Onze Taal. Jaargang 65

Taalkundeonderwijs in de knop gebroken
Redactie Onze Taal

Welk onderwijs in het Nederlands moeten vwo-leerlingen krijgen na hun driejarige basisvorming? Op deze vraag hebben diverse commissies en werkgroepen gestudeerd. Ze hebben plannen gemaakt en die bijgesteld naar aanleiding van opinies van leerkrachten en andere betrokkenen. Het eindresultaat was een voorstel waarin de nadruk lag op de vergroting van de taalvaardigheid van de leerlingen. Als de harde kern van het vak Nederlands op het vwo werd beschouwd: het trainen in discussiëren en argumenteren en vooral het schrijven en samenvatten van rapporten. Deze harde kern werd geflankeerd door een tamelijk omvangrijk onderdeel Nederlandse literatuur en een klein onderdeel waarin de leerlingen enige basiskennis over taalkunde werd bijgebracht.

● In de kiem gesmoord

De staatssecretaris heeft dit advies niet overgenomen. Zij heeft de harde kern van het onderwijs in het Nederlands gespaard, maar de rest getransplanteerd of weggesnoeid. Met andere woorden: van het schoolvak Nederlands is alleen de taalvaardigheid overgebleven. Het ziet ernaar uit dat het literatuuronderwijs wordt overgeplaatst naar het nieuwe verzamelvak culturele en kunstzinnige vorming. En het kasplantje van de taalkunde is in de kiem gesmoord.

Zijn de nieuwe voorstellen van de staatssecretaris een verbetering? Dat betwijfelen we. Allereerst de overplaatsing van de Nederlandse literatuur. Weliswaar zal het literatuuronderwijs een eigen hoekje krijgen te midden van alle andere culturele kunstzinnigheden, maar te vrezen valt dat het met het literatuuronderwijs net zo zal gaan als met geschiedenis, dat in het vergaarvak maatschappijleer ten onder is gegaan.

Daar komt nog bij dat onze literatuur alleen in samenhang met de literaturen van de vreemde talen behandeld zal worden. Wie literatuur vooral ziet als ideeëngeschiedenis zal daarmee goed uit de voeten kunnen, maar wie zal zich bekommeren om de talige kanten van ons proza en onze poëzie?

● Nieuwe inzichten

Het ligt voor de hand dat wij ons hier vooral zorgen maken over de tweede ingreep van de staatssecretaris: geen onderwijs in de taalkunde. De achtergrond van het oorspronkelijke voorstel was tweeledig. Ten eerste is onze kennis van taal in de afgelopen honderd jaar sterk gegroeid. Deze inzichten zijn eigenlijk onontbeerlijk voor de beoordeling van standpunten in discussies over taal, taalgebruik en taalpolitiek, en zijn nog niet doorgedrongen in de spraakmakende gemeenschap. En dat valt te betreuren, want deze discussies - en daarmee zijn we bij de tweede achtergrond aanbeland - komen veel meer dan vroeger voor in onze snel veranderende samenleving. Het gaat dan om problemen als: welke eisen kunnen we aan een nieuwe spelling stellen? Wat zijn dialecten en hoe veranderen ze? Onder welke omstandigheden leer je snel een tweede taal? Is het zinnig om taalverandering tegen te houden? Juist met wat kennis over taalkunde zouden vwo'ers als aanstaande medebeslissers beter in staat zijn om allerlei geldverslindende onzinplannetjes op hun merites te beoordelen.

De vwo'ers die door de plannen van de staatssecretaris van taalkundeonderwijs verstoken moeten blijven, zullen nooit in het onderwijs leren nadenken over bijvoorbeeld de vraag wat de menselijke taal onderscheidt van alle andere communicatiesystemen. Een gemiste kans op een moment dat een belangrijke verbetering van het vak Nederlands mogelijk was geweest.