Onze Taal. Jaargang 65

[p. 168]

De ‘sluipende’ invloed van het Engels

Marcel Lemmens - docent opleiding Tolk-Vertaler, Hogeschool Maastricht

Dat de invloed van het Engels op het Nederlands groot is, zien we het duidelijkst aan de vele Engelse leenwoorden die de laatste tientallen jaren rechtstreeks zijn opgenomen in onze taal. Minder opvallend zijn de meer structurele veranderingen die het Nederlands onder invloed van het Engels ondergaat.

Een van de veranderingen die het Nederlands onder invloed van het Engels ondergaat, is het los schrijven van samengestelde zelfstandige naamwoorden: presentatie technieken in plaats van presentatietechnieken, controle maatregel in plaats van controlemaatregel en cel kweek in plaats van celkweek. Een andere groep anglicismen ontstaat doordat een schrijver of spreker een directe vertaling geeft van een Engelse tekst. Daarmee krijgt een bestaand woord soms een nieuwe betekenis:

1	een dramatische doorbraak (Eddo Rosenthal, NOS-Journaal, 29-8-93)
2	Een hele generatie kent [Bob Hope] nu als (...) een advocaat van de oorlog in Vietnam. (Rob Scheers in een citaat van Woody Allen in Elsevier, 14-3-92)
3	[het plunderen van] warenhuizen [op Haïti] (Harmen Siezen, 6 uur Journaal, 3-10-94)

We hebben hier te maken met zogeheten faux amis (‘valse vrienden’): woorden uit twee verschillende talen die zeer veel op elkaar lijken, maar toch iets anders betekenen. In het eerste voorbeeld gebruikt Eddo Rosenthal dramatisch in de betekenis van ‘historisch’, net als het Engelse dramatic. Door dit gebruik van dramatisch krijgt de uitdrukking een veel negatievere betekenis dan bedoeld wordt. In het tweede voorbeeld is het Engelse advocate te letterlijk vertaald. Er had hier zoiets als voorstander moeten staan. En in het laatste voorbeeld gaat het niet om de Haïtiaanse tegenhangers van C&A of de Bijenkorf, maar om ‘loodsen’ of ‘opslagplaatsen’ (het Engelse warehouses).

● In de pijplijn

In de hierboven geciteerde letterlijke vertalingen van Engelse woorden gaat het om voorbeelden van betekenisuitbreiding. Maar het komt ook vaak voor dat woorden letterlijk worden vertaald zonder dat er sprake is van betekenisverandering. In dat geval spreken we van een ‘leenvertaling’. Dit geldt bijvoorbeeld voor de schuingedrukte woorden in de volgende zinnen:

4	oorlogsheren [in voormalig Joegoslavië] (NOS-Journaal 22-11-93)
5	Vandaag opent Archeon in Alphen aan den Rijn z'n poorten. Een spectaculair themapark waar de bezoeker oog in oog staat met het verleden. (advertentie in de Volkskrant, 1-4-94)
6	Het zijn zinsneden die niets aan betekenis inboeten als je ze toepast op de verkiezingscampagne zoals die wordt geteleviseerd en in het bijzonder op de discussie Politiek in stelling van de EO. (Kees Los in de Volkskrant, 21-4-94)
7	Er is overweldigend bewijs dat [de politie] eenzijdig en openlijk deelneemt in invallen... (NRC Handelsblad, 30-3-92)

Oorlogsheren in 4 en themapark in 5 zijn rechtstreeks afkomstig van respectievelijk warlords en theme park. (Noemden we De Efteling vroeger ook al een themapark?) Het werkwoord geteleviseerd is een vernederlandste vorm van televized. Bewijs in 7 is een letterlijke vertaling van evidence.

Dergelijke overnames komen ook steeds vaker voor bij uitdrukkingen. Enkele voorbeelden:

8	Ik ben daar niet geamuseerd over. (Eng: I'm not amused) (Minister Kok in het NOS-Journaal van 21-1-93)
9	Op het eind van de dag is de burger de dupe. (Eng: at the end of the day) (NOS-Journaal, 16-6-93)
10	Volgens Van Basten was Cruijff in Amerika inderdaad de slagroom op de taart geweest. (Eng: the icing on the cake) (Ben de Graaff in de Volkskrant, 5-2-94)
11	Zit er soms een ontwerp in de pijplijn met de vernieuwende kracht van de DS, de schepping van de Franse Italiaan Flaminio Bertoni, die oploopjes veroorzaakte toen hij in het straatbeeld verscheen? (Eng: in the pipeline) (de Volkskrant, 5-3-94)
12	(...) die hebben daar een punt gemaakt vandaag. (Eng: to make one's point) (J. Terlouw, Commissaris van de Koningin in Gelderland, tijdens een uitzending over de kamerverkiezingen op 3-5-94)
13	[Van Gobbel] komt ermee weg. (Eng: to get away with something) (Eddy Poelmann, Studio Sport 21-8-94)
14	Mannen vallen hun gesprekspartner ook sneller in de rede. Wat

[p. 169]

meer is: ze onderbreken vrouwen tweeëneenhalf keer zo vaak als mannelijke gesprekspartners. (Eng: what is more) (Mieke Zijlmans in de Volkskrant, 5-11-94)

Tot op zekere hoogte zijn de uitdrukkingen wel vernederlandst. Zo is het gebruik van er in 13 kenmerkend voor het Nederlands, en is de volgorde van wat is meer in 14 aangepast aan de grammatica van onze taal. Toch komen de vertaalde uitdrukkingen nog enigszins vreemd over. Bovendien moet men in een enkel geval redelijk bekend zijn met het Engels om te begrijpen wat er bedoeld wordt. Dit geldt bijvoorbeeld voor 10, 11 en 12. Kent u de precieze betekenissen?

In 15 is de Engelse herkomst van de uitdrukking veel opvallender dan in de hierboven geciteerde voorbeelden. Mevrouw Vos maakt een halve leenvertaling (mind blijft onvertaald):

15	U kunt uw mind opmaken. (Eng: to make up one's mind) (mevrouw Vos, parlementariër, Den Haag Vandaag, 15-11-94)

● ‘We gaan commercieel’

Nog wat subtieler zijn de structuurveranderingen in déze voorbeelden:

16	Inktvissen zijn erg succesvol in het vangen van hun prooi. (Ja Natuurlijk Extra, 31-1-92)
17	Terrorisme betaalt. (Kop in Intermediair, 18-2-94)
18	We gaan commercieel. (Uit een reclameboodschap, 8-10-94)
19	Playfair ontsnapte in de 57e minuut aan Janfada en maakte zijn tweede doelpunt ooit in het eerste van PSV. (de Volkskrant, 9-4-94)

Het gebruik van succesvol na zijn in 16 lijkt verdacht veel op de Engelse constructie to be successful. In 17 en 18 worden de Nederlandse werkwoorden betalen en gaan in een andere structuur gebruikt dan meestal het geval is. Betalen wordt wel gebruikt in een zin als Jan betaalt de buurman, maar het gebruik in 17 - met een ‘niet-menselijk’ onderwerp en zonder lijdend voorwerp - is nieuw in onze taal. De zinsbouw in 18 is gebaseerd op het Engelse gebruik van go als koppelwerkwoord, zoals in go bankrupt (of in de naam van een typisch Nederlands tv-programma als Veronica goes opera). Een soortgelijke overname is we gaan ervoor, van het Engelse go for it! De plaats van ooit in 19 is ook typisch Engels: het Engelse ever kan een sterk benadrukte plaats innemen na een zelfstandig naamwoord: it was the most awful film ever.

● Het 8 uur journaal

Het laatste voorbeeld van een structuurverandering die ik wil bespreken, is het toenemende gebruik van maaten tijdaanduidende voorbepalingen, zoals in de volgende, authentieke voorbeelden: het 8 uur Journaal, het RTL half acht nieuws, een tien centimeter beeldscherm, een 4-jaar ban en een 100% kans. Vroeger werd het nieuws dat om acht uur begon, aangekondigd met zoiets als ‘Het journaal van acht uur’. De nieuwe vorm, met de bepaling vóór het zelfstandig naamwoord, is duidelijk ontleend aan Engelse vormen als the six o'clock news en the nine o'clock news. Ook de Engelse equivalenten van compacte vormen als een tien centimeter beeldscherm, een 4-jaar ban en een 100% kans zijn aan de andere kant van het Kanaal zeer gebruikelijk. In het Nederlands waren ze dat niet, maar ze schijnen dat wel te worden. Zouden we het in de toekomst ook hebben over een 10% korting (a 10% reduction) en de 8 uur trein (the 8 o'clock train)? Of doen we dat soms al? Teleac schreef onlangs in een advertentie (de Volkskrant 4-5-1996) in elk geval al over een 200 pagina's stap-voor-stap cursusboek.