Onze Taal. Jaargang 65

[p. 260]

Griezelen en gnuiven met de nieuwe spelling

Ludo Permentier - redacteur De Standaard, Brussel

Niet zo gek veel journalisten lagen wakker van de nieuwe spelling voordat het Groene Boekje het daglicht mocht zien. En toen duurde het nog tot Onze Taal lijstjes van missers begon te publiceren, voor er enige journalistieke opwinding ontstond over de spellinghervorming. Vreemd, want wie probeerde het spellingnieuws op de hielen te zitten, kon de ene ‘scoop’ na de andere rapen. Tegelijk kon hij met de ellebogen aanvoelen dat er achter de schermen meer gebeurde dan de Nederlandse Taalunie in haar opgepoetste mededelingen toegaf. Het eerste resultaat van grondig spitwerk is Spellingchaos van Wim Daniëls en Felix van de Laar. Misschien niet het definitieve boek over de spelling van 1995, maar ruim voldoende om de lezer een avond te laten griezelen en gnuiven.

● Onderzoekscommissie

Wim Daniëls is taalkundige en publicist. Hij volgde het spellingdossier onder meer voor het Eindhovens Dagblad. Felix van de Laar is voorzitter van TekstNet, een vereniging van tekstschrijvers. Voor Spellingchaos vormden ze samen een ‘buitenparlementaire onderzoekscommissie’. Ronkende naam, maar hij boezemde de Taalunie geen ontzag in. Al kreeg de commissie de professoren Maarten van den Toorn, Anneke Neijt, Piet van Sterkenburg en Guido Geerts aan de praat, en al wilden ook Van Dale-directeur Pim Detiger en Peter Smulders van Onze Taal toelichting verschaffen, Greetje van den Bergh en haar spellingmedewerker Johan van Hoorde van de Taalunie hielden de mond stijf dicht. Ook de uitgeverij Sdu gaf niet alle informatie vrij, en de notulen van de Taaladviescommissie kregen ze al helemaal niet te zien.

Wat haalde de commissie naar boven? Allereerst een indrukwekkende lijst van ‘missers’ in de Leidraad en de Woordenlijst van het Groene Boekje. De regels werden onzorgvuldig geformuleerd; de lijst bevat overbodige dubbelspellingen; het Groene Boekje negeert zijn eigen regels.

Waarom moet je wa-ter-pis-tool anders afbreken dan pi-stool? Waarom moet sex appeal met x en seksshop met ks? Waarom is amateur-wielrenner met koppelteken en profwielrenner aaneen? Wat betekent het woord sovjettroep? Bedoelen de samenstellers echt dat het een enkelvoud is van sovjettroepen? Waarom heeft bedgenote alleen een meervoud op -n (waardoor het altijd een tussen-n heeft in samenstellingen) als echtgenote ook op -s kan (en dus geen tussen-n krijgt)? Waarom moet je diefjesmaat gaan zoeken bij de t ('t is dief en diefjesmaat)? Enzovoort, enzovoort.

● ‘Een bananeschil’

De auteurs beschrijven hoe achter de schermen met de spelling werd gesold. Hoe, bijvoorbeeld, de betwiste regel van de tussen-n werd bijgewerkt met subregel 1b. Dat gebeurde na een vraag op een persconferentie, terwijl de ‘definitieve en officiële’ regels al doorgestuurd waren naar de uitgevers. Zelfs de ministers kregen van het secretariaat van de Taalunie verkeerde informatie over deze gang van zaken, suggereert de ‘buitenparlementaire onderzoekscommissie’.

Een ander sterk hoofdstuk gaat over een correctieslag, waarbij een werkgroep van de Katholieke Universiteit Brabant onder leiding van Jan Renkema tot tweemaal toe een poging deed om een voorlopige versie van de Woordenlijst uit te vlooien. Beide pogingen mislukten omdat er met de bestanden niet te werken viel, en omdat ze boordevol fouten en tegenstrijdigheden zaten. De werkgroep sloeg alarm bij de Taalunie, maar die achtte het niet nodig de publicatie van het Groene Boekje uit te stellen. Er werden andere mensen aangezocht voor een correctieslag.

Ook het Genootschap Onze Taal speelt een rol in Spellingchaos. Peter Smulders vertelt hoe voorzitter H. Hoefnagels Aad Nuis tipte over een ‘bananeschil die op zijn pad lag’, waarop de staatssecretaris een mechanisme in gang zette waar het genootschap zelf het slachtoffer van dreigde te worden. Uiteindelijk zaten Onze Taal en de Taalunie met getrokken messen rond de tafel. Wordt ongetwijfeld vervolgd.

● Te laat én te vroeg

Het boek Spellingchaos wekt de indruk dat de Nederlandse Taalunie een gebrekkige spellinghervorming bijeen improviseerde en het resultaat nog slecht wist te verkopen ook. Ze handelde tegen de bezwaren van talloze deskundigen en betrokkenen in. Meer dan eens wordt gesuggereerd dat de positie van de leiding van de Taalunie en de commerciële belangen van de samenstellers en uitgevers van het Groene Boekje zwaarder wogen dan het belang van de taalgebruiker. Vandaar de herhaalde pogingen om de pers en het publiek te misleiden - pogingen die in het boek in geuren en kleuren worden beschreven.

Spellingchaos bevat leemten. De vraag waarom Jan Renkema zijn correctieopdracht teruggaf, maar zijn Leidraad wel liet publiceren, wordt niet beantwoord. De ultieme reden van de grote haast van Greetje van den Bergh (tegen haar eigen medewerkers in, zo weten ingewijden) wordt niet verklaard. De precieze inhoud van het contract tussen Taalunie, INL en Sdu blijft verborgen. Of de Taalunie de samenstellings- en drukopdracht wel zonder openbare aanbesteding kon toewijzen aan INL en Sdu, blijft een open vraag. We krijgen ook geen kijkje in de keuken van het INL. Wie schrikt van de slechte kwaliteit van de Woordenlijst zou daar eens moeten gaan kijken.

De auteurs zijn te laat met hun boekje. De grote commotie over de

[p. 261]

nieuwe spelling is intussen voorbij; Nederland en Vlaanderen zijn druk bezig ermee te leren leven. Ze zijn ook te vroeg. De vraag of deze ongewilde bastaard levenskrachtig is, kan pas over tien jaar worden beantwoord.

Maar ze hebben de zaken op een rijtje gezet. Dat doen ze precies op tijd.

Wim Daniëls en Felix van de Laar: Spellingchaos. Een buitenparlementair onderzoek naar de nieuwe spelling. Utrecht, Uitgeverij Scheffers, 1996. Prijs: f 19,90. ISBN 90 5546 048 6