Onze Taal. Jaargang 65

[p. 196]

Taalergernissen

■ Performant
A.J. Roelofs - Amsterdam

Onlangs kreeg ik een reclamefolder onder ogen van een postorderbedrijf in computersystemen, waarin ik een barbarisme aantrof dat ik nog niet eerder ben tegengekomen: het woord performant, met kennelijk de betekenis ‘best presterend’. In de folder werd dit woord gebruikt in de volgende zinsneden (inclusief spelfouten):

-	een performante pc met uitstekende prijs/performantie verhouding;
-	deze systemen zijn nog performanter geworden;
-	een hoog performante caching harddisk;
-	onze meest performante machines.

Omdat in uw maandblad veelvuldig aandacht wordt besteed aan het toenemende gebruik van leenwoorden, leenvertalingen en barbarismen wilde ik de lezer dit nieuwe, lelijke leenwoord niet onthouden.

■ Moment suprême
A. Surewaard - vertaler, Brussel

Talrijke tv- en andere presentatoren, van Jos Brink tot Emiel Goelen, menen dat het moment suprême het beslissende moment is in een quiz of spel. Franse woordenboeken geven overduidelijk aan dat de presentatoren ernaast zitten. Le moment suprême is ‘het ogenblik des doods’! Als deze sprekers blijk willen geven van een behoorlijke kennis van het Frans, zullen ze moeten overschakelen op la minute de vérité.

■ A losing battle?
Theo Vaalburg - vertaler, Arnhem

‘Nederlanders schieten zwaar tekort in het weren van vreemde invloeden in hun taal.’ ‘Het Nederlands wordt door het Engels bedreigd.’ ‘Er is sprake van gebrek aan taalchauvinisme bij de Nederlanders.’

Dergelijke uitspraken zijn mij uit het hart gegrepen. Ik erger me dagelijks groen en geel aan wat er zoal wordt uitgekraamd. Ik volsta met de volgende bloemlezing:

witte mensen in plaats van ‘blanken’; we gaan ervoor (‘we go for it’); decimaalpunten in plaats van ‘komma's’; 5 punt 6 in plaats van ‘5 komma 6’; iemand een goede tijd toewensen (‘have a good time’); er mist nog een knoop; doe mij een borrel (nota bene opgenomen in Van Dale als volkstaal, maar volgens mij van oorsprong een Engelse zegswijze); atmosfeer in plaats van ‘sfeer’; zelfs bekende schrijvers (Jeroen Brouwers) spreken van meer en meer mensen in plaats van ‘steeds meer mensen’. En ga zo maar door!

Am I fighting a losing battle?

■ Gelijk uitrukken
H. Peter Smaling - Amstelveen

Met stijgende verbazing constateer ik dat het woord gelijk steeds vaker gebruikt wordt waar het juiste woord meteen had moeten zijn. Deze toepassing wordt dermate vaak gebruikt dat er reeds van ‘algemeen ingeburgerd’ kan worden gesproken. Verbeeld ik het mij nu, of is dit gebruik de laatste jaren werkelijk sterk toegenomen? Ik signaleer dit gelijk overal, op de televisie, in krantenartikelen (‘dat was genoeg om gelijk uit te rukken’; ‘Kamminga had zich gelijk moeten terugtrekken’) en zelfs vaak in advertenties, met als klap op de vuurpijl een radiocommercial voor Woonboulevard Beverwijk met de tekst ‘Ga gelijk naar de Woonboulevard Beverwijk’, al zal de bedenker hiervan als excuus kunnen aanvoeren dat hij weet dat het onjuist is, maar dat het nu wel lekker rijmt.

■ Normaal gebeuzel
Fennie Steenhuis - Den Haag

Toen de tweede zin van het Groot Dictee op 16 december 1994 werd opgelezen, verstijfde ik. ‘Normaal leidt dit ravezwarte diertje een rustig, zo niet vadsig bestaan...’, hoorde ik Philip Freriks duidelijk zeggen.

Hoe durft iemand zo'n zin uit te spreken, in zo'n gezaghebbende omgeving. Goed, sinds ongeveer acht maanden geleden een bekend ijsmerk adverteerde met de onjuiste zin ‘Normaal kan ik me heel goed beheersen’, is dit gebruik van normaal als los bijwoord schering en inslag. Sinds kort is het ook onder journalisten van het NOS-journaal gemeengoed. Maar om zich tijdens het nationaal dictee zo te verlagen? Want voor zover ik weet, is het normaal gesproken of normaliter. Het woord normaal bevalt blijkbaar zo goed, dat het een modewoord is geworden.

