeeld gebeuren dat de hoofdpersoon van de film na het uitspreken van de zin het hoofd afwendt of de deur uit gaat. In het origineel is hij dan uitgepraat, maar in het Nederlands laat ik de tekst nog even doorlopen - alsof de persoon in kwestie nog verderpraat.

Tony Dirne: ‘Soms smokkel ik door te manipuleren met de filmmuziek.’

Soms smokkel ik door te manipuleren met de filmmuziek. Stel, een personage heeft in het Japans iets gezegd, met die snelle Japanse mondbewegingen, en meteen daarna barst er een crescendo los. Dat mag natuurlijk niet samenvallen met extra Nederlandse tekst, dus ik ga het muziekspoor aanpassen. Ik kopieer dan een zachte muziekpassage uit een ander deel van de band en dat leg ik onder de toegevoegde Nederlandse tekst in de plaats van het crescendo, terwijl het desbetreffende personage met de rug naar de camera naar de deur loopt en zijn tekst ‘afmaakt’. Daarna kan alsnog het crescendo klinken.

Bij die ‘vertaling’ van buitenlandse mondopeningen in Nederlandse speelt soms het probleem van de aanpassing aan het Nederlandse ritme. Neem bijvoorbeeld de Engelse versie van ‘Jody en het hertejong’. Daar begint de hoofdpersoon een dialoog die in het Engels uitmondt in een lang en weinig boeiend gesprek over iets wat we in beeld zien, of al gezien hebben. In de Nederlandse versie heb ik dat anders gedaan. Ik heb de scène zo opgedeeld dat de beginzin verbonden wordt met een afrondende op-

[p. 284]

merking. Daardoor ontstaat er ruimte om nieuwe elementen aan te brengen, met een grotere kans dat er meer informatie kan worden gegeven, of dat er humor en eventueel educatieve aspecten kunnen worden toegevoegd. In de genoemde scène van ‘Jody en het hertejong’ wordt er dieper ingegaan op het thema vriendschap:

I'm sick of all this talk about that runaway deer. Jody, you act all the time like he's a person!

Daarbij maakte ik de volgende Nederlandse ‘vertaling’:

Hou nou toch 's op over dat weggelopen hert. je hebt toevallig nog een vriend op twee poten!’

● Klankgamma

‘Bij ritmische kwesties komt het me goed van pas dat ik ook musicus ben. Maar ook de Nederlandse acteurs die mijn teksten uitspreken, moeten muzikaal zijn; mensen als Simone Kleinsma en Ted de Braak zijn er heel goed in.

Je kunt vaak leuk met de inhoud spelen. In tekenfilms wordt altijd veel geschreeuwd en met rare nasale stemmetjes gepraat. Iedereen schijnt te denken dat dat erbij hoort. Dan vind ik het wel eens aardig om iemand met een zachte, opgewekte stem vreselijke dingen te laten zeggen, zoals: ‘Weet jij wel dat je héél onbetrouwbaar bent?’ in plaats van: ‘Van alle ploerten ben jij de grootste schoft!’

Als ik bij het nasynchroniseren de cast voor de Nederlandse versie moet samenstellen, vind ik het belangrijk dat er een zo groot mogelijk klankgamma is: van de laagste bas tot de hoogste piccolo. In figuur 2 kun je zien welke stern-acteurs ik voor welke stemsoort gebruik. Een zeer eigenaardig fenomeen in dit verband is Alfred Lagarde, die in zijn eentje door het hele klankenspectrum kan. En als Hetty Heyting op de punt van haar stoel gaat zitten, heeft zij een bereik van piccolo tot bas.’

Figuur 2

sopranen	Jody Pijper, Hetty Heyting, Tamar Baruch, Annelies Balhan
alten	Simone Kleinsma, Elise Homans, Maroesja Lacunes, Beatrijs Sluyter, Vivian Boelen, Isa Hoes
tenoren	Peter Lusse, Gordon, Jan-Simon Minkema, Henk v.d. Horst, Antonie Kamerling
baritons	Dick Rienstra, Bernard Droog, Rudi Falkenhagen, Ted de Braak
bassen	Fred Benavente, Paul Cammermans, Hans Hoekman, Huib Rooymans