Onze Taal. Jaargang 65

[p. 80]

Het belang van elementair zelfrespect

Jozef Deleu

‘Het pleit is beslecht’, zei Harry Mulisch vorig jaar in zijn dankwoord bij het in ontvangst nemen van de Prijs der Nederlandse Letteren. Hij doelde op het Nederlands, dat volgens hem gedoemd is te verdwijnen. Jozef Deleu, sinds jaar en dag de drijvende kracht achter de Vlaams-Nederlandse stichting Ons Erfdeel, stoorde zich nogal aan Mulisch’ uitlatingen. Op 19 januari jl. ontving Deleu de Taaluniepenning voor zijn verdiensten voor Ons Erfdeel; hij greep die gelegenheid aan om Mulisch van repliek te dienen. Hieronder volgt zijn door de redactie enigszins ingekorte dankwoord.

Naar aanleiding van de uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren op 23 november 1995 in het Koninklijk Paleis te Brussel aan de schrijver Harry Mulisch, heeft Koning Albert II een behartigenswaardig pleidooi gehouden voor de waarde en de betekenis van het Nederlands en voor de zorg die aan de moedertaal van meer dan twintig miljoen Nederlanders en Vlamingen moet worden besteed. Het is onze democratische plicht ervoor te zorgen dat onze moedertaal niet alleen in het binnenland maar ook daarbuiten onverminderd de plaats blijft innemen die haar toekomt. Onverbloemd pleitte Koning Albert II voor een weloverwogen taalpolitiek, waarbij elementair zelfrespect in geen geval de waardering en bewondering voor andere talen uitsluit.

In fel contrast met dit vorstelijk pleidooi stond de toespraak van de gelauwerde Harry Mulisch. Hij bleek er behoefte aan te hebben om de verdwijning van het Nederlands binnen afzienbare tijd aan te kondigen. Uit zijn toespraak bleek ook dat hij bepaald niet gehinderd werd door enig inzicht in taalpolitiek. Dat een auteur van het formaat en de status van Harry Mulisch pijnlijk blijk gaf van onverschilligheid over de toekomst van de eigen taal, werd door velen als bijzonder onaangenaam ervaren. Mulisch liet bovendien niet na de verschillen binnen ons taalgebied te beklemtonen, zonder te wijzen op de toenemende gemeenschappelijke elementen.

■ Chauvinistische trom

Eerlijk gezegd, ik vrees dat Harry Mulisch er zich niet van bewust is dat het wél zinvol kan zijn, vooral ten paleize van het staatshoofd van een drietalig land als België, blijk te geven van enig enthousiasme ten aanzien van de taal waarin hij zichzelf als schrijver zo briljant uitdrukt. Dat pas zou een superieure hommage zijn geweest van een ‘schrijver van stand’ aan vele generaties Vlamingen, die zich al meer dan anderhalve eeuw inspanningen getroosten voor de instandhouding, de erkenning en de bloei van het Nederlands in hun land. In een meertalig land als België, waar een zeker evenwicht vaak slechts na moeizaam overleg tot stand komt, is het van taal- en cultuurpolitiek belang dat tijdens manifestaties als de uitreiking van de belangrijkste literaire prijs in ons taalgebied blijk wordt gegeven van elementair zelfrespect. De vriendschap en bewondering voor anderstaligen moeten daarbij niet in het gedrang komen, en de chauvinistische trom moet in ieder geval niet worden geroerd. Wél is het wenselijk dat af en toe - in ieder geval ook uit de mond van vooraanstaande schrijvers uit ons taalgebied - wordt vernomen dat zij gehecht zijn aan hun taal als instrument bij uitstek van hun kunst, maar ook als taal van de gemeenschap die hun teksten ‘wakkerleest’ en alleen daardoor hun literaire existentie garandeert.

Zo'n attente en alerte instelling is niet alleen van belang in het meertalige België, maar ook in de ruimere context van het veeltalige Europa. We zullen ons niet eeuwig dat onbegrijpelijke masochisme of die pseudo-internationalistische luxe kunnen veroorloven om ons bij iedere gelegenheid ongeïnteresseerd of smalend over de eigen taal uit te laten, zonder niet alleen die taal zelf, maar ook de sprekers van die taal, onze medeburgers, onze cultuur in haar geheel en onze belangen ernstig te schaden. Wij zullen ons, integendeel, consequent en met een correcte democratische motivatie moeten engageren voor een rechtvaardige behandeling van alle talen en van het Nederlands in het bijzonder. Indien wij verzuimen dat te doen, dan zullen zich in toenemende mate rechtsradicale nationalisten in onze contreien opwerpen als de ware verdedigers van onze taal- en cultuurbelangen. De ervaring heeft ons geleerd dat van dat soort cultuurdragers weinig goeds mag worden verwacht.

■ Mandarijns

En of de teneur in de toespraak van Harry Mulisch nog niet voldoende was, verklaarde een sociolinguïst, docent aan Nederlandstalige universiteiten in België, in een interview verschenen op de laatste dag van 1995 in de Vlaamse krant De Standaard, dat het hem ‘godverdomme geen moer kan schelen of iemand Nederlands spreekt of Mandarijns’. Einde citaat, en met excuses voor de krachtterm, die ik vanwege de wetenschappelijke accuraatheid niet achterwege mocht laten.

Mag ik u mededelen dat mij dat wél iets kan schelen en dat ik niet aarzel mijn voorkeur uit te spreken voor het Nederlands, al kan ook het Mandarijns op mijn sympathie rekenen. Het getuigt van politieke kortzichtigheid de gemeenschapszin en de bronnen van de eigen taal - waaruit mede een specifieke kijk op de wereld en de dingen voortvloeit - te ridiculiseren. De vervreemding van de mens in de westerse maatschappij is al zo diep doorgedrongen dat aandacht voor een gemeenschappelijk goed als de taal als een dure plicht moet worden beschouwd, zowel voor de burger als voor de overheid.

Het zou een gevaarlijke zwakte zijn van onze democratie om de moedertaal niet langer de plaats te geven die haar toekomt.