Onze Taal. Jaargang 65

[p. 141]

Woordenboek van de poëzie
Maandagziekte

Guus Middag

Er was eens, aan het eind van de jaren zeventig, in Californië, een meisje dat er geen zin meer in had. Saai leven, vervelende ouders, stomme rotschool ook. Toen ze dit alles op een vroege maandagmorgen weer eens helder onder ogen zag, nam ze een wapen mee van huis en begon op het schoolplein zomaar om zich heen te schieten. Toen de rechter haar later vroeg om een verklaring, antwoordde ze kortweg: ‘I don't like Mondays.’ Het was een even verbijsterend als absurd antwoord. Bob Geldof, zanger van de Engelse popgroep The Boomtown Rats, zal niet de enige zijn geweest die erdoor geïntrigeerd werd. Hij schreef een lied over dit geval van zinloos geschiet. Over de titel en de refreinregel hoefde hij niet lang na te denken. ‘I don't like Mondays’ werd in 1979 een wereldhit.

Het meisje leed, zou je kunnen zeggen, aan een hevige vorm van maandagziekte. Dat woord kwam ik tegen in dit gedicht van Anna Enquist, in de bundel Een nieuw afscheid (1994):

Vertel van de maandagziekte:
paarden pissen bloedrood op
de stenen, de mensen slepen
zich brakend naar hun plichten.
Ijs ligt bekrast in de doodstille
sloot; lakens staan als muren
boven het gras. Weerzin, ver-
veling gaan het skelet omhullen
dat ons staande houdt; wie
maandag haat is hevig in leven.

Maandagziekte leek me een woord van eigen vinding voor een maar al te bekend verschijnsel: het lamlendige gevoel dat veel mensen overvalt wanneer zij na hun vrije weekeinde op maandagmorgen weer aan de slag moeten. Het is een gevoel van weerzin en verveling, zo weet de dichteres, en nog wel meer dan dat: ‘de mensen slepen zich brakend naar hun plichten.’ In het gedicht is het ook nog eens winter, en zo te zien heeft het zelfs streng gevroren: dat maakt het voor de lijders aan de ziekte nog erger. Misschien roept het bekraste ijs wel warme herinneringen op aan de ijspret van gisteren, en aan wat zich daarna mogelijk nog meer heeft voorgedaan - des te schrijnender is het contrast met de doodse stilte van deze ochtend. Er is één troost, maar men moet wel een dichter zijn om die te bedenken: wie maandag haat is in ieder geval wel hevig in leven. Het is een wijsheid die men een maandagziektelijder op maandagochtend maar beter niet kan voorhouden.

● Haverzak

In grote lijnen leek het gedicht me niet zo moeilijk, maar wat deden die paarden in regel 2 er eigenlijk bij? En waarom moesten ze pissen op de stenen, bloedrood nog wel? Omdat ze in het weekeinde weer eens te diep in de haverzak hadden gekeken, of hem anderszins stevig hadden geraakt, net als die plichtsgetrouwe werknemers die zich brakend naar hun plichten sleepten? Ik kon hun pissende aanwezigheid verder niet verklaren, zodat ik toch maar besloot maandagziekte op te gaan zoeken in Van Dale. Het woord bleek warempel te bestaan en zelfs twee betekenissen te hebben. De tweede was niet zo verrassend: ‘(spottend) benaming voor een slecht humeur of gebrek aan werklust op maandag’. Maar de eerste wel: ‘paardeziekte waarbij bruin gekleurde urine wordt afgescheiden door overmatige eiwitvoeding’.

Het was nu wel duidelijk hoe Enquist in regel 2 aan haar paarden was gekomen, maar meteen rees er een nieuw probleem: hoe kwam die paardeziekte eigenlijk aan haar naam? Eten paarden op zondag soms meer eiwit dan goed voor ze is? Voor een goed begrip van het gedicht was het niet van belang, maar ik wilde het toch graag weten. In het WNT stond het niet, in de encyclopedie wel. Die meldde dat maandagziekte een ziektebeeld is ‘dat bij paarden voorkomt als deze dieren een koolhydraatrijke voeding hebben gehad en dan na één of meer rustdagen plotseling aan het werk moeten (vandaar de Nederlandse naam).’ Het moet een naar gezicht zijn, zo'n maandagziek paard: ‘Gedurende het werk gaan de dieren plotseling sterk zweten, moeilijk lopen en raken ten slotte verlamd.’ De rode of donkerbruine kleur van de urine ‘van deze patiënten’ is een gevolg van het vrijkomen van een spierkleurstof. Er is voor deze ziekte maar één behandeling: ‘Bij het optreden van de eerste symptomen dient absolute rust te worden voorgeschreven.’

Het was een bevredigende uitleg, maar zij riep wel weer een nieuwe vraag op: komt het nu van de eiwitten (zoals Van Dale zegt) of van de koolhydraten (Winkler Prins)? Als lezers van gedichten zich dit soort vragen beginnen te stellen, spreekt men wel van de naslagziekte. Ook hiervoor bestaat maar één behandeling: bij het optreden van de eerste symptomen dient eveneens absolute rust te worden voorgeschreven.