‘Normaal zit hij daar’, kan men op kantoor horen. Bedoeld wordt: ‘Daar is zijn kamer.’ ‘Normaal is er vrijdagsmiddags een borrel’ Bedoeld wordt: ‘Er is vrijdagsmiddags altijd een borrel.’ Het woord wordt namelijk nauwelijks meer gebruikt waar de oorspronkelijke uitdrukking normaal gesproken voor bedoeld is: het impliceren of aankondigen van een bestaande situatie of regel. Ook in de uitdrukkingen oppervlakkig gezien, door de bank genomen, strikt genomen en op z'n zachtst gezegd wordt het werkwoord niet weggelaten.

Normaal gesproken dan.

■ Dergelijke woorden
Prof. dr. A.B. Frielink - Baarn

Ik heb sterk de indruk dat de laatste tijd het gebruik van dergelijke overmatig toeneemt. Vaak ziet men dit woord in zinnen waar men gewoonlijk woorden als zo'n, zulke, zodanige of zelfs deze, die, dezelfde of dat zou verwachten.

In een artikel uit een tijdschrift (I&I winter 1994) streepte ik op anderhalve bladzijde driemaal dergelijke aan. Ook in Onze Taal stuitte ik op een voorbeeld. In de voorlaatste zin van het artikel op blz. 6 van het januarinummer 1995 staat ‘dergelijke veranderingen’ in plaats van ‘zulke veranderingen’.

Voor mijn gevoel is dergelijke wat minder precies dan de andere bovenstaande woorden. Het gaat om wat min of meer lijkt op het eerdergenoemde of wat niet hetzelfde is maar wel tot dezelfde categorie behoort. Zou het overmatige gebruik te maken hebben met de vrees te stellig te zijn en daardoor kwetsbaar voor tegenspraak?

■ Het verdwijnende het
A.R. Winter - Amsterdam

Het valt mij op dat het lidwoord het hoe langer hoe vaker wordt vervangen door de. De afgelopen tijd hoorde ik weer een flink aantal voorbeelden van dit verschijnsel; een kleine greep daaruit:

-	... de centrale bestuur... (burgemeester Patijn van Amsterdam)

[p. 197]

-	... de kolonialisme... (minister-president Kok)
-	... achthonderd soldaten van de Russische leger.. (Gijs Wanders van het NOS-Journaal)
-	... en dat is eigenlijk de eerste bezwaar, dat... (minister Sorgdrager)
-	... waar we wél wat aan kunnen doen is de zuurstofgehalte... (woordvoerder van de gemeente Amsterdam)
-	... de lezerspubliek groeit niet erg hard... (hoofdredacteur van het Algemeen Dagblad)
-	... het stond allemaal een beetje in de teken van de opiniepeilingen... (Cees Sorgdrager van het radioprogramma ‘Met het oog op morgen’)

Het is natuurlijk mogelijk dat het hier om versprekingen ging. Misschien wilden deze sprekers eerst een de-woord gebruiken, en besloten ze op het laatste moment - namelijk toen ze het lidwoord al hadden uitgesproken - om dat te vervangen door een onzijdig woord. Toch lijkt het erop dat het als ‘natuurlijk’ wordt ervaren om alleen nog maar de als bepaald lidwoord te gebruiken. En dat verschijnsel is te zien als een nieuwe bijdrage aan de verengelsing van onze taal.

■ Mesjoche van modewoorden
Henk Heida - Purmerend

Intussen weet ik allang dat het aan mij ligt, maar ik word mesjoche van enkele onstuitbaar vaak gebruikte modewoorden: probleem, situatie, conform, moment, informatie, principe, indicatie. Er is nog een flink aantal andere van dit soort nagemaakte, aan het Latijn ontleende, voor Nederlands doorgaande, afgrijselijk lelijke woorden te bedenken. Ze worden door iedereen, ik herhaal door iedereen, gebruikt, of het nu wetenschappers, kunstenaars, natuurbeschermers of bestuurders zijn, het doet er niet toe. Als je aandacht er eenmaal op gericht is, kom je er niet meer van los. De prijs daarvoor is hoog, want blijvende en (meer nog) groeiende ergernis (‘irritatie’) is je deel.

Een in het oog springende gemeenschappelijke eigenschap van de meeste van die leenwoorden is dat ze in één klap een reeks (‘serie’) van meestal prachtige Nederlandse woorden vervangen. Voorbeelden: informatie = inlichting(en), toelichting, voorlichting, uitleg, gegevens, kennis, kennisneming, kennisgeving, inzicht; probleem = moeilijkheid, bezwaar, nadeel, vraagstuk, tegenslag; situatie = ligging, gesteldheid, toestand, omstandigheid(heden).

En dat gaat zo maar door. Ook Onze Taal doet er (op bescheiden schaal) onbewust doch braaf aan mee. Is het niet vreselijk? Hoe moet dit nu verder? Was het maar opzet, dan zou het te bestrijden zijn, maar het is onnadenkendheid, gebrek aan eerbied voor het oereigene van de taal, napraterij, kletsmajoorderij, domheid, domheid en nog eens domheid. Laat Onze Taal dit verfoeilijk lelijke en nagemaakte Nederlands nu eindelijk eens stevig aanpakken; zet daar krachtdadig de bijl in en roei het uit, liefst met wortel en tak.

Er moet iets gebeuren! De vervlakking, dat wil zeggen het verlies aan woordverscheidenheid en daarmee verloedering van het Nederlands, dient terstond en met kracht een halt te worden toegeroepen. Onze Taal zou zich dat tot taak dienen te stellen.

■ Survival-dutch
P.A. Buitenhuis - Apeldoorn

Nederlanders zijn een raar volk. Als ze elkaar iets duidelijk willen maken, gaan ze plotseling een vreemde taal spreken. Engels is hierbij veruit favoriet. Zo verkopen kledingwinkels opeens casual sportswear of coordinated casuals. En bij een al jaren bestaande en niet tot een internationale keten behorende dorpskledingzaak zag ik in de etalage naast de shirts en shorts ook plotseling socks aangeprezen staan. Langs de autoweg A50, tussen Zwolle en Apeldoorn, viel mijn oog op een plakkaat met used cars. Een rijwielhandel, een ouderwetse dorpszaak met een eigenaar van ongeveer zestig jaar, plaatste onlangs een bromfiets buiten met daarop een bord for sale.

Een tijdje geleden las ik een advertentie van Rank Xerox met de aanprijzing ‘Een nieuwe Xerox copier met super survivalkorting’. Een copier moet wel een fotokopieermachine zijn. Maar super survivalkorting? Super zal hier betekenen dat het meer is dan we onder normale omstandigheden zouden mogen verwachten. Survivalkorting, daarmee begint het probleem pas echt. Mijn Engels-Nederlands woordenboek geeft als verklaring bij survival: ‘overleving; voortbestaan; overblijfsel; laatst overgeblevene; erg “antiek” persoon’. Geen aanduidingen om deze korting te verklaren. Ik probeer het nog even. Korting omdat wij alle apparaten van de concurrent hebben overleefd; korting omdat wij alleen met de Xerox-copier kunnen voortbestaan, of: er blijft ons niets over dan deze korting te accepteren.

Dames en heren winkeliers, fabrikanten, groothandelaren, enzovoort, prijs uw waren aan in de taal die uw kopers begrijpen. Een Engelsman gaat toch ook niet plotseling Nederlands spreken om zijn producten te verkopen, of een Fransman Spaans, een Chinees Japans, een Duitser Hongaars, een Waal Nederlands? Onnodig gebruik van een vreemde taal leidt tot een nieuwe vorm van analfabetisme; een deel van de consumenten begrijpt niet wat er wordt aangeboden. Waarom zouden zij uw producten dan kopen?

■ Nogmaals
J.F.B.M. Koet - Diemen

Voor zover ik kan nagaan, is er in Onze Taal weinig aandacht besteed aan het oneigenlijk gebruik van het woord nogmaals. Het betekent ‘nog een keer’ of ‘zoals ik zojuist opmerkte’, maar er wordt vaak iets heel anders mee gezegd. Je hoeft maar op een willekeurige actualiteitenrubriek af te stemmen en je komt vingers tekort om dat andere gebruik van nogmaals te kunnen tellen. Ik verdenk onze vroegere minister Van den Broek ervan het uitgevonden te hebben. Aanvankelijk vroeg ik mij af waarom hij - in zijn zorgvuldig gekozen bewoordingen - toch zo dikwijls in herhalingen verviel. Bij beter opletten bemerkte ik echter dat zijn nogmaals zelden of nooit werd gevolgd door wat hij tevoren had beweerd. Het woord fungeerde als een plechtig attentiesein waarmee belangstelling werd gevraagd voor een naar sprekers oordeel belangrijke mededeling.

Het heeft kennelijk aanstekelijk gewerkt: dit gebruik van nogmaals lijkt niet alleen een vast gebruik te zijn geworden van prominente personen zoals ministers, staatssecretarissen en vakbondsbestuurders, maar is langzamerhand ook gemeengoed geworden bij mindere goden die in het openbaar spreken. Ik vind dit geen taalverrijking, maar taalmisbruik.

‘Genootschap doe er iets aan!’