Onze Taal. Jaargang 65

Een leegte(n)gevoel
Het Groene Boekje in de praktijk

Wil Sterenborg

Leegtegevoel schreef ik; maar toen het er stond, kwam de twijfel. Automatisch bedenk je dan nog dat er geen sprake is van een noodzakelijk meervoud van het eerste lid. Die regel behoort echter tot het verleden. Moet het in de nieuwe spelling niet leegtengevoel zijn?

Om dat te achterhalen, dienen we na te gaan wat de meervoudsvorm van leegte is. Is dat leegten, dan zou het leegtengevoel worden; is het bovendien of uitsluitend leegtes, dan is leegtegevoel de juiste vorm.

Nu zou men verwachten dat de uitvinders van dit probleem ook zouden bijdragen aan de oplossing ervan. Helaas geeft het Groene Boekje achter leegte geen meervoudsvorm. Als reden valt aan te voeren dat die vorm nogal incourant is. Toch kunnen we niet meer buiten informatie over het meervoud, omdat we anders niet weten hoe we samenstellingen met dat woord moeten spellen.

[p. 161]

Enig geblader in het Groene Boekje brengt aan het licht dat leegte geen uitzondering is; ook kalmte, vroegte, friste, kaalte, gekte, geboefte, afgifte, scheefte, smalte, kilte, zoutte, luwte, loomte en slapte missen een meervoudsindicatie, zodat het riskant is te schrijven over kaalte?problemen, koeiengekte?tumult, kalmte?middel, vroegte?record, luwte?grens, scheefte?graad en afgifte?schema. Zelfs een alledaags woord als duurte?toeslag roept twijfel op. Eigenlijk had dit woord zelf wel een plaatsje verdiend.

In nogal wat gevallen biedt het Groene Boekje hulp door, ondanks het verzwijgen van de meervoudsvorm, de zoeker in staat te stellen die zelf af te leiden uit een opgenomen samenstelling. Zo biedt droogteperiode, tenzij er een vergissing in het spel is, de zekerheid dat het meervoud niet uitsluitend droogten is. Diezelfde service bieden druktemaker, sterftecijfer, koudegolf, hitteschild, huldebetoon, zwaartepunt, warmtefront en vele andere.

Het criterium voor het al dan niet opnemen van een meervoudsvorm blijft onduidelijk als men naast de genoemde woorden een lijstje legt van vergelijkbare woorden die voorzien zijn van twee meervoudsvormen (met -n zowel als -s): verte, zwakte, stilte, holte, scherpte, wijdte, kromte, gemiddelde, flauwte, engte, gedaante, geneugte, ruigte, hoogte, laagte, diepte, rente, nuance. De Algemene Nederlandse Spraakkunst leert ons (blz. 68) dat in zulke gevallen het meervoud op -n als schrijftaal te bestempelen valt, terwijl dat op -s meestal in de gesproken taal gebruikt wordt. Via de spreektaal moeten we dus schrijffouten voorkomen!

Een ander mysterie is waarom andere woorden uit deze categorie verzwegen zijn. Tevergeefs zoeken we naar zuurte, gaarte, hardte, fijnte, nieuwte, naarte, ruwte, stijfte, stevigte, gauwte, dwarste. Dat maakt de vorming van samenstellingen als zuurte?graad, ruwte?limiet, dwarste?grafiek onmogelijk.

Dat woorden als garage, globe, lente, dupe, scène, robe, coupe, rage, finesse en geste beperkt zijn tot de meervouds-s is begrijpelijk; maar waaraan dankt bijvoorbeeld grofte zijn plaats in deze groep? Dus alleen groftes is mogelijk? En hoe is het gekomen dat aan moeite alleen een meervouds-n toebedeeld is?

Is er iets te doen aan dat leegtegevoel?