Onze Taal. Jaargang 65

[p. 254]

Drummersnederlands

Hugo Pinksterboer - hoofdredacteur Slagwerkkrant

Net als veel andere jargons is de taal van drummers doorspekt met Engelse woorden. Drummers hebben het nooit over een grote trom of een kleine trom, maar over een bassdrum of een snaredrum. Toch is ook een enkele Nederlandse benaming ingeburgerd geraakt. Maakt het Drummersnederlands enige kans?

Het gaat natuurlijk al mis met het woord drumstel. Half Engels, half Nederlands, en bovendien incompleet: wie achter een drumstel zit, heeft ook altijd een collectie bekkens bij de hand. De korte historie van het instrument en het riante aanbod van Amerikaanse woorden met een hoge ‘status’, bemoeilijken de invoering van Nederlandse equivalenten. Onmogelijk is die invoering echter niet, uitzonderingen daargelaten. Tenslotte is een bassdrum een ander instrument dan een grote trom. Voor drummers, in elk geval.

● Met toeters en bellen

De eerste drumstellen, uit de tijd van de stomme film, bestonden uit een bassdrum, een snaredrum en een collectie bekkens, ratels, toeters en bellen, en andere geraasinstrumenten. De uitdrukking toeters en bellen, volgens Marc De Coster in Onze Taal van juni 1995 een militaire ‘slang’ - term voor grote modellen decoraties, vindt mogelijk zijn oorsprong in het oude drumstel, dat in die tijd werd aangeduid als drums and trappings (trappings zijn ‘ornamenten’). Later verkortte men dit tot trap set of traps, of tot het vaker voorkomende drum set of drums.

Drum set werd in het Nederlandse-taalgebied al snel drumset of drumstel. Dat de woorden drum en drummen zich in onze taal feilloos laten uitspreken en vervoegen, heeft daarbij ongetwijfeld een rol gespeeld. Naast het meest frequent gebruikte drumstel worden ook de termen set, drumkit, kit en zelfs slagwerk gebruikt. Op de vraag wat een drummer speelt, wordt overwegend drums geantwoord. Een drumstel speel je niet. Dat héb je.

Drummers hebben het ook zelden over trommen of trommels; die instrumenten horen thuis in het concertgebouw of op straat, in het tamboerkorps. Het enige feitelijke verschil tussen de bassdrum van de drummer en de grote trom van de klassieke slagwerker of de overslagtrom van de tamboer is dat de bassdrum met een pedaal bespeeld wordt. Waarom dan toch bassdrum? Omdat het bassdrumpedaal, en daarmee het drumstel, in Amerika ‘uitgevonden’ werd. Bovendien spelen drummers vooral muziek die in Amerika of Engeland geboren werd en wordt. Om diezelfde reden heeft de drummer het over snaredrum waar klassieke slagwerkers kleine trom of snaartrommel zeggen. De halve vertalingen basdrum en snaardrum hebben in Nederland nauwelijks ingang gevonden.

● Tomtom

Naast de bassdrum en de snaredrum bestaat het drumstel uit twee of meer toms, of tomtoms. Net als drum zijn dat woorden die in het Nederlands goed uit te spreken zijn. Ook zijn het duidelijke onomatopeeën, waarin het roffeltje (de ‘r’) van de besnaarde kleine trom achterwege blijft.

De zogenoemde hangende toms worden met een tomhouder op de bassdrum gemonteerd. De tom rechts van de drummer is de op drie pootjes gemonteerde floor torn, die hier tot staande tom werd. ‘Een prima oplossing, totdat ook deze trommels steeds vaker aan standaards opgehangen werden. Een hangende staande tom klinkt niet, en dus komt het voor Nederlanders minder snel als fout her-

[p. 255]

kenbare Engels weer tevoorschijn, in de term hangende floortom. Een hangende 16’ is een uitdrukking die ook regelmatig gebezigd wordt - en elke drummer weet door de maataanduiding dat het over de voormalige staande torn gaat. De term pauk, die voor deze trommel soms gebruikt wordt, is fout: de koperen, halfbolvormige trommels die zo heten, zijn het domein van de klassieke paukenist. Een klankverwantschap, in muzikale zin, is vermoedelijk de oorzaak van deze misvatting.

● IJzerwaren?

Een collectie trommels en bekkens, ofwel een drumstel, wordt opgehangen aan en gestemd met wat in Amerika hardware heet. Ijzerwaren, zou je dan naar analogie van onze ijzerwinkel (hardware store) zeggen, ware het niet dat er aan een drumstel geen spoortje ijzer te pas komt. Metaalwaren is, zo leert de ervaring, te afstandelijk. Het Nederlandse vaktijdschrift voor drummers, Slagwerkkrant, noemt het ene deel van de hardware simpelweg standaards en pedalen. Voor het andere deel, zoals het vast aan de trommel bevestigde stemsysteem, wordt sinds kort de term ketelbeslag gebruikt. En wat voor microfoons hengelstandaard heet, noemen drummers boomstand. Slagwerkkrant tracht dat te doorbreken door ook voor dergelijke bekkenstandaards het Nederlandse equivalent te gebruiken.

Andere Slagwerkkrant-neologismen zijn draagrand (de speciaal gemodelleerde rand waar vel en ketel elkaar raken; bearing edge), eenslagshendel (waarmee je de hoogte van een standaard met één beweging verankert; touch lock) en dubbelbenig (voor standaards waarvan de poten dubbel zijn uitgevoerd; double braced). Ook multiklem, nylon betipt (stok met nylon tip), voetblad, borgklem (memory lock) en, op speeltechnisch gebied, spooknootjes (fluisterzachte slagen; ghostnotes) horen tot deze collectie. Voor andere woorden is nog geen bruikbare vertaling gevonden. Het hi-hatpedaal, bijvoorbeeld, is een pedaal waarmee twee bekkens op elkaar getrapt worden. De bron van het woord is het bolhoedvormige model van het bovenbekken van de eerste hi-hats. Het huidige bovenbekken wordt gemonteerd met

•
Val-sluitbekkenhouder is correct, maar zal alleen door de meest puristische drummers gehanteerd worden - en dan nog slechts als ze alleen zijn...
•

wat in het Engels een clutch heet. Verder dan bovenbekkenhouder heeft de Slagwerkkrant-redactie het nog niet gebracht. Een slimme variant op deze houder is de drop lock clutch, waarmee je de bevestiging tijdelijk opheft. Val-sluitbekkenhouder is correct, maar zal alleen door de meest puristische drummers gehanteerd worden - en dan nog slechts als ze alleen zijn...

● De meerwaarde van maple

Een bijkomend probleem voor de vernederlandsing van de drummerstaal is dat de veelal buitenlandse fabrikanten met al dan niet zelfverzonnen kreten (zoals touch lock), en evenzeer met de toepassing van bepaalde bouwmaterialen, om de gunsten van de koper strijden. De plotseling herleefde belangstelling voor de uit esdoorn gebouwde Amerikaanse trommels noopte de Japanse en Europese fabrikanten om dat materiaal ook te gaan gebruiken. Teneinde de koper daarvan te doordringen, maakt de Engelse aanduiding van die houtsoort vaak deel uit van de naam van de serie. De Yamaha Maple Custom is een duur voorbeeld van deze marketingstrategie. Als je zo'n instrument koopt, heb je natuurlijk liever een maple drumstel dan een van esdoorn; maple heeft een door de fabrikanten gestimuleerde meerwaarde gekregen. Berkenhout - een ander materiaal dat voor professionele trommels vaak gebruikt wordt - heeft minder status. De klankverwantschap met het Engelse birch is hier duidelijk aanwezig: dat vergemakkelijkt de invoering van het Nederlandse woord.

Dat drummerswoorden vaak niet domweg vertaald kunnen worden, zoals Van Dale brushes omzet in slagborstels, heeft niet alleen te maken

[p. 256]

met de imaginaire kracht van het Engels, maar ook met de bijna vanzelfsprekende affiniteit die drummers hebben met klankovereenkomsten. In het woord brushes zit toevallig de sh-klank die deze ‘vegers’ genereren. Slagborstel is, met alle respect, een echte vertalersvertaling van iemand die te weinig drummers ontmoet heeft.

● Crash - kresj

Dat er voor het andere deel van het drummersinstrumentarium, de bekkens, wel een Nederlands woord bestaat, heeft alles te maken met de klassieke traditie van dit instrument. In 1681 schreef de componist Strungh al bekkens (Becken, van het Latijnse baccinum) voor in zijn opera Ester. De huidige typeaanduidingen van bekkens zijn van veel recenter datum. Ze werden verzonnen voor en door drummers - in Amerika, natuurlijk. Vrijwel zonder uitzondering gaat het hier om onomatopeeën die zich niet licht laten vertalen. Zo klinkt een crash ook als crash, en voor een pang, een swish en een splash geldt hetzelfde. Afslagbekken of accentbekken zijn woorden die de crash nog niet van zijn plaats hebben gekregen, ook al omdat elke fabrikant de Engelse aanduiding luid en duidelijk op de desbetreffende bekkens zet. Kresj is, afgezien van het woordbeeld, niet acceptabel omdat het harder en korter klinkt dan crash.

Tot zover een korte opsomming van vooral niet-vertaalde woorden, en een aantal van de achtergronden van de weerstanden tegen en de onmogelijkheden van Drummersnederlands. De vertalingen die wel voet aan wal lijken te krijgen, zetten aan tot nieuwe pogingen. Reacties op dit artikel en suggesties voor nieuwe vertalingen zijn dan ook van harte welkom. Daarbij valt te denken aan vertalingen voor technische woorden als clutch en throw-off (soort snarenmechaniek), maar vooral ook aan speeltechnische woorden als backsticking, rimshot, rimclick, break, fill, feel, time en timekeeping. Dat sommige van deze woorden ook betrekking hebben op andere instrumentgroepen, verbreedt het draagvlak voor deze ontwikkeling. Boeiend blijft tot slot de vraag of een vakblad in dezen een voortrekkersrol of juist een volgende rol moet vervullen.