Onze Taal. Jaargang 65

[p. 202]

Chinees: een lange mars

Wouter Schoonman - Den Haag

Wat staat een Nederlander te wachten als hij Chinees gaat leren? Heeft hij dan iets aan zijn bestaande talenkennis? Of aan zijn taalgevoel? Wouter Schoonman ondervond het aan den lijve.

Den Haag, september 1994. Het statige Gymnasium Haganum. In een klaslokaal zitten zo'n twintig volwassenen aan te klein schoolmeubilair. Voor de klas staat Inez Kretzschmar, ingehuurd door de Vriendschapsvereniging Nederland-China. Zij zal ons de komende maanden de eerste beginselen van het Chinees bijbrengen. Dompers ontstaan bij haar opening: ten eerste zullen we alleen het officiële Mandarijn leren en ten tweede hebben taalgevoelige mensen geen enkel voordeel bij het leren van Chinees. Met de eerste tegenslag kan ik leven. Mandarijn is de min of meer officiële taal van Peking en omstreken en ik zou me er ter plaatse mee moeten kunnen redden. De tweede tegenslag is ernstiger. Talen leerde ik tot nu toe via m'n ruggenmerg. Vraag me niet Frans of Duits te schrijven, maar spreken en luisteren kan ik op conversatieniveau.

Chinees is volgens Inez een kwestie van stampen en discipline. Er is niet alleen anderhalf uur college per week, we worden ook geacht nog eens vijf uur extra bezig te zijn met schrijven, lezen, luisteren en spreken. Ik blijf tijdens die eerste les voorlopig eigenwijs en neem me voor de komende periode zelf na te gaan of Inez gelijk heeft.

Inmiddels weet ik het zeker. Chinees is moeilijk, echt moeilijk. Dit komt doordat er geen enkele verwantschap bestaat tussen Indogermaanse talen en het Chinees. Nergens een kapstokje, hulpmiddeltje of regeltje waardoor je je bestaande talenkennis kunt benutten. Je begint met een schone lei.

● Toonverloop = betekenis

De eerste les beginnen we meteen met de uitspraak. Chinees is een toontaal. De toonhoogte (of beter het toonverloop) bepaalt de betekenis. Er zijn vier soorten tonen: monotoon, stijgend, dalend en dalend/stijgend. Dit is niet hetzelfde als intonatie in onze taal. Dat doet de Chinees weer op een andere manier. Het Chinees bestaat uit maar liefst 400 ‘fonemen’, niet uit woorden. Een foneem bestaat uit een ‘initial’ en een ‘final’: beginklank en eindklank. De klinkers (finals) lijken op de onze (a, o, e, er = ar, i, u = oe, uu). De uitspraak lijkt wat op het Engels. De initials (b, p, m, f, d, t, n, l, z, c, s, zh, ch, sh, r, j, q, x, g, k, h) zijn moeilijker. Belangrijk is of ze ‘met of zonder lucht’ - aspiratie - worden uitgesproken. Combinaties van initials en finals vormen onze eerste ‘drill’: het klasje moet woordjes nazeggen als ba, pa, le, enzovoort. Na enige aarzeling doet het klasje mee. De verschillende toonverlopen zijn moeilijk. Maar het is wel belangrijk: een monotone ie betekent

[p. 203]

‘één’, een dalende ie echter ‘honderd miljoen’.

Dan verder met het schrift. Inez noemt het Chinese schrift ‘onhandig’. Kleine kinderen kunnen pas veel later dan bij ons schrijven, omdat de karakters zo ingewikkeld zijn. Alle karakters zijn opgebouwd uit een aantal vaste ‘strokes’. Bovendien luistert het erg nauw. De diverse friemels waarmee een karakter wordt gemaakt, moeten in een vaste volgorde op een vaste manier worden geschreven. Anders is het handschrift onleesbaar. De komende maanden heb ik weer schrijfles, net als mijn dochter van zes. Net als zij leer ik de basiselementen van het schrift (twintig keer achter elkaar een horizontaal streepje, bijvoorbeeld). Zij gaat veel harder! Na de eerste les oefen ik de eerste vijf karakters en hun uitspraak (‘acht’, ‘niet’, ‘groot’, ‘één’ en ‘vijf’). Mijn nieuw aangeschafte tekstverwerker schrijft ze zo:

八 不 大 - 五

● Streeppatronen

Een soort aap-noot-mies, maar moeilijk te onthouden. En dan te bedenken dat er naar schatting zo'n 50.000 karakters zijn. Voor een krant heb je er 4000 nodig. Gelukkig is ook hier passief herkennen gemakkelijker dan actief reproduceren. Maar Inez heeft gelijk: wat is het Chinese schrift onhandig voor ons westerlingen. Een woordenboek is geordend naar het aantal streepjes dat een karakter telt. Maar dan moet je wel weten wat ‘een streepje’ is. Sommige streeppatronen worden in één haal geschreven. Deze tellen dan niet voor twee of drie strepen, maar slechts als één!

Een paar leerlingen besluiten gedurende de cursus privé conversatieles te nemen. Een ontnuchterende ervaring. Elke week zeggen de Nederlanders dialogen-uit-een-boekje op terwijl Meng Wu ons probeert te begrijpen. De Nederlanders begrijpen elkaars Chinees redelijk, Meng Wu nauwelijks. Als ze ons hardop verbeterd heeft, kijken we elkaar aan: dat zeiden we toch! Inez geeft een verklaring: Chinezen horen het verschil niet tussen paard en baard. Nederlanders zijn niet gewend om secuur toonverlopen uit te spreken, boven-

•
Elke week zeggen de Nederlanders dialogen-uit-een-boekje op terwijl Meng Wu ons probeert te begrijpen. De Nederlanders begrijpen elkaars Chinees redelijk, Meng Wu nauwelijks.
•

dien moeten sommige fonemen aan elkaar geplakt worden. Daar komt nog bij dat door de beperkte hoeveelheid fonemen er talloze woorden zijn die veel meer dan één betekenis hebben. Het foneem shì (uitspraak ‘sjhu’: dalend) heeft wel honderd betekenissen, afhankelijk van de omringende fonemen. Chinees is bovendien een staccato-taal, het Nederlands meer een zingende(!) taal. Er is één voordeel aan het Chinees: er is nauwelijks grammatica. Verschillende tijden van werkwoorden zijn er niet, lidwoorden, meervouden of naamvallen evenmin. Het belangrijkste is de woordvolgorde.

● Verbale prestatie

Ik maak een sprongetje in de tijd en zit in het zomerse Den Haag. De lessen zijn opgehouden, nu komt het aan op zelfdiscipline. Uit boek 1 van Elementary Chinese Readers hebben we de helft gedaan, zestien hoofdstukken. Ik heb alle lesstof herhaald. Het blijft een vervelend leerboek, het gaat - tot nu toe - alleen over het leren van de Chinese taal op het Beijing Language Institute (waar het boek vandaan komt). Mijn woordenschat van 150 woorden omvat leraar, klaslokaal, schoolbord, vulpen en nog wat van die nuttigheden. Eén van de geleerde zinnen luidt bijvoorbeeld: ‘Wô bù shì Zhöng guó xuésheng, wô shì wài guó xuésheng.’ (‘Ik ben geen Chinese student, ik ben een buitenlandse student’) Maar een brood kan ik niet bestellen en met getallen omgaan evenmin. Op het vliegveld van Frankfurt wilde ik een jaar studie aan de praktijk toetsen. Ik richtte mij tot een groepje zaken-Chinezen en zei in mijn beste Chinees: ‘Zijn jullie Chinezen?’ en vervolgens ‘Ik studeer Chinees.’ Ik kreeg voor deze verbale prestatie een sigaret en een pils aangeboden, maar de conversatie verliep verder in het Engels.

Het wordt een lange mars